وقتی تجلی، خاک را به فناوری تبدیل می کند

به گزارش بورس امروز؛ شرکت تجلی توسعه معادن و فلزات به‌عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در حوزه سرمایه‌گذاری معدنی ایران، از سال ۱۴۰۲ تمرکز ویژه‌ای بر توسعه فناوری‌های مرتبط با عناصر نادر خاکی آغاز کرده است. این شرکت که اولین شرکت پروژه محور در بازار سرمایه ایران است، فعالیت خود را با سرمایه ۶،۲۰۰ میلیارد تومان با پذیره نویسی در سال ۱۴۰۰ با محویت شرکت سرمایه گذاری توسعه معادن و فلزات و سهامداری شرکت های گل گهر و چادرملو آغاز نمود.

تجلی با مشارکت در پروژه های مختلف معدنی همچون مجتمع مس جانجا، احداث کارخانه آهن اسفنجی و ذوب و فولادسازی کردستان، گندله سازی غرب خاورمیانه و نیز احداث اسکله اختصاصی شرکت هیمکو در بند شهید رجایی و همچنین پروژه های شرکت سرمد ابرکوه موفق به سرمایه گذاری گسترده و چینش پرتفوی متنوع شده است که صنایع مختلف معدنی و فولادی را شامل می شود.

صنعت لیتیوم یکی از صنایع محصولات معدنی است که شامل عناصر سبک و کم چگالی بوده و در روغن معدنی ذخیره می شود و در تولید باتری های لیتیوم یونی کاربرد دارد. باوجود اینکه بزرگترین ذخایر لیتیوم با ۹.۳ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ به کشور شیلی اختصاص داشته اما استرالیا بزرگترین تولیدکننده این محصول شناخته می شود.

این محصول به دلیل کاربردهای دیگری همچون گریس های روان کننده، شیشه و سرامیک، متالورژی و کاربرد همجوشی هسته ای، تا دسامبر ۲۰۲۴ با افزایش سرمایه گذاری حدود ۶۰ درصد رو به رو شده است و میزان استخراج آن از ۲۰۳،۹۱۰ تن در سال ۲۰۲۳ به ۲۳۵،۳۸۰ تن در سال ۲۰۲۴ رسید که نتیجه افزایش تقاضا به دلیل رشد صنعت خودروهای الکتریکی و سایر کاربردهای آن دارد. لازم به ذکر است از سال ۲۰۲۴ شاهد افزایش نوسان قیمت این محصول بودیم که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۲۷ قیمت کربنات لیتیوم با جذب بیشتر سرمایه گذاری به ثبات برسد.

در ایران نیز، شرکت تجلی از سال ۱۴۰۰ پروژه های خود را در این زمینه آغاز نمود و با جلسات متعددی که با اساتید بنام دانشگاهی داشته است، موفق به کشف ۱۸ محوده در استان های مختلف شد. از جمله محدوده ها میتوان به ۵ محدوده در استان خراسان جنوبی در مساحت ۳۴۲ کیلومتر مربع اشاره کرد که تجلی با احداث آزمایشگاه های مجهز به آنالیز دستگاهی و مطالعات کانی شناسی نمونه ها پرداخت که نتیجه آن کشف ۸.۵ میلیون تن ذخیره لیتیوم در محدوده قهاوند شد.

صنعت عناصر نادر خاکی دیگر صنعت معدنی است که تجلی به آن ورود کرده است. این صنعت برخلاف عنوان خود دارای ذخایر قابل توجهی در دنیا است اما به دلیل فرایند استخراج آن، کشور چین انجام آن را به عهده گرفته است. منابع اصلی اقتصادی خاک های کمیاب، کانی های باستنازیت، مونازیت و لوپاریت و رس های جذب یونی لاتریت هستند که در ۷ کشور چین، برزیل، هند، استرالیا، روسیه، ویتنام و ایالات متحده وجود دارد و بیشترین ذخایر آن در چین به میزان ۴۴ میلیون تن است. از کل تولید ۳۹۰ میلیون تنی عانصر نادر خاکی در سال ۲۰۲۴، کشور چین با داشتن سهم ۵۴ درصدی در جایگاه نخست و ایالات متحده با سهم ۱۱ درصدی در جایگاه دوم قرار دارد.

این عناصر که نقش حیاتی در فناوری های نوین و انرژی های پاک دارند، در سال ۲۰۲۵ نسبت به ۲۰۲۴ با افزایش قیمت بیش از ۸ درصد در نئودیمیوم، افزایش ۹ درصدی در پراسئودیمیوم، رشد ۹ درصدی در دیسپروزیم و رشد ۴ درصدی در قیمت تربیوم را تجربه کردند. این رشد موجب توجه بیشتر سرمایه گذاری ها شده است به طوری که در سال ۲۰۲۴، در ایالات متحده ۲.۸ میلیارد دلار، در استرالیا ۱.۹ میلیارد دلار و در اتحادیه اروپا ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری در حوزه عناصر نادر خاکی انجام شده است. این سرمایه گذاری ها در سال ۲۰۲۵ نیز ادامه داشت تا وابستگی کشورها به چین کاهش یابد؛ به طوری که در ایالات متحده پروژه Round Top در تگزاس با ذخیره ۸۰ میلیون تنی، پروژه Halleck Creek در وایومینگ با هزینه ۴۵۶ میلیون دلاری و پروژه استخراج از خاکستر زغال سنگ با ۸.۴ میلیارد دلار عناصر نادر خاکی آغاز شد.

