نقدینگی شرکت‌های چندرشته‌ای؛ از مدیریت ریسک تا مزیت رقابتی
در پژوهش‌های اخیر، رفتار نقدینگی شرکت‌های چندرشته‌ای تحت‌تأثیر رقابت بازار محصول بازتعریف شده است. نتایج نشان می‌دهد رقابت و نوآوری می‌توانند اثر تنوع‌سازی بر نقدینگی را تعدیل کنند و نقدینگی بالا برای شرکت‌های چندرشته‌ای به ابزاری استراتژیک و مزیت رقابتی تبدیل شده است.
به گزارش بورس امروز؛ در سال‌های اخیر، نقدینگی شرکت‌ها به یکی از مهمترین ابزارهای استراتژیک در فضای رقابتی اقتصاد جهانی تبدیل شده است. این یادداشت به بررسی نقش ساختار سازمانی، نوآوری و رقابت بازار محصول در شکل‌گیری رفتار نقدینگی شرکت‌های چندرشته‌ای می‌پردازد.
رشد نقدینگی و چالش‌های تنوع‌سازی
در سال‌های اخیر، سطح نقدینگی شرکت‌های سهامی عام در بسیاری از کشورها با رشد قابل‌توجهی همراه بوده است. این افزایش چشمگیر در موجودی نقدی شرکت‌ها، توجه فعالان بازارهای مالی را به خود جلب کرده و تلاش‌هایی برای تبیین علل آن صورت گرفته است. برخلاف برخی دیدگاه‌های رایج که شرکت‌های چندرشته‌ای را دارای نقدینگی کمتر می‌دانند.
برخی مطالعات نشان داده‌اند که شرکت‌های متنوع به‌واسطه بهره‌مندی از مزایای بیمه مشترک، نقدینگی کمتری نسبت به شرکت‌های متمرکز نگه می‌دارند. در واقع، همبستگی ناقص میان جریان‌های نقدی و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در واحدهای مختلف، ریسک عدم تطابق منابع و مصارف را کاهش داده و نیاز به نگهداری نقدینگی احتیاطی را محدود می‌کند.
رقابت بازار محصول و نقش استراتژیک نقدینگی
با این حال، در سطح بین‌المللی، تفاوت‌های قابل‌توجهی در رفتار نقدینگی شرکت‌ها مشاهده می‌شود. برخی شرکت‌های چندرشته‌ای، برخلاف انتظار، ذخایر نقدی بالایی نگه می‌دارند. رقابت در بازار محصول نقش تعیین‌کننده‌ای در این تفاوت ایفا می‌کند. با توجه به نقش برجسته استراتژیک نقدینگی، شرکت‌هایی با ذخایر نقدی بالا می‌توانند در شرایط رقابتی، سهم بازار خود را افزایش دهند و رقبای ضعیف‌تر را کنار بزنند.
در مجموع، نقدینگی بالا در شرکت‌های چندرشته‌ای نه‌تنها می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای مدیریت ریسک‌های درون‌سازمانی تلقی شود، بلکه در شرایط رقابتی شدید، به یک مزیت استراتژیک تبدیل می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که تحلیل نقدینگی شرکت‌ها باید فراتر از شاخص‌های سنتی و با در نظر گرفتن ساختار بازار، نوع صنعت و سطح رقابت انجام شود. در فضای پرنوسان اقتصاد جهانی، نقدینگی نه‌تنها سپری برای مقابله با عدم‌قطعیت‌هاست، بلکه ابزاری برای تهاجم بازار و تثبیت موقعیت رقابتی نیز به‌شمار می‌رود. در فضای رقابتی بازارهای محصول، شرکت‌هایی که از نقدینگی بالاتری برخوردارند، توان بیشتری برای اتخاذ تصمیمات استراتژیک دارند. این نقدینگی نه‌تنها امکان سرمایه‌گذاری و توسعه را فراهم می‌کند، بلکه به‌عنوان ابزاری برای مقابله با رفتارهای تهاجمی رقبا نیز عمل می‌کند. در چنین شرایطی، نتایج رقابتی شرکت‌ها صرفاً به منابع مالی داخلی خودشان وابسته نیست، بلکه به سطح نقدینگی رقبا نیز ارتباط دارد. در این میان شدت رقابت در بازار محصول می‌تواند به‌طور مستقیم بر سیاست‌های مالی شرکت‌ها اثر گذارد. به‌ویژه، تهدیدهای بالقوه از سوی رقبا—که از طریق شاخص‌هایی مانند «سیالیت بازار محصول» اندازه‌گیری می‌شوند—موجب کاهش پرداخت‌های نقدی شرکت‌ها و افزایش ذخایر نقدی آن‌ها می‌شود. در واقع، شرکت‌ها با انباشت نقدینگی تلاش می‌کنند در برابر رفتارهای تهاجمی و تهدیدهای احتمالی رقبا مقاومت کنند.
