بورس کالا به میان آمد
تغییر نقش خودرو از کالای مصرفی به کالای سرمایه‌ای یکی از مسائلی است که در جامعه مطرح شده است. درحالی‌که خودروسازان به عنوان تولیدکننده هیچ منافعی از این تبدیل کسب نمی‌کنند، این کالا به مصرف داخلی کشور نیز نمی‌رسد.
به گزارش خبرنگار بورس امروز، طی گفت‌وگوها و پیشنهاد‌هایی که در مجلس شورای اسلامی بیان شده است، یک راه برای گشایش این مشکل مطرح گردید. طبق این پیشنهاد درصورتی‌که خودرو برای شفافیت قیمتی و مشخص شدن طرف عرضه و تقاضا وارد بازار بورس کالا شود، زمینه رفع نیاز مصرف‌کننده نهایی و کاهش زیان تولیدکنندگان را در پی خواهد داشت.
البته این پیشنهاد همچنان به پختگی خود نرسیده و به گفت‌وگوهای کارشناسانه‌تری برای رفع موانع و قیمت‌گذاری صحیح در بورس کالا نیاز دارد. از آنجا که این پیشنهاد به نفع طرفین مبادله است احتمال سنگ‌اندازی دلالان برای جلوگیری آن وجود دارد. بنابراین تنها کارشناسان می‌توانند به درستی این مسیر را از سنگ‌اندازی‌های دلالان پاک کنند.
مدل فعلی مدیریت بازار خودرو سود فراوانی به دلالان می‌دهد
هم‌زمان با جهش نرخ ارز و از اواسط سال ۹۷، قیمت خودرو در بازار آزاد شروع به افزایش کرد به‌طوری‌که در برخی موارد قیمت خودرو در بازار آزاد به دو برابر قیمت مصوب خودرو رسید. شکاف ایجاد شده بین قیمت بازار آزاد و کارخانه سبب هجوم گسترده مردم و دلالان حرفه‌ای به سمت خرید خودرو از کارخانه شد و دلالان با خرید خودرو از کارخانه و فروش آن در بازار آزاد، سود فراوانی نصیب خود کردند.
جبار کوچکی نژاد، عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه مجلس شورای اسلامی درباره طرح ساماندهی بازار و صنعت خودرو می‌گوید: مدل فعلی مدیریت بازار خودرو در کشور سود سرشاری را نصیب دلالان و واسطه‌ها می‌کند. این موضوع آسیب‌های فراوانی به کشور وارد آورده است.
زیان‌های غول‌های خودروسازی
با انتشار صورت‌های مالی حسابرسی شده منتهی به اسفند ۱۳۹۸ مشخص شد سه غول خودروساز ایران (پارس‌خودرو، سایپا و ایران‌خودرو) به ترتیب از زیان انباشته ۲۸,۶۵۲ میلیارد ریالی، ۹۲,۴۰۴ میلیارد ریالی و ۱۴۴,۳۳۶ میلیارد ریالی رنج می‌برند.
این در حالی است که در اسفندماه سال گذشته دو خودروساز ایران‌خودرو و سایپا به منظور اصلاح ساختار مالی افزایش سرمایه دارند. همچنین، ایران‌خودرو خروج از شمولیت ماده ۱۴۱ قانون تجارت را در بین اهداف افزایش سرمایه خود گذاشت.
با این احتساب افزایش سرمایه برای «خودرو» کافی نبوده و درصورتی‌که این زیان انباشته تداوم یابد دیگر افزایش سرمایه راهگشا نخواهد بود. همچنان که شاهد هستیم طبق صورت‌های مالی ۳ ماهه منتهی به خرداد ۱۳۹۹ این زیان در ۳ شرکت «خودرو»، «خساپا» و «خپارس» به ترتیب با افزایش ۲۶ درصد، ۴ درصد و ۱۱ درصد نسبت به ۳ ماهه مشابه سال ۱۳۹۸ به مبالغ ۱۸۱,۳۸۰ میلیارد ریال، ۹۶,۵۱۳ میلیارد ریال و ۳۱,۷۰۷ میلیارد ریال رسید.
