اپراتورها و آینده هوش مصنوعی در ایران

در حال حاضر بررسی‌های مختلفی از تاثیر هوش مصنوعی بر اقتصاد کشورها، حاکی از اثرگذاری بسزای این فناوری در رشد اقتصادی، رشد تولید ناخالص ملی و رشد بهره‌وری نیروی کار در کشورها است.

دنبال کردن ترندها و شاخص‌های آمای هوش مصنوعی، در منطقه خاورمیانه، نشان می‌دهد چند کشور پروژه‌های بزرگی در زمینه «شهرهای هوشمند» و «دولت‌های هوشمند» داشته‌اند و هوش مصنوعی را در وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها نهادینه کرده‌اند. به نحوی که اکنون«پروژه نئوم» عربستان سعودی با چشم‌انداز ایجاد شهر هوشمند به مساحت ۳۳ برابر نیویورک تا سال ۲۰۲۵ در مرکز توجه قرار دارد و همزمان پروژه‌های بزرگ دیگری هم در کشورهای منطقه در حال جریان است.

در این میان اگرچه هنوز اکثر کشورهای منطقه غرب آسیا بهره‌گیری چشمگیری از هوش مصنوعی در صنایع خود نداشته‌اند؛ اما در نهایت نتیجه این کندی در زمینه بهره‌گیری از هوش مصنوعی، تشدید شکاف دیجیتال میان این کشورها و کشورهای توسعه یافته است که این شکاف در حوزه تولید ناخالص داخلی از ۳ درصد در سال ۲۰۲۵ به ۱۹ درصد در سال ۲۰۳۰ افزایش می‌یابد.

به عبارت دیگر شواهد نشان از آن دارد که هرگونه بوروکراسی و تاخیر در حوزه‌های سرمایه‌گذاری، رگولاتوری و فراهم‌آوری زیرساخت‌ها و مقدمات گسترش هوش مصنوعی در کشور، تنها به کندی بهره‌برداری از این فناوری منجر نشده و منجر به عقب‌ماندگی‌های گسترده در حوزه‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی و … نیز خواهد شد.

اما آنچه مسلم است، در کشوری همچون ایران، پیشرفت سریع و گسترده فناوری‌های متنوع و مرتبط با هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت‌های هوشمند ارتباطات در کشور است که در این خصوص با توجه به معماری متفاوت شبکه‌های ارتباطی در ایران، این اپراتورهای موبایل هستند که نقش اساسی و کلان در این حوزه را ایفا می‌کنند.

لذا ورود و سرمایه‌گذاری اپراتورهای تلفن همراه کشور در ایران و به طور مشخص همراه اول و ایرانسل که مجموعا بالغ بر ۹۰درصد بازار ارتباطات کشور را در دست دارند، اهمیت کلیدی در آینده هوش مصنوعی و بهره‌مندی ایران از فواید این فناوری دارند.

به همین جهت در ایران گام اول هوشمندسازی و استفاده از هوش مصنوعی باید در لایه اپراتورهای موبایل و شبکه‌های گسترده آنها در کشور برداشته شود.

•    کاربردهای هوش مصنوعی در اپراتورهای موبایل

امروز اپراتورهای موبایل دیگر محدود به ارایه خدمات اولیه تلفن و اینترنت نیستند و اکنون صنعت مخابرات در مرکز رشد فناوری قرار دارد که توسط خدمات باند پهن موبایل و5G  در عصر اینترنت اشیا (IoT) رهبری می‌شود.
لذا با توجه به برآوردها، هدف‌گذاری‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها و مسیر حرکت اپراتورهای بزرگ دنیا، انتظار می‌رود این رشد به دلیل پذیرش سریع هوش مصنوعی (AI) در صنعت مخابرات ادامه یابد.
بر اساس برآوردها اندازه بازار جهانی هوش مصنوعی در ارتباطات از راه دور، از ۱۱.۸۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۲۷ به ۱۴.۹۹ میلیارد دلار خواهد رسید.

