نقش مضاعف گردشگری در حوزه معدن

ایران با داشتن حدود ۷۰ نوع ماده معدنی، ۳ درصد ذخایر شناخته شده معدنی جهان را در اختیار دارد و می‌تواند به روش مطلوبی از این ظرفیت در اقتصاد کشور استفاده کند. بر اساس آمارهای اعلام شده در حال‌حاضر سهم بخش معدن در تولید ناخالص ملی، حدود یک درصد و سهم صنایع معدنی در اقتصاد، حدود ۵ درصد است اما با توجه به وجود منابع عظیم در ایران می‌توان با ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر سهم بخش معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور را افزایش داد.
در این راستا اما با چالش‌های متعددی نیز روبرو هستیم‌، مقاومت افکار عمومی از منظر محیط‌زیستی، خصوصاً ساکنان نواحی مجاور معادن، بدمنظره بودن معادن متروکه‌، بیکار شدن پرسنل شاغل در معدن بعد از اتمام ذخایر معدنی و … ازجمله این موارد است. خوشبختانه در این ارتباط در چند دهه اخیر، در برخی از نقاط معدن‌خیز جهان شاهد بهره‌برداری از معادن در حوزه گردشگری هستیم‌ که می‌تواند بخش مهمی از مسائل را برطرف کند. در واقع با ورود جدی و موثر به صنعت ژئوتوریسم و گردشگری معدنی، کشور می‌تواند از ثمرات مضاعف این صنعت در حوزه معدن بهره‌مند باشد. در این عرصه شاهد تجربه‌های موفق جهانی هستیم.
معادن متروکه طلا در آفریقای‌جنوبی
به‌عنوان مثال معادن طلای قدیمی که از قرن ۱۹ مورد بهره‌برداری قرار ‌گرفتند، در ناحیه‌ای کوهستانی و در زمین‌های اطراف باربرتون(Barberton) در استان پومالانگا (Mpumalanga) در آفریقای‌جنوبی واقع شده که ناحیه‌ای با قدمت تاریخی است. با متروکه شدن این معادن، دولت آفریقای‌جنوبی با یک برنامه‌ریزی، در تلاش برای تبدیل این منطقه به قطب گردشگری معدن است. در کنار این تجربه در ایالات‌متحده‌آمریکا نیز، معادن متروکه مربوط به پلاسرهای رودخانه‌ای طلادار، یکی از جالب‌‌توجه‌ترین مناطق گردشگری است که درآمد حاصل از ورودیه، اجاره کمپینگ، کرایه وسایل و تشت‌های طلاشویی برای استحصال اتفاقی ذرات طلا توانسته است یکی از پررونق‌ترین مناطق گردشگری باشد.
خانواده‌ها در آخر هفته در محدوده طلادار پلاسری رودخانه، می‌توانند تجربه‌ای داشته‌باشند همچون کسانی که در رویای طلا به این مناطق می‌آمدند و این خود یک فرصت برای گردشگری است.

استفاده درمانی از معادن نمک در اوکراین
اوکراینی‌ها برای درمان بیماری‌های تنفسی، روش غیرمعمولی دارند؛ آنها به یک معدن نمکی در عمق ۳۰۰ متری زمین در روستای سولوت‌وینو(Solotvina) می‌روند و مدت زمانی را در این مکان، که به یک مرکز درمانی تبدیل شده، بستری می‌شوند. چند دهه‌ای می‌شود که بیمارستان آلرژیکی سولوت‌وینو پذیرای بیمارانی است که مبتلا به آسم، زکام ناشی از حساسیت و انسدادهای برونشی مختلف هستند.
این بیماران با این باور به راهروهای تاریک و مرطوب این معدن می‌آیند که هوای آغشته به نمک آن، خواص ضد احتقان و درمانی دارد. این روش که نمک‌درمانی نامیده می‌شود، در حدود دهه ۱۳۳۰ خورشیدی در لهستان از سوی پزشکی به نام فلیکس بوکزکوفسکی(Feliks Boczkowski) کشف شد. بوکزکوفسکی متوجه شده بود که معدنچیان شاغل در معدن نمک به‌ ندرت به بیماری سل یا بیماری‌های تنفسی مبتلا می‌شوند. این روش درمانی در اروپای‌شرقی و مرکزی رایج است، اما در سایر نقاط جهان ناشناخته مانده‌است.
تبدیل تهدید به فرصت در معدن سن‌خوزه شیلی
یکی از خبرسازترین رویداد‌هایی که برای مدت‌ها در ردیف بالاترین اخبار قرار گرفته بود، در مورد معدنکارانی بود که بیش از دو ماه در معدن سن‌خوزه کشور شیلی و در عمق ۷۰۰ متر زیر‌زمین گرفتار شده بودند. هم‌اکنون این معدن تبدیل به یکی از جذاب‌ترین مناطق برای علاقه‌مندان به گردشگری معادن شده‌است. حال دولت شیلی به‌منظور کسب درآمد بیشتر، در تلاش برای تبدیل چندین معدن متروکه به جاذبه‌های جدید گردشگری این کشور است.
گودال مس «برکلی» یکی از مقاصد گردشگری
دولت هند نیز قصد دارد معادن طلای متروکه بی‌شمار این کشور را به دریاچه‌های مصنوعی-تفریحی برای جذب گردشگران تبدیل کند. اقدام مشابهی توسط دولت بلغارستان در معدن روباز واقع در نزدیکی شهر مونتانا(Montana) صورت گرفته‌ است. در امریکا-ایالت مونتانا- استخراج مواد معدنی(مس) در سال ۱۹۵۰ آغاز شد و به دهه ۱۹۸۰ رسید. سپس گودال عظیمی به‌وجود آمد که به “گودال برکلی” معروف است. این گودال با آب پر شد و هم‌اکنون تبدیل به یکی از مقاصد گردشگری جذاب شده‌است.
تورهای آموزشی
از اقدامات جالب آموزشی، برگزاری تور آشنایی با روش‌های استخراج زغال‌سنگ توسط دانشکده معدن شهر یونچنگ(Yuncheng) واقع در استان شانکی(Shanxi) کشور چین است که بسیار مورد توجه قرار گرفته است. گردشگران با کلاه‌های معدنکاری با چراغ‌قوه در داخل معدن راه می‌رفتند.
معادن ایران، ظرفیتی بالقوه برای صنعت گردشگری
در ایران نیز، معادن متعدد متروکه‌ای وجود دارند که با بهره‌گیری از پتانسیل آنها می‌توان با ایجاد مناطق گردشگری در راستای توسعه پایدار، به ایجاد شغل و کاهش فقر به‌خصوص در مناطق دور افتاده‌ کشور پرداخت.
دهکده نمکی ‌خور
دهکده نمکی‌ خور در استان اصفهان، نمونه‌ای از جاذبه‌های کشور به شمار می‌رود این دهکده شامل سوییت‌های نمکی، دریاچه نمک، استخرهای تبخیری، استخرهای شنا و حمام نمکی، آبشار زیبای نمکی، امکانات ورزشی-تفریحی، سایت رصدآسمان شب از جاذبه‌های منطقه نمونه گردشگری مجتمع پتاس‌خور و بیابانک بوده که در قالب تورهای گردشگری معدنی، ژئوتوریسم(Geotourism) و توریسم سلامت، پذیرای علاقه‌مندان سفر به کویر مرکزی ایران است.
معادن زغال‌سنگ البرز مرکزی
دیگر محدوده‌ای که می‌توان در صنعت گردشگری معدن به‌آن توجه کرد، معدن فلورین کمرپشت واقع در استان مازندران، شهرستان سواد‌کوه (در ۲ کیلومتری بعد از شهرستان دوآب) در بخش خطیرکوه است.
این معدن در سال‌های بعد از انقلاب توسط کارشناسان زغال‌سنگ البرز مرکزی با حفر دو تونل دنباله رگه، مورد مطالعه اکتشافی سطحی قرار گرفت.
معادن سرب و روی نخلک انارک
همچنین، تبدیل مجموعه معدنی نخلک واقع در بخش انارک شهرستان نائین به منطقه نمونه گردشگری معدنی که از سال ۱۳۸۹ اجرا شده، فرصت دیگری برای گسترش این صنعت است.
معادن سرب و روی انگوران در استان زنجان
معدن “سرب و روی” انگوران به‌عنوان بزرگ‌ترین پهنه معدنی فعال “سرب و روی” کشور در حال‌حاضر به سبب طبیعت زیبای منطقه و همچنین، ویژگی‌ها و جذابیت‎های زمین‌شناسی یکی از مراکز مهم در حوزه گردشگری معدنی به‌شمار می‌رود. خوشبختانه مسئولان مربوطه با توجه به این مهم اقدامات موثری برای معرفی و جذب گردشگر به‌عمل آورده‌اند.
دو معدن تاریخی «نمک چهرآباد» و «سنگ داش‌کسن» در استان زنجان وجود دارد. معدن ؛داش‌کسن؛ در ابتدای قرن هشتم‌هجری فعال بوده و معماران دربار ایلخانی از سنگ خوش‌تراش آن در ساخت ارگ و گنبد سلطانیه استفاده کرده‌اند.
همچنین، در نزدیکی معدن “داش‌کسن” معبدی با همین نام وجود دارد که درصورت انجام مرمت‌های لازم در محوطه‌های این دو معدن تاریخی، می‌توان قدم‌های موثری در توسعه این صنعت در کشور برداشت. از‌جمله پتانسیل‌های موجود در کردستان، معادن سنگ‌های قیمتی به‌خصوص سنگ‌فیروزه است که باید مورد توجه قرار گیرد. معادن دیگری که می‌توان از آن برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد، معدنی واقع در منطقه شهمیرزاد است که با حفر تونل‌های زیرزمینی متعدد به استخراج “سرب و روی” می‌پرداختند.

براساس مطالب فوق و سهم بالا و تعیین‌کننده معدن در صنعت و اقتصاد کشور، معادن و منابع عظیم در کشور نیازمند توجه جدی همه سازمان های تصمیم‌ساز و مدیران‌ارشد ملی برای ایجاد بستر هموار و مطمئن و بهره‌وری بهینه می‌باشند، از طرفی برخی از مشکلات موجود در بخش معدن، چالش‌ها و موانع جدی برای بهره‌مندی حداکثری ایجاد کرده است. بسیاری از فعالان محیط‌زیست مخالف روند موجود در مدیریت و استخراج معادن هستند، مردم نواحی مجاور معادن، از بی‌توجهی فعالان معدنی و سلب آسایش خود بدون هیچگونه سهم و بهره‌مندی از این ثروت ملی بسیار گله‌مند و ناراضی هستند. جمعیت بیکار ناشی از تعطیلی معادن و مجتمع‌های متروکه، بار مالی زیادی را برای دولت و مؤسسات بیمه ایجاد کرده است.
از این منظر برای عبور از موانع فوق، گردشگری معدنی با ایجاد زیرساخت‌های لازم، ضمن ارتقاء و گسترش دانش و آگاهی عمومی و جلب رضایت علاقه‌مندان در این عرصه فرهنگی، عامل مهمی در رفع موانع یاد شده به نظر می رسد. در واقع رونق گردشگری در بخش معدن علاوه‌بر کارکردهای معمول گردشگری، نقش مضاعفی در بهره‌برداری بهینه معادن به‌عنوان موتور محرکه اقتصاد و صنعت ایفا خواهد کرد.