موانع، مشکلات و عوامل تاثیر گذار در صنعت قیر کشور
در کشور سالانه ۱۲ میلیون تن وکیوم باتوم تولید میشود که ۶ میلیون آن به تولید نفت سبک اختصاص می‌‌‌یابد و ۶ میلیون تن به تولید قیر اختصاص داده میشود. شنیده‌‌‌ها حکایت از آن دارد که در کشور مجوز تولید ۵۲ میلیون تن قیر به ۹۰ شرکت تولیدکننده داده شده است که اکثر این شرکت‌ها نیز قیر کم‌‌‌کیفیت تولید می‌کنند و با استفاده از افزودنی‌‌‌هایی مثل VR عراق و… قیر بی‌‌‌کیفیت را در بازار تحویل می‌دهند. برخی معتقد هستند که شرکت‌های بزرگ و بازیگران اصلی قیر در ایران نمی توانند وکیوم باتوم کافی برای تولید قیر به میزان ظرفیت اسمی خود را تامین کنند.
به گزارش بورس امروز، قیر ماده‌‌‌ای است سیاه رنگ که از وکیوم باتوم تولید میشود و برای نفوذ‌ناپذیری در برابر آب و حفظ چسبندگی استفاده میشود. تولیدکنندگان قیر، ماده اولیه خود را که وکیوم باتوم است از طریق بورس‌کالا و در رینگ داخلی تهیه می‌کنند و تولید قیر در کشور حاشیه سود شاید نزدیک به ۱۰درصد برای تولیدکنندگان به همراه دارد.
مشکلات تولیدکنندگان قیر مجوزهای بی‌حساب صادر‌شده برای تولیدکنندگان کوچک، فروش ریالی محصول صادراتی در بورس‌کالا در رینگ صادراتی، قرار گرفتن قیر در محصولات خام و نیمه خام صنعتی، تعیین قیمت فروش صادراتی قیر ایران توسط خارجی‌‌‌ها همچون هندی‌‌‌ها و موارد دیگری از این قبیل است. از نقاط قوت این صنعت می‌توان به وجود پیوستگی حوزه‌‌‌های مصرف اشاره کرد که این صنعت را جزو صنایع پایدار قرار داده است. قیمت قیر وابستگی مستقیم با قیمت نفت دارد و عوامل تاثیرگذار بر این نرخ مستقیما بر قیمت آن تاثیر می‌‌‌گذارند و البته میزان تقاضا برای قیر در جهان حدودا ثابت بوده و عواملی مانند رشدهای اقتصادی و محرکهای اقتصادی می‌توانند تقاضا را با نوسانات همراه کنند.
فرآیند تهیه ماده اولیه (وکیوم باتوم) واحدهای تولیدکننده قیر
وکیوم باتوم در بورس‌کالا و در رینگ داخلی عرضه میشود و شرکت‌های تولیدکننده قیر در یک فرآیند کاملا قانونی آن را خریداری می‌کنند و در کارخانه‌‌‌های خود به گریدهای مختلف قیر تبدیل می‌کنند. صادرات وکیوم باتوم به عنوان یک ماده اولیه برای شرکت‌های قیرساز هیچ‌گونه ارزش افزوده‌‌‌ای ندارد و مشتریان صادراتی شرکت‌های تولیدکننده قیر، مشتری گریدهای مختلف قیر هستند و مشتری وکیوم باتوم نیستند. از نظر اقتصادی نیز برای کشورهایی که نفت ندارند خرید قیر به نسبت وکیوم باتوم به صرفه‌‌‌تر است. در ایران پالایشگاه‌‌‌های اصفهان، بندرعباس، تهران، تبریز و شیراز عرضه‌کننده‌‌‌های وکیوم باتوم هستند.
قیمت‌گذاری و حاشیه سود قیر
ترکیب قیمت در قیر به این صورت است که ۸۳درصد به شرکت پالایش و پخش برمی‌‌‌گردد که همان قیمت وکیوم باتوم است و ۶ درصد مربوط به هزینه‌‌‌های تولید است و یک درصد هم به‌خاطر آلایندگی صنعت به محیط‌زیست داده میشود و بنابراین در نهایت ۱۰ درصد حاشیه سود تولیدکنندگان قیر خواهد بود که از این عدد باید مالیات را نیز پرداخت کنند. بنابراین هر زمان قیمت وکیوم باتوم افزایش می‌‌‌یابد به همان نسبت نیز قیمت قیر افزایش خواهد یافت. در حال حاضر در ایران بزرگ‌ترین و با‌کیفیت‌‌‌ترین تولیدکننده های قیر شرکت نفت جی و نفت پاسارگاد هستند که محصولات این شرکت شهرت جهانی دارند.
مشکلات فعلی در صنعت قیر
در کشور سالانه ۱۲ میلیون تن وکیوم باتوم تولید میشود که ۶ میلیون آن به تولید نفت سبک اختصاص می‌‌‌یابد و ۶ میلیون تن به تولید قیر اختصاص داده میشود. شنیده‌‌‌ها حکایت از آن دارد که در کشور مجوز تولید ۵۲ میلیون تن قیر به ۹۰ شرکت تولیدکننده داده شده است که اکثر این شرکت‌ها نیز قیر کم‌‌‌کیفیت تولید می‌کنند و با استفاده از افزودنی‌‌‌هایی مثل VR عراق و… قیر بی‌‌‌کیفیت را در بازار تحویل می‌دهند. برخی معتقد هستند که شرکت‌های بزرگ و بازیگران اصلی قیر در ایران نمی‌توانند وکیوم باتوم کافی برای تولید قیر به میزان ظرفیت اسمی خود را تامین کنند.
یکی دیگر از مشکلات حاکم بر این صنعت فروش ریالی قیرصادراتی در رینگ بورس صادراتی است که موجب میشود دلال‌‌‌ها از شرکت ریالی خرید کنند و به صورت ارزی بفروشند.
یکی دیگر از مشکلات این صنعت قرار گرفتن قیر در لیست کالاهای خام و نیمه خام صنعتی است که این فرض مشکلات بسیاری را در استرداد ارزش افزوده برای تولیدکنندگان بزرگ قیر ایجاد می‌کند. همان‌طور که می‌‌‌دانیم قیر یک محصول نهایی است و ماده خام نیست که متاسفانه در این لیست قرار داده شده است و یکی از مهم‌ترین مطالبات تولیدکنندگان قیر خارج شدن نام محصول قیر از فهرست مواد خام و نیمه خام صنعتی است. یکی دیگر از مشکلات این صنعت مربوط به حوزه صادرات و تعیین قیمت صادراتی قیر است که هندی‌‌‌ها برای محصول ایران قیمت تعیین می‌کنند و دلیل آن هم ارائه قیمت وکیوم باتوم خریداری‌شده تولیدکنندگان توسط صاحبان کشتی‌‌‌ها به هندی‌‌‌هاست.
عوامل تاثیرگذار بر قیمت و میزان تقاضا برای قیر
در حوزه قیمت با توجه به اینکه قیمت قیر وابستگی کامل به قیمت وکیوم باتوم دارد می‌توان روند قیمت و عوامل تاثیرگذار بر وکیوم باتوم را دنبال کرد که خود آن هم وابسته به قیمت نفت است، بنابراین از نظر قیمت تمام‌شده قیر می‌توان رفتار و عوامل تاثیرگذار بر بازار نفت را دنبال کرد و محرکهای مثبت و منفی بر بازار نفت همان تاثیر را در قیمت قیر به همراه خواهد داشت.
اما بخش دیگر در حوزه قیر مربوط به میزان تقاضاست که باید بررسی شود. در حال حاضر در دنیا سالانه ۱۲۰ میلیون تن قیر تولید میشود که از این مقدار ۴۸ میلیون تن در آسیا مصرف میشود و ۳۶ میلیون تن در آمریکا همچنین ۲۲ میلیون تن در اروپا و مابقی در سایر مناطق مصرف میشود. بنابراین در حوزه میزان تقاضا باید عوامل محرکهای رشد اقتصادی را که بر روی میزان مصرف قیر و الگوهای مصرف تاثیرگذار هستند، پی گرفت. در چشم‌انداز ۲۰۳۰ می‌توان انتظار رشد بخش ساخت‌وساز در هند، چین، تایلند و ویتنام را داشت. همچنین در آمریکا سرمایه‌گذاری‌‌‌ها در حوزه مسکن در افق ۲۰۳۰ افزایشی است که می‌تواند موجب افزایش تقاضا شود.
به طور کلی نیز با توجه به پیوستگی ساخت‌و ساز در جهان و تعمیر و ساخت جاده‌‌‌ها و زیرساخت‌‌‌ها نیاز مداوم به قیر وجود دارد و تداوم رونق این صنعت را تضمین می‌کند و بنابراین آینده روشن این صنعت را می‌توان حفظ شده تصور کرد و صنعت قیر را جزو یکی از صنایع پایدار در نظر گرفت.
منبع: علی سپه وند- سرپرست معاملات بورس کالا کارگزاری صبا تامین
شماره ۹۷ نشریه بورس امروز– مردادماه ۱۴۰۳