در باب اینکه چرا خودروسازان بزرگ تا این حد زیان انباشته داشته و به محدوده ورشکستگی وارد شده‌اند، دلایل مختلفی از سوی فعالان صنعت خودرو و کارشناسان ذکر میشود. اصلی‌ترین دلیل زیان‌دهی هنگفت آن‌ها قیمت‌گذاری دستوری است؛ سیاستی که طبق آن ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو اجازه تعیین خودسرانه قیمت محصولات را ندارند.
بنابراین در پی این نابسامانی در بازار خودرو تصمیم به انجام معاملات خودرو در بورس کالا گرفته شده است. خودروهای وارداتی و داخلی که تیراژ بالا دارند در بستر معاملاتی بورس کالای ایران قرار خواهند گرفت.
انجام قیمت‌گذاری خودرو توسط شورای رقابت
مازیار فتحی، کارشناس بازار سرمایه در خصوص نوع عرضه خودرو بیان می‌کند: این مسئله که خودروهای وارداتی و داخلی که تیراژ بالا دارند، در بستر معاملاتی بورس کالای ایران قرار خواهند گرفت به منزله این است که برخی از خودروهای خوب داخلی با تیراژ پایین احتمال دارد که در بورس کالا به فروش نرسد. قیمت‌گذاری خودرو توسط شورای رقابت انجام میشود.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به وضعیت فعلی، عرضه خودرو در بورس از جمله بهترین راهکار‌ها برای ساماندهی بازار است. مبنای این طرح اصلاح توزیع خودرو با عرضه خودرو در بورس کالا است و تلاش شده است تا با استفاده از این سازوکار، همه راه‌های توزیع خودرو صفر به غیر از مسیر بورس بسته شود تا خودروسازها نتوانند از درب‌های پشتی خودرو را به فروش برسانند.
این کارشناس بازار خودرو می‌گوید: با فروش خودرو در بورس کالا، عرضه و تقاضا است که قیمت را تعیین می‌کند و عملا قیمت‌گذاری دستوری به دلیل ناکارآمد بودن حذف میشود. بر اساس این طرح به هر کد ملی فقط یک مدل خودرو در سال تعلق می‌گیرد.
فتحی تصریح می‌کند: یک پیشنهادی نیز مطرح شده است که بر فروش خودرو صفر تا دو سال بعد از خرید، مالیات وضع شود تا تقاضا سرمایه‌ای به حداقل برسد. با این شیوه عملا قیمت‌گذاری دستوری وجود ندارد بلکه قیمت تمام شده کارخانه که توسط فرمول شورای رقابت تعیین میشود وجود خواهد داشت و این فرمول هم شفاف بیان خواهد شد.
به صورت خلاصه، در طرح ساماندهی بازار و صنعت خودرو پیشنهاد شده است خودرو صفر کیلومتر صرفاً در بورس کالا عرضه شود و مابقی قیمت کشف شده در بورس کالا و قیمت مصوب به عنوان مالیات اخذ شود و مالیات اخذ شده صرف توسعه حمل‌ونقل عمومی و افزایش تولید خودرو شود تا منافع آن نصیب عموم مردم شود.
مزایای عرضه خودرو در بورس کالا
مزایای عرضه خودرو در بورس کالا عبارتند از: از بین رفتن تقاضای سرمایه‌ای،جلوگیری از قیمت سازی،با عرضه خودرو در بورس کالا امکان دریافت پلاک برای این خودروها و در نتیجه، انگیزه دریافت‌کنندگان این خودروها برای سنگ‌اندازی در مسیر افزایش تولید از بین می‌رود؛ فراهم شدن امکان افزایش تولید خودرو و کاهش قیمت تمام شده آن، امکان توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی.
یکی از مهم‌ترین سوالاتی که درباره طرح خودرویی مجلس مطرح است، تاثیر عرضه خودرو در بورس کالا بر روی قیمت آن در بازار است. بسیاری از کارشناسان بر این باور هستند که این اقدام بسیار مثبت و اثر بخش خواهد بود.
رسول سلیمانی، کارشناس خودرو درباره این موضوع می‌گوید: عرضه خودرو در بورس کالا با ۲ مکانیسم می‌تواند منجر به کاهش قیمت آن در بازار آزاد شود. الان عمق بازار آزاد خودرو بسیار کم است و تعداد معاملات در بازار بسیار اندک است؛ زیرا در شرایط فعلی هم فروشندگان قصد فروش ندارند و هم خریداران فاقد توان خرید هستند. به همین دلیل، به راحتی و با انتشار چند آگهی در فضای مجازی میشود در بازار آزاد قیمت سازی کرد و قیمت خودرو در این بازار را بالا برد چراکه تعداد معاملات بسیار اندک است. اما در بورس کالا چون معاملات خودرو به صورت واقعی انجام میشود، قیمت واقعی کشف و از قیمت سازی جلوگیری میشود.
فتحی، عضو هیئت‌مدیره هلدینگ صبا میهن و عضو هیئت‌مدیره مدبران نیز در خصوص مزایای طرح مذکور بیان می‌کند: عرضه و تقاضا، مسئله مالیات و حذف شدن نقش دلالان از نقاط برجسته طرح می‌باشند.
وی همچنین ادامه می‌دهد: بر اساس طرح مذکور ۲۰ درصد از مالیات عرضه و فروش خودرو در بورس کالا به ناوگان حمل‌ونقل عمومی تعلق خواهد گرفت. ۷۰ درصد باقیمانده در قالب وام به خود شرکت‌های خودروسازی در جهت انجام طرح‌های توسعه‌ای شرکت‌ها ارائه میشود. ده درصد باقیمانده نیز به عنوان پاداش برای خودروسازها در جهت مدیریت عرضه‌ها و بالا بردن آن تا حد امکان در نظر گرفته شده است تا قیمت را به حد اصلی و تعادل برسانند.
معایب عرضه خودرو در بورس کالا
در خصوص معایب و ایراداتی که به طرح مذکور وارد است، فتحی می‌گوید: در این طرح نقطه ابهام وجود دارد. به طور مثال خودروهایی مثل سراتو که تولید کمی دارد آیا قرار است کماکان با قیمت بسیار بالا توسط کارخانه عرضه و فروخته شود؟ بنا بر اظهارات وی مجلس باید رسیدگی بیشتری در این زمینه انجام دهد.
حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو نیز دراین‌باره می‌گوید: در حالت کلی، بهره‌مندی شرکت‌های خودروساز از بازار سرمایه برای دستیابی به نقدینگی پایدار و نیز عرضه بسامان خودرو به بازار از اهمیت بالایی دارد. بنا بر اظهارات سنجری با عرضه خودروهای تازه تولید به بورس، ریسک ارزان‌فروشی خودروسازان در عرضه‌های اولیه نیز کاهش می‌یابد؛ زیرا خودروسازان همواره زیان‌های هنگفتی از نرخ‌گذاری اولیه خودروهای جدید متحمل شده‌اند.
کریمی سنجری اما معتقد است در حال حاضر به دلیل شکاف قابل توجه بین تولید و تقاضا، شرایط لازم برای عرضه خودروهای داخلی در بورس مهیا نیست.
وی می‌گوید: تحریم و حذف بسیاری از خودروهای مونتاژی از سبد تولید خودروسازان، رقابت را کاهش داده، ضمن آنکه با توجه به شرایط اقتصادی کشور، خودرو در حال حاضر به کالایی برای حفظ ارزش پول تبدیل شده است.