•    چالش‌های پیش روی اپراتورهای ارتباطی

امروزه ارایه دهندگان خدمات ارتباطی در دنیا با چالش‌های داخلی و خارجی روبرو هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
–    مدیریت ضعیف شبکه
ترافیک جهانی و نیاز به توسعه تجهیزات شبکه به طور چشمگیری در حال افزایش است که منجر به مدیریت شبکه پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر می‌شود.
–    عدم تجزیه و تحلیل داده‌ها
صنعت مخابرات در تلاش است تا از حجم عظیمی ‌از داده‌های جمع‌آوری‌شده از پایگاه‌های مشتریان عظیم خود در طول سال‌ها استفاده کند. اما در این خصوص داده‌ها ممکن است تکه‌تکه یا در سیستم‌های مختلف، بدون ساختار و دسته‌بندی ذخیره شوند یا به سادگی ناقص و بسیار مفید نباشند.
–    هزینه‌های بالا
به دنبال سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌ها و دیجیتالی شدن، تحلیلگران صنعت انتظار دارند هزینه‌های عملیاتی جهانی مخابرات میلیاردها دلار افزایش یابد. این در حالیست که بسیاری از شرکت‌های مخابراتی با بحران مالی مواجه هستند و باید راه‌هایی برای بهبود وضعیت خود بیابند.
–    بازار شلوغ
در همین حال مشتریان مخابراتی خواستار خدمات با کیفیت بالاتر و تجربه مشتری بهتر (CX) هستند و به ویژه در صورت برآورده نشدن نیازهایشان مستعد ریزش و اتلاف فرصت‌های تجاری نهفته در دنیای هوش مصنوعی هستند.

•    ۶ کاربرد هوش مصنوعی در بخش مخابرات

در همین راستا اپراتورهای آینده‌نگر با توجه به چالش‌های خود، سرمایه‌گذاری‌های هوش مصنوعی خود را روی برنامه‌هایی متمرکز کرده‌اند که به آنها در رسیدگی به این چالش‌ها کمک می‌کند. در این زمینه‌ها، هوش مصنوعی به سرعت به ارایه نتایج ملموس تجاری کمک کرده است.

–    بهینه سازی شبکه
شبکه‌های5G  در سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی شدند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۱.۷ میلیارد مشترک در سراسر جهان داشته باشند – ۲۰ درصد اتصالات جهانی.

از این رو هوش مصنوعی برای کمک به اپراتورها برای ایجاد شبکه‌های خودبهینه‌سازی (SONs) برای حمایت از این رشد ضروری است. این موارد به اپراتورها اجازه می‌دهد تا به طور خودکار کیفیت شبکه را بر اساس اطلاعات ترافیک بر اساس منطقه و منطقه زمانی بهینه کنند.
هوش مصنوعی در صنعت مخابرات از الگوریتم‌های پیشرفته برای جستجوی الگوهای درون داده‌ها استفاده می‌کند و اپراتورها را قادر می‌سازد هم ناهنجاری‌های شبکه را شناسایی و هم پیش‌بینی کنند. در نتیجه استفاده از هوش مصنوعی در مخابرات، به اپراتورها کمک می‌کند تا پیش از اینکه بر مشتریان تأثیر منفی بگذارد، به طور فعال مشکلات را برطرف کنند.

–    تعمیرات قابل پیش‌بینی
همچنین تجزیه و تحلیل‌های پیش‌بینی مبتنی بر هوش مصنوعی با استفاده از داده‌ها، الگوریتم‌های پیچیده و تکنیک‌های یادگیری ماشین برای پیش‌بینی نتایج آینده بر اساس داده‌های تاریخی به اپراتورها کمک می‌کند تا خدمات بهتری ارایه دهد. این بدان معنی است که اپراتورها می‌توانند از بینش‌های مبتنی بر داده برای نظارت بر وضعیت تجهیزات و پیش‌بینی خرابی بر اساس الگوها استفاده کنند.

پیاده‌سازی هوش مصنوعی در صنعت ارتباطات همچنین به اپراتورها اجازه می‌دهد تا به طور فعال مشکلات مربوط به سخت‌افزارهای ارتباطی، مانند برج‌های سلولی، خطوط برق، سرورهای مرکز داده و حتی جعبه‌های تنظیم در خانه‌های مشتریان را برطرف کنند. در کوتاه مدت، اتوماسیون و هوشمندسازی شبکه، تجزیه و تحلیل ریشه‌ای و پیش‌بینی بهتر مسائل را ممکن می‌سازد.

در بلندمدت نیز، این فناوری‌ها زیربنای اهداف استراتژیک‌تری مانند ایجاد تجربیات جدید مشتری و برخورد مؤثر با نیازهای نوظهور کسب‌وکار خواهند بود.

–    دستیاران مجازی برای پشتیبانی از مشتری

یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در مخابرات، پلتفرم‌های هوش مصنوعی مکالمه‌ای است. آنها همچنین به عنوان دستیارهای مجازی شناخته می‌شوند که یاد گرفته‌اند تا به طور موثر مکالمات یک به یک را خودکار و مقیاس کنند. استفاده از هوش مصنوعی در صنعت ارتباطات به مدیریت تعداد زیