پیش‌بینی تورم نقطه‌ای بانک مرکزی؛ دخالت مدیران در تخمین تورم؟

داده‌های تورم بر اساس آمار بانک مرکزی از شاخص قیمت مصرف‌کننده محاسبه شده است. برای بررسی تغییرات «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» نیز از گزارش‌های شاخص مدیران خرید که توسط اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران ماهانه منتشر می‌شود، مورد استفاده قرار گرفته است.

تعریف شامخ و دسته‌بندی‌های آن

«قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» یکی از مولفه‌های مورد بررسی برای محاسبه شاخص مدیران خرید (PMI) است. شاخص مدیران خرید عملکرد مالی و اقتصادی شرکت‌ها و کشورها را به صورت ماهانه نشان می‌دهد. شاخص مدیران خرید (به اختضار «شامخ») به طورکلی پنج موضوع اساسی بخش تولید را مورد بررسی قرار می‌دهد که شامل «سفارشات جدید»، «سطح موجودی»، «میزان تولید»، «دریافت از تامین‌کنندگان»، «اشتغال و استخدام» می‌شود.

در این طرح، از پاسخ‌دهندگان خواسته می‌شود به ۱۲ پرسش مطرح‌شده در قالب سه معیار وضعیت نسبت به ماه پیش (بهتر شده، بدتر شده یا تغییری نکرده) پاسخ دهند.

وضعیت نمره‌بندی نیز بدین ترتیب است که گزینه «بیشتر از ماه قبل: عدد یک»، گزینه «بدون تغییر: عدد ۰.۵» و گزینه «کمتر از ماه قبل: عدد صفر» برای آن پرسش ثبت می‌شود. مجموع حاصل ضرب درصد پاسخگویان به هریک از گزینه‌ها در عدد همان گزینه، مبین عدد شامخ در آن پرسش است.

به لحاظ اهمیت «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» یکی از مولفه‌های اثرگذار بر روند تولید کل اقتصاد محسوب می‌شود؛ شاخصی که می‌تواند منجر به شتاب افزایش قیمت‌های مصرف‌کننده شود. در واقع برای برآورد این شاخص، از مدیران نظرسنجی می‌شود که قیمت هر واحد از کالا و خدماتی که خریداری کرده‌اید نسبت به ماه گذشته چه تغییری کرده است؟

معیار سنجش این شاخص عددی بین صفر تا ۱۰۰ است. عدد ۵۰ نشان‌دهنده عدم تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر ۵۰ به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است. بر این اساس، چنانچه عدد محاسبه شده زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر شدن وضعیت، کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌شده بالای ۵۰ باشد اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل، کاهش یافته است. بنابراین برای ارزیابی تغییرات قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده، اختلاف داده‌های هر ماه از عدد ۵۰ (معیار سنجش این شاخص) محاسبه می‌شود.

در فروردین امسال، شامخ قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده برابر با ۸۶.۵۴ بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر این رقم بالا بوده و در کانال ۸۰ قرار داشته است. این رویداد به معنای آن است که هزینه تولیدکننده در بخش قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده بالاتر رفته است. بررسی‌های آماری خبر از یک همبستگی مهم میان این شاخص و تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها دارد.

نحوه‌ی پیش‌بینی تورم ماهانه

می‌توان به کمک آمار و داده‌های تورم ماهانه و تغییرات «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده»، رابطه بین این دو مولفه را تخمین و بررسی کرد و به کمک ضرایب برآورد شده در این روش، تورم ماهانه را مورد پیش‌بینی قرار داد.

«تورم ماهانه» یعنی تغییرات شاخص قیمت مصرف کننده در هر ماه نسبت به ماه قبل. منطبق بر داده‌های موجود و با استفاده از یک مدل ریاضی مشاهده می‌شود احتمال هم‌بستگی بین شاخص تورم ماهانه و تغییرات «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» بالا است و به عبارتی این دو مولفه همسو با یکدیگر حرکت می‌کنند و مقادیر آن‌ها در ارتباط با هم تغییر می‌کند. در این مقایسه از داده‌های آماری بانک مرکزی در خصوص تورم استفاده شده است.

در تخمین رابطه بین دو متغیر تورم و شاخص قیمت مواد اولیه (شامخ) مشاهده می‌شود ضریب تعیین رگرسیون برابر ۰.۴۴ است که بیانگر این است که ۴۴ درصد تغییرات تورم ماهانه توسط تغییرات قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده توضیح داده می‌شود.

بررسی‌های صورت گرفته حاکی از آن است شیب تابع ریاضی یا ضریب شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده از نظر آماری معنادار است؛ بنابراین می‌توان گفت اگر قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده بنگاه‌های کل اقتصاد یک واحد افزایش یابد، تورم ماهانه به طور متوسط ۰.۱۳ واحد افزایش می‌یابد.

بنابراین می‌توان با استفاده از داده‌های ماهانه «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده»، تورم ماهانه را در هر دوره پیش‌بینی کرد. با احتساب رشد بدست‌آمده در این مقایسه و عرض از مبدا، محاسبه می‌شود که تورم نقطه ای بانک مرکزی برابر با ۶۷ درصد خواهد بود. این در حالی است که تورم نقطه ای پایان سال گدشته معادل با ۶۴ درصد از سوی بانک مرکزی تعیین شده بود.

بررسی روند بین دو شاخص تورم ماهانه و قیمت خرید مواد اولیه

بر اساس آمارها، داده‌های ماهانه «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» در بازه مهر ۱۳۹۸ تا پایان اسفند سال گذشته حاکی‌ از وجود برخی نوسانات بوده است؛ بطوریکه این شاخص با ثبت دو قله در مهر ۱۳۹۹ و اردیبهشت سال گذشته به بالاترین سطح  خود طی چهار سال گذشته رسیده است.

با این حال پس از اردیبهشت پارسال (اجرای سیاست حذف ارز ترجیهی)، روند تغییرات قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری تا پایان مرداد سال قبل مسیر نزولی را طی کرده است. در ادامه این شاخص تا پایان سال گذشته روند صعودی را ثبت کرده است.

در کنار این موضوع، مشاهده روند شاخص قیمت مصرف کننده و نوسانات شکل گرفته در بستر این شاخص، روایتگر این موضوع است که تورم ماهانه از تغییرات «قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداری شده» تبعیت می‌کند و همسو با یکدیگر حرکت کرده‌اند. در نتیجه می‌توان گفت بخشی از تغییرات تورم ماهانه تحت تاثیر مولفه قیمت خرید مواد اولیه تغییر کرده است.