زمانی که رقابت یا حتی تصور رقابت به سطحی برسد که به عامل غالب در تعیین سیاست‌های مالی شرکت‌ها تبدیل شود، اثر تنوع‌سازی شرکتی بر نقدینگی ممکن است کاهش یابد. این در حالی است که مطالعات پیشین کمتر به نقش رقابت بازار محصول در تعامل میان تنوع‌سازی و سطح نقدینگی پرداخته‌اند. یافته‌های جدید، شواهد قوی‌ای در حمایت از وجود چنین تعاملی ارائه می‌دهند.
نوآوری، عدم‌قطعیت و رفتار احتیاطی
مطالعات مختلف نشان داده‌اند که شرکت‌های نوآور، به‌ویژه آن‌هایی که سرمایه‌گذاری سنگینی در تحقیق و توسعه دارند، تمایل بیشتری به نگهداری نقدینگی دارند. در این میان، نوسانات خاص در رشد بهره‌وری نیز به‌عنوان یکی از عوامل مهم در توضیح تفاوت‌های میان شرکت‌ها در سطح نقدینگی شناخته شده است. بر اساس این شواهد، دو مسیر اصلی وجود دارد که از طریق آن‌ها رقابت بازار محصول می‌تواند بر رابطه میان تنوع‌سازی و نقدینگی اثر بگذارد:
۱- رقابت و نوآوری: رقابت شدید می‌تواند محرک نوآوری باشد. از آنجا که بسیاری از شرکت‌ها برای تأمین مالی سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه از منابع داخلی و ذخایر نقدی استفاده می‌کنند، حتی شرکت‌های چندرشته‌ای نیز ناچارند نقدینگی بیشتری ذخیره کنند تا در فضای رقابتی باقی بمانند.
۲- رقابت و رفتار احتیاطی: در شرایطی که تهدیدهای رقابتی افزایش می‌یابد، شرکت‌ها به‌صورت احتیاطی نقدینگی بیشتری نگه می‌دارند تا در برابر نوسانات بازار و رفتارهای پیش‌دستانه رقبا آسیب‌پذیر نباشند.
در مجموع، رقابت در بازار محصول می‌تواند به‌عنوان عاملی کلیدی در شکل‌گیری سیاست‌های مالی شرکت‌ها عمل کند و تعامل میان ساختار سازمانی و نقدینگی را به‌طور معناداری تحت تأثیر قرار دهد. این موضوع نشان می‌دهد که تحلیل نقدینگی شرکت‌ها باید با در نظر گرفتن پویایی‌های بازار محصول و سطح رقابت انجام شود، نه صرفاً بر اساس ویژگی‌های درونی شرکت‌ها.
رقابت در بازار محصول یکی از عوامل کلیدی در شکل‌گیری سیاست‌های نقدینگی شرکت‌هاست. افزایش رقابت موجب بالا رفتن سطح عدم‌قطعیت در فعالیت‌های عملیاتی شرکت‌ها می‌شود و آن‌ها را ناگزیر می‌سازد تا ذخایر نقدی بیشتری برای مقابله با شوک‌های منفی بهره‌وری نگه دارند. این رفتار احتیاطی، به‌ویژه در شرکت‌هایی با شدت بالای تحقیق و توسعه یا نوسانات زیاد در فروش و رشد بهره‌وری، به‌صورت معناداری تقویت می‌شود.
اثر رقابت بر نقدینگی شرکت‌ها، هم از نظر آماری و هم از نظر اقتصادی، در شرکت‌هایی با تمرکز بالا بر نوآوری و رشد، قوی‌تر است. این موضوع نشان می‌دهد که رقابت می‌تواند اثر تنوع‌سازی شرکتی بر نقدینگی را تحت‌الشعاع قرار دهد و حتی در برخی موارد، به عامل غالب در تعیین سیاست‌های مالی تبدیل شود.
هزینه‌های نمایندگی و پیچیدگی در تخصیص منابع
در کنار این تحلیل، بررسی‌های انجام‌شده به دنبال یافتن دلایل دیگری برای نگهداری سطح بالای نقدینگی در برخی شرکت‌های چندرشته‌ای بوده‌اند؛ حتی در شرایطی که اثر تنوع‌سازی به‌طور معمول باید منجر به کاهش نقدینگی شود. یکی از فرضیات مطرح‌شده در این زمینه، نقش هزینه‌های نمایندگی و محدودیت‌های مالی در شکل‌گیری سیاست‌های نقدینگی است.
بر اساس دیدگاه‌های مرتبط با ناکارآمدی بازار سرمایه داخلی، مدیرانی که به دنبال منافع شخصی خود هستند ممکن است تخصیص منابع شرکت را به‌گونه‌ای منحرف کنند که منجر به انباشته نقدینگی در واحدهای مختلف شود. در این چارچوب، مدیران بخش‌هایی با قدرت چانه‌زنی بالا می‌توانند منابع را از واحدهای پربازده به واحدهای کم‌بازده منتقل کرده و در پروژه‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که بیش از آن‌که به سودآوری شرکت کمک کند، منافع شخصی آن‌ها را تأمین کند.
این نوع تخصیص نادرست سرمایه، با پدیده‌ای موسوم به «تخفیف تنوع‌سازی» مرتبط دانسته شده است؛ جایی که ارزش بازار شرکت‌های چندبخشی نسبت به مجموعه‌ای فرضی از شرکت‌های مستقل کمتر ارزیابی می‌شود. همچنین، انگیزه‌هایی مانند گسترش حوزه نفوذ مدیریتی یا سرمایه‌گذاری در پروژه‌هایی با بازدهی پایین اما منافع شخصی بالا، می‌تواند نیاز به نگهداری نقدینگی را افزایش دهد.
با این حال، نتایج حاصل از بررسی‌های تجربی نشان می‌دهد که اگرچه در برخی کشورها با سطح پایین حمایت از حقوق سهام‌داران، شرکت‌های چندبخشی نقدینگی بیشتری نگه می‌دارند، اما به‌طور کلی، هزینه‌های نمایندگی توضیحی کامل و قانع‌کننده برای تضعیف اثر تنوع‌سازی بر نقدینگی ارائه نمی‌دهد.
در مجموع، تعامل میان رقابت بازار محصول، ساختار سازمانی شرکت‌ها و سیاست‌های نقدینگی، پیچیده‌تر از آن است که بتوان با یک متغیر آن را توضیح داد. تحلیل دقیق این روابط نیازمند در نظر گرفتن هم‌زمان عوامل نهادی، رفتاری و ساختاری است. در فضای پرنوسان اقتصاد جهانی، نقدینگی نه‌تنها ابزار مدیریت ریسک است، بلکه می‌تواند به ابزاری استراتژیک برای حفظ موقعیت رقابتی و کنترل درون‌سازمانی تبدیل شود.
یکی از یافته‌های مهم در بررسی سیاست‌های مالی شرکت‌ها، نقش رقابت در بازار محصول در شکل‌دهی به رفتار نقدینگی شرکت‌های چندبخشی است. رقابت می‌تواند به‌عنوان عامل انضباط بخش برای مدیران عمل کند و در نتیجه، اثر تنوع‌سازی بر نقدینگی را تقویت کند. در شرایطی که شرکت‌ها در صنایع یا کشورهایی با سطح بالای رقابت فعالیت می‌کنند، رفتار آن‌ها در نگهداری نقدینگی تفاوت معناداری با شرکت‌های متمرکز ندارد. این موضوع نشان می‌دهد که رقابت می‌تواند اثرات کلاسیک تنوع‌سازی بر کاهش نقدینگی را تعدیل کند.
بررسی‌های انجام‌شده با استفاده از شاخص‌های رقابت در سطح صنعت و کشور، نشان می‌دهد که شرکت‌های چندبخشی در محیط‌های رقابتی الزاماً نقدینگی کمتری نسبت به شرکت‌های تک‌بخشی نگه نمی‌دارند. این یافته‌ها حتی زمانی که انگیزه‌های مالیاتی شرکت‌های چندملیتی نیز در مدل کنترل می‌شود، همچنان معتبر باقی می‌مانند. بنابراین، تفاوت در وضعیت مالیاتی یا ساختار بین‌المللی شرکت‌ها نمی‌تواند توضیح‌دهنده اصلی رفتار نقدینگی آن‌ها باشد.
در نهایت، نتایج نشان می‌دهد که اثر تنوع‌سازی بر نقدینگی شرکت‌ها در محیط‌های رقابتی، پیچیده‌تر از آن است که بتوان با مدل‌های سنتی آن را توضیح داد. رقابت نه‌تنها می‌تواند رفتار مدیران را تحت تأثیر قرار دهد، بلکه ممکن است به بهبود کارایی تخصیص منابع مالی درون شرکت‌های چندبخشی نیز منجر شود. این موضوع اهمیت تحلیل چندبعدی در سیاست‌گذاری مالی شرکت‌ها را برجسته می‌سازد و نشان می‌دهد که درک دقیق از تعامل میان ساختار سازمانی، محیط رقابتی و انگیزه‌های مالی، برای طراحی سیاست‌های مؤثر ضروری است.
نویسنده: کریستینا آتاناسوا، مدرسه کسبوکار بیدی، دانشگاه سایمون فریزر
منبع: شماره ۱۱۲ نشریه بورس امروز_ آبان ماه ۱۴۰۴