در صنعت زغال سنگ نیز که سوخت رایج بسیاری از کارخانه ها و صنایع بزرگ است، یک منبع انرژی غیرقابل تجدیدپذیر است. ذخایر این محصول در سال ۲۰۲۴ حدود ۱ میلیارد تن به ثبت رسیده است که بیشترین سهم آن متعلق به آمریکا با ۲۴۵ میلیون تن و سپس روسیه به میزان ۱۶۰ میلیون تن است. تقاضای ذغال سنگ در نیمه دوم ۲۰۲۴ نسبت به نیمه نخست آن ۳ درصد رشد یافته که به دلیل کاربردهایی همچون تولید برق اهمیت زیادی دارد. این محصول عمدتا در چین به میزان ۴،۱۰۰ میلیون تن و در هند به میزان ۱،۱۰۰ میلیون تن در نیروگاه های ذغال سوز استفاده شده است. لازم به ذکر است، چین ضمن داشتن بیشترین تقاضا در بازار جهانی، در بخش عرضه نیز با تولید ۳،۹۸۲ میلیون تن بیشترین تولید ذغال سنگ جهان را به خود اختصاص داده است درحالی که کشور هند با واردات ۲۵۴ میلیون تن، بیشترین میزان واردات را داشته است.

بر این اساس، شرکت تجلی با هدف تنوع‌بخشی به سبد درآمدی خود، وارد حوزه‌های استراتژیک و فناورانه شده و در همین راستا، پروژه‌های مهمی را در زمینه تولید و فرآوری محصولاتی از جمله عناصر نادر خاکی در دستور کار قرار داده است. یکی از اقدامات کلیدی تجلی، طراحی و اجرای زنجیره کامل تولید عناصر نادر خاکی از استخراج تا فرآوری و تولید کنسانتره مونازیت بوده است.

در همین راستا، شرکت تجلی اقدام به احداث نخستین کارخانه تولید کنسانتره عناصر نادر خاکی در منطقه مروست استان یزد کرده است. این کارخانه که نخستین واحد صنعتی در ایران و غرب آسیا محسوب می‌شود، فرآوری مونازیت را به‌صورت بومی و بدون وابستگی به خارج انجام می‌دهد. مطالعات و طراحی این واحد به منظور جداسازی ۱۷ عنصر ارزشمند از سال ۱۴۰۲ آغاز شد که در دی ماه ۱۴۰۳ توانست با استخراج مونازیت با عیار بسیار بالا به جداسازی ۱۵ عنصر ارزشمند و نهایی اکسیدها دست یابد و پس از طی مراحل فنی و اجرایی، تولید آزمایشی آن در خرداد ۱۴۰۴ آغاز گردید. در مرداد همان سال، تولید انبوه رسماً کلید خورد و ظرفیت اولیه آن حدود ۳ هزار تن کنسانتره در سال اعلام شد. همچنین شرکت تجلی اعلام کرده است که در فاز دوم توسعه، ظرفیت تولید به ۱۰ هزار تن در سال افزایش خواهد یافت و واحدهای فرآوری پیشرفته‌تری نیز احداث خواهند شد.

در تیرماه ۱۴۰۴، این شرکت که توانست عیار عناصر نادر خاکی را ۱۶۵ برابر افزایش داده و روزانه به تولید این مواد بپردازد، نخستین پروانه رسمی بهره‌برداری از معدن عناصر نادر خاکی در کشور را دریافت کرد؛ مجوزی که توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر گردید و شامل استخراج و فرآوری مواد معدنی نادر خاکی از جمله مونازیت و زینوتیم می‌شود. این دستاورد نه‌تنها به توسعه فناوری داخلی کمک کرده، بلکه زمینه‌ساز صادرات محصولات فرآوری‌شده به بازارهای آسیایی و اروپایی نیز خواهد بود.

توسعه معادن عناصر نادر خاکی با مشارکت نهادهایی چون ایمیدرو، سازمان زمین‌شناسی و استانداری یزد پیش رفته و به‌عنوان یکی از اولویت‌های توسعه صنعتی استان شناخته شده است. فرآیندهای استخراج و فرآوری این عناصر توسط متخصصان داخلی طراحی شده‌اند که این موضوع موجب کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی و افزایش توان رقابتی کشور در بازار جهانی شده است.

اهداف استراتژیک شرکت تجلی شامل تنوع‌بخشی به منابع درآمدی، توسعه فناوری بومی، صادرات‌محوری و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در حوزه فناوری‌های معدنی است. با توجه به اهمیت عناصر نادر خاکی در تولید تجهیزات الکترونیکی، توربین‌های بادی، خودروهای برقی و صنایع دفاعی، ایران با دارا بودن ذخایر قابل توجه مونازیت می‌تواند به یکی از بازیگران منطقه‌ای در این حوزه تبدیل شود. توسعه این صنعت نه‌تنها موجب افزایش درآمدهای ارزی خواهد شد، بلکه نقش مهمی در کاهش وابستگی به واردات فناوری ایفا می‌کند و مسیر پیشرفت صنعتی کشور را هموارتر می‌سازد.