لزوم حمایت کنگره از دولت بایدن برای بازگشت به برجام
علی واعظ روز سه‌شنبه درباره شرایط برجام و پیش‌بینی از وضعیت آن افزود: ما الان در شرایط مگافون دیپلماسی (دیپلماسی بلندگو) هستیم که طرفین از طریق تریبون‌های عمومی با هم‌صحبت می‌کنند. هرچقدر زمان بیشتری بگذرد، ممکن است موضع دو طرف به سمت سخت‌تر شدن برود. وی ادامه داد: فکر می‌کنم نیاز است گفت‌وگوهای عمومی […]
علی واعظ روز سه‌شنبه درباره شرایط برجام و پیش‌بینی از وضعیت آن افزود: ما الان در شرایط مگافون دیپلماسی (دیپلماسی بلندگو) هستیم که طرفین از طریق تریبون‌های عمومی با هم‌صحبت می‌کنند. هرچقدر زمان بیشتری بگذرد، ممکن است موضع دو طرف به سمت سخت‌تر شدن برود.
وی ادامه داد: فکر می‌کنم نیاز است گفت‌وگوهای عمومی به‌سرعت به سمت مذاکرات ساکت و سازنده‌تر در پشت درهای اتاق دیپلماسی پیش برود. علت اینکه دولت بایدن تاکنون درباره مسائل ایران دست‌به‌عصا رفته، این است که در واشنگتن مقاومت سیاسی سنگینی در مقابل برنامه دولت بایدن برای بازگشت به برجام و برداشتن تحریم‌ها وجود دارد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: در سال ۲۰۱۵ نه یک جمهوری‌خواه به نفع برجام رأی داد و نه برجام مورد تأیید همه سناتورهای دموکرات قرار گرفت. دو سناتور مهمی که به آن رأی منفی دادند امروز رهبر اکثریت سنا یعنی چاک شومر و رئیس کمیته روابط خارجی سنا یعنی باب منندز هستند که هر دو کلید انتصاب مقامات عالی‌رتبه دولت بایدن در سنا را در دست دارند.
واعظ اظهار کرد: ازاین‌رو، دولت بایدن نیازمند کنگره است تا بتواند با توان کامل برنامه خود را پیش ببرد. موضوعات دیگری همچون سیاست آمریکا در قبال کوبا و ونزوئلا بین دولت بایدن و کنگره مورد مناقشه هستند. به همین دلیل نه در سخنرانی بایدن درباره سیاست خارجی، درباره ایران صحبتی شد و نه حتی انتصاب رابرت مالی نماینده ویژه در امور ایران به شکل نماینده ویژه در امور یمن توسط رئیس‌جمهوری اعلام شد.
وی خاطرنشان کرد: این‌ها همه نشانه این است که فضای سیاسی در واشنگتن دشوار است و دولت بایدن منتظر است تا اینکه بتواند از مرحله انتصاب مسئولان بلندپایه‌اش عبور کند تا پس از آن بتواند درباره ایران با کنگره وارد بحث شود.
مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ یادآور شد: در نظر بگیرید که دولت بایدن برخلاف ترامپ که شخصاً تصمیم می‌گرفت و عمل می‌کرد، در حال احیای شیوه متداول سیاست‌گذاری در آمریکا است. ازاین‌رو به دنبال آن است که گام‌های مدنظر خود را در هماهنگی با کنگره و متحدان آمریکا در اروپا و منطقه بردارد.
واعظ اظهار کرد: به همین دلیل، متأسفانه در دوهفته نخست، اقدامات دولت بایدن درباره ایران شدت زیادی نداشته است و من فکر می‌کنم، فضایی در حال شکل‌گیری است که دو طرف هرکدام به گوشه‌ای رانده می‌شوند و در مواضع خود سرسختی بیشتر نسبت به قبل نشان می‌دهند.
وی افزود: امیدوارم تا پیش از ۲۱ فوریه که بر اساس قانونی که مجلس شورای اسلامی گذرانده است، ایران اجرای معاهده الحاقی را متوقف خواهد کرد، دست‌کم پیشرفت‌هایی نه اجباراً در رفع تحریم بلکه در روند احیای برجام صورت بگیرد.
هم‌زمانی احیای برجام و تنش‌زدایی منطقه‌ای
افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد درباره علت نخستین تماس «مالی» با وزیر خارجه امارات متحده عربی هم گفت: دولت آمریکا به دنبال این است که به متحدان منطقه‌ای این اطمینان را بدهد که احیای برجام به معنای آن نیست که منافع آنها یا نگرانی امنیتی آنها را مدنظر ندارد، بلکه گامی در جهت ساختن بر بستر برجام و پیش رفتن به سمت یک ساختار امنیتی در خلیج‌فارس است که در آن‌همه کشورهای منطقه احساس کنند که امنیت آنها تأمین می‌شود.
واعظ افزود: ازاین‌رو، این گفت‌وگوها هم با امارات و هم با دیگر کشورهای خلیج‌فارس ادامه خواهد داشت. درسی که دولت بایدن از دولت اوباما گرفته این است که یک توافق محدود هسته‌ای در بستر گسترده‌تر تنش‌های منطقه‌ای قابل دوام نخواهد بود؛ بنابراین برخلاف گذشته که رویکرد بر این بود که ابتدا توافق هسته‌ای به دست آید و بعد تنش‌زدایی در منطقه پیش برود، دولت بایدن به دنبال آن است که هر دو را هم‌زمان و در راستای هم پیش ببرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر این گفت‌وگوها با کشورهای منطقه کلی هستند و نهایتاً امید بر این است که با احیای برجام، کشورهای منطقه وارد یک‌روند تعاملی شوند که البته آمریکا نقش رهبری این گفت‌وگوها را برعهده نخواهد داشت اما می‌تواند با دیگر اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد از این گفت‌وگوها حمایت کند.
نیاز به حمایت کنگره برای بازگشت به برجام
مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی در پاسخ به سوالی که آیا وسیع کردن دامنه برجام یا افزودن طرف‌های دیگر به آن منجر به نتیجه خواهد شد، گفت: در سال ۲۰۱۵ هم یک درجه‌ای از حمایت از کنگره لازم بود و امروز هم این مسئله وجود دارد. ممکن است که دولت آمریکا نتواند همراهی کنگره را در حدی به دست آورد که برجام را به یک میثاق تبدیل کند اما تا حدی باید اطمینان یابد که دست‌کم یک اقلیت ۳۰ درصدی در کنگره چوب لای چرخ دولت نخواهند گذاشت.
واعظ توضیح داد: رفع تحریم‌ها با دستور رئیس‌جمهوری یک امتیازی است که کنگره آمریکا به رئیس‌جمهوری داده است و حق مسلم رئیس‌جمهوری نیست. ممکن است در هر زمان این امتیاز پس گرفته یا محدود شود؛ بنابراین برای اقدام آمریکا برای بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها، نیاز است این درجه از کنگره اطمینان حاصل شود که از نظر مراحل قانونی اختلال ایجاد نخواهد کرد.
وی با اشاره به پایان‌دادن حمایت از ائتلاف سعودی در جنگ یمن، گفت: چون اتفاق‌نظر در کنگره برای خاتمه دادن به جنگ یمن وجود داشت، این اتفاق به‌سرعت انجام شد و نیازی به یک کار پشت پرده یا ایجاد پس‌زمینه برای آن نداشت؛ اما درباره ایران باتوجه‌به مخالفت‌هایی که وجود دارد، نیاز است از تبعات آن جلوگیری شود.
تحولات سیاسی در داخل ایران
خبرنگار ایرنا پرسید: در خبری که برای نشست روز پنج‌شنبه کمیته اصلی شورای امنیت ملی در تارنمای آکسیوس منتشر شد، به «وضعیت اضطرار» اشاره کرده بودند که به همین دلیل رئیس‌جمهوری خواسته است نشستی تشکیل دهند. این وضعیت اضطرار چه بوده است؟
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران پاسخ داد: من فکر می‌کنم گزارش اکسیوس مقداری غیردقیق بود. به‌هرحال یکی از فاکتورهایی که در محاسبات دولتمردان آمریکا درمورد برجام وجود دارد، روند تحولات سیاسی در ایران باتوجه‌به نزدیک شدن به موعد انتخابات است. البته به معنای این نیست که تنها فاکتور مدنظر است یا جلسه به‌طورکلی درباره آن بوده است.
واعظ افزود: دولت آمریکا کنجکاو است که بداند آیا بازگشت به برجام پیش از انتخابات ایران از نظر محاسبات انتخاباتی میسر است یا خیر. بااین‌حال فکر نمی‌کنم این موضوع عامل اصلی در تصمیم‌گیری باشد. تقریباً می‌توان گفت محاسبات سیاست داخلی آمریکا در حال حاضر مهم‌ترین عامل در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی برای بازگشت به برجام است.
وی ادامه داد: همان قدر که ایران به زبان تهدید حساسیت دارد، آمریکا هم مایل نیست که تحت‌فشار اقدامی انجام دهد. یعنی بخواهد پیش از ۲۱ فوریه به‌خاطر قانون مصوب مجلس اقدامی انجام دهد. برای اینکه کاملاً به‌مثابه آن است که اگر آمریکا برای ایران ضرب الاجلی
تعیین می‌کرد، ایران به آن واکنش مثبتی نشان نمی‌داد.
این تحلیلگر مسائل ایران اضافه کرد: نگرانی در آن است که با توقف اجرای پروتکل الحاقی، ممکن است که کشورهای اروپایی روند مکانیسم ماشه را در برجام فعال کنند و به دنبال بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل بر ایران باشند. باتوجه‌به اینکه هیچ شکی در عضویت کشورهای اروپایی در برجام برخلاف آمریکا وجود ندارد، می‌توانند این مکانیسم را فعال کنند.
واعظ با بیان اینکه چنین روندی به دامنه بحران خواهد افزود، گفت: ایران را به این سمت پیش خواهد برد که از تعهداتش بیش‌ازپیش بکاهد و دو طرف به‌جای اینکه از در تعامل سازنده وارد شده باشند با یک شرایط بحرانی مواجه خواهند شد. به همین علت فکر می‌کنم نیاز است دو طرف گام‌های ابتدایی را بردارند.
وی توضیح داد: واقعاً این گام‌ها به معنای این نیست که بتواند برجام را به‌سرعت احیا کند بلکه می‌تواند گام‌های ابتدایی در این مسیر طولانی چندماهه باشد. به‌عنوان‌مثال اگر آمریکا دستور اجرایی بازگشت به برجام را صادر می‌کرد، لااقل از نظر سیاسی نشان می‌داد که دولت بایدن به قول خود در دوره مبارزات انتخاباتی برای بازگشت به توافق متعهد است و ممکن بود که در طرف ایرانی هم یک دستور اجرایی به‌عنوان‌مثال از شورای‌عالی امنیت ملی در برداشته باشد که از ادامه این روند تقابلی جلوگیری کند.
مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ ادامه داد: آمریکا هم می‌تواند با اقداماتی که در ردیف بشردوستانه قرار می‌گیرند، نشان دهد که به دنبال ادامه فشار حداکثری ترامپ و امتیازگیری از ایران نیست و این از طریق دسترسی ایران به برخی اموال مسدود شده یا از طریق عدم مخالفت آمریکا با پرداخت وام صندوق بین‌المللی پول به ایران میسر خواهد شد.
واعظ اضافه کرد: در مقابل، ایران هم می‌تواند از برخی اقداماتی که منجر به کاهش بیشتر اعتماد و افزایش تنش می‌شود، جلوگیری کند.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا آمریکا این کار را خواهد کرد، گفت: دولت آمریکا به‌صورت متشکل یک هفته است که به این موضوع پرداخته است. در روزهای اول بحث رایزنی داخلی و بین‌المللی مطرح بوده است. سپس باید در دولت بایدن، سپس با متحدان اروپایی و در مرحله بعد با ۱+۵ پیش از مواجهه با دولت ایران در میز مذاکره پیگیری شود.
افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد افزود: آیا همه این اقدامات در ۱۰ روز آینده انجام می‌پذیرند یا نه، به نظرم دشوار است که بتوان پیش از ۲۱ فوریه از یک پیشرفت چشمگیر صحبت کرد. اما اقدامات سیاسی که هزینه مستقیم ندارند یا در زمره اقدامات بشردوستانه محسوب می‌شوند، قاعدتاً باید عملی باشد اما اینکه آیا صورت خواهد گرفت یا نه همچنان به شرایط سیاسی بستگی دارد.
واعظ، در پاسخ به این سؤال که آیا در شورای امنیت ملی به این جمع‌بندی رسیده‌اند که آمریکا باید قبل از انتخابات اقدام عملی انجام دهد، اظهار کرد: من فکر نمی‌کنم آمریکا منتظر این باشد که در انتخابات ایران چه اتفاقی خواهد افتاد و می‌تواند و احتمال زیاد مایل است که این اقدامات را شروع کند.
وی خاطرنشان کرد: هر روز که می‌گذرد، جلوگیری از پیشرفت برنامه اتمی ایران که برای آمریکا مهم است، به سمتی می‌رود که بر نگرانی آمریکا می‌افزاید؛ بنابراین فکر می‌کنم می‌شود تصور کرد که ترجیح آمریکا بر این است که پیش از انتخابات پیشرفت جدی صورت گیرد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اظهار کرد: اگر به این نتیجه برسد که دولت یا نظام در ایران مایل به این نیست که این اتفاق پیش از انتخابات بیفتد، فکر می‌کنم بعید است که دولت آمریکا اصراری بر این موضوع داشته باشد. از نظر من هزینه اصلی شرایط فعلی را ایران پرداخت می‌کند چرا که در نتیجه تحریم‌ها، فشار اقتصادی را تحمل می‌کند اما در میان مقامات دولت بایدن دیده نمی‌شود که فکر کنند زمان علیه آنها سپری می‌شود در عین حالی که نگرانی مسئله هسته‌ای وجود دارد.
واعظ ادامه داد: البته در ایران هم کسانی هستند که فکر می‌کنند زمان به نفع آنها است اما به‌طورکلی به نظر من این شیوه محاسبه، نتیجه‌ای جز یک‌روند باخت – باخت برای دو طرف نخواهد داشت. ترجیح بر این است حتی اگر روند بازگشت به برجام کندتر از آنچه که طرف‌ها مایل هستند، پیش برود اما لااقل دو طرف در مسیری حرکت می‌کنند که پیش از تغییر دولت در ایران کار به نتیجه برسد و اگرنه، دولت بعدی بتواند گام‌های دولت فعلی را ادامه دهد و دو طرف به برجام بازگردند تا زمینه‌ای برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک در آینده شود.
مخالفت با افزوده شدن دیگران به برجام
خبرنگار ایرنا پرسید امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه پیشنهاد داده بود که سعودی هم به گفت‌وگوهای برجام وارد شود، آیا دولت بایدن به چنین پیشنهادی نظر مثبت دارد؟
مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی پاسخ داد: به‌هیچ‌وجه. اصولاً پیام‌های ضدونقیضی از فرانسه شنیده می‌شود که برخی از آنها به گمان من باید در ساختار روابط فرانسه با کشورهای منطقه مورد بررسی قرار گیرد. اما هنوز سیاست اصلی دولت بایدن بر این است که احیای برجام نخستین گام در هر روند دیپلماتیک است.
واعظ توضیح داد: دولت بایدن در گام‌های نخست همچنان به دنبال برجام یک است و نه برجام ۲. درباره برجام ۲ هم همچنان به گروه ۱+۵ معتقد است نه گسترش این ساختار. نهایتاً اینکه برای پرداختن به مسائل منطقه‌ای که موضوع موشکی و سلاح‌های متعارف منطقه را باید در همان ساختار دید که در هر دو سوی خلیج‌فارس باعث نگرانی امنیتی می‌شود، یک ساختار تعامل منطقه‌ای ممکن خواهد بود.
وی اظهار کرد: یک نهاد یا گروهی از کشورهای بی‌طرف اعم از سازمان ملل متحد یا اسکاندیناوی می‌توانند آن را هدایت کنند اما آمریکا می‌تواند از آن حمایت و اعضای دائم شورای امنیت به‌عنوان ناظر در آن شرکت کنند.
این تحلیلگر مسائل ایران و آمریکا خاطرنشان کرد: به گمان من برنامه اصلی دولت بایدن این است اما برای آنها همه راه‌ها برای رسیدن به تعامل دیپلماتیک بر سر مسائل گسترده‌تر، از بستر برجام می‌گذرد.
مالی و پیشنهادهای گروه بحران
واعظ در پاسخ به این سؤال که باتوجه‌به مسئولیت رابرت مالی به‌عنوان نماینده ویژه در امور ایران، آیا رئیس سازمان گروه بین‌المللی بحران مشخص شده است، گفت: هنوز خیر. فعلاً از اعضای خود گروه به‌صورت موقت مدیریت را برعهده گرفته‌اند و از بهار امسال جست‌وجو برای یافتن یک جایگزین آغاز خواهد شد.
وی در پاسخ به اینکه گروه بحران بعد از دولت بایدن، تماسی با ایران و آمریکا داشته است، گفت: در تمام این سال‌ها گروه بحران که وظیفه‌اش جلوگیری از جنگ و بحران در نقاط مختلف جهان است، با هر دو طرف این مناقشه به گفت‌وگو پرداخته است تا راه حل‌هایی بیابد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران افزود: این گفت‌وگوها همیشه ادامه داشته است چه در زمانی که مذاکرات دیپلماتیک در جریان بود و چه در زمانی که هیچ گفت‌وگویی بین دو طرف وجود نداشته است. آخرین گزارش ما پیش از به قدرت رسیدن بایدن منتشر شد و حاوی یک راهکارهایی برای بازگشت به برجام بود، در آن زمان آقای مالی مدیریت سازمان را به عهده داشت.
واعظ خاطرنشان کرد: پس از دولت بایدن هم همچنان ما به فعالیت خود برای جلوگیری ازبین‌رفتن برجام و عمیق‌تر شدن بحران هسته‌ای ادامه می‌دهیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا «مالی» در چارچوب همان پیشنهاد گروه بحران اقدام خواهد کرد، گفت: اینکه راهکارهای گروه بحران موردنظر او است، شکی نیست. اما اینکه برخلاف موقعیت قبلی که منافع صلح و امنیت بین‌المللی را دنبال می‌کرد، امروز منافع آمریکا را دنبال می‌کند و باید محاسباتی را در اولویت قرار دهد که مدنظر دولت بایدن است.
مشاور ارشد رئیس گروه بین‌المللی بحران افزود: بنابراین ممکن است نظر شخصی وی همچنان به راهکارهای گروه بحران نزدیک باشد اما نظر رسمی او حتماً با نظرات دولت بایدن هم‌راستا است چرا که هر اقدامی که بخواهد انجام دهد باید در داخل دولت اجماع‌سازی کند.
گام سیاسی سمبلیکواعظ تصریح کرد: دولت بایدن مایل نیست که در شرایط فعلی بحران عمیق‌تر یا تنش‌ها بیشتر شوند؛ بنابراین ترجیح می‌دهد که قبل از ۲۱ فوریه به اقداماتی دست بزند. اینکه آیا از نظر شرایط سیاسی داخلی آمریکا عملی باشد یا خیر، هنوز نمی‌توان درباره آن قضاوت کرد.
وی ادامه داد: حدس من بر این است که ترجیح دولت آمریکا این‌گونه باشد که تا پیش‌ازاین تاریخ، پیشرفتی صورت گیرد ضمن اینکه مایل نیست تحت‌فشار از طرف ایران بخواهد دست به اقدام بزند. در نهایت، تصمیم نهایی در تعادلی بین این دو محاسبه به وجود خواهد آمد. یعنی اینکه دولت آمریکا نمی‌خواهد از موضع ضعف و تحت‌فشار وارد گفت‌وگو شود و هم اینکه به دنبال این نیست که بخواهد در این زمینه سیاست دولت ترامپ را ادامه دهد یا تنش بیشتر شود.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: ازاین‌رو، احتمال یک گام‌های ابتدایی که شاید بیشتر ارزش سیاسی سمبلیک داشته باشند در چند روز آینده وجود دارد.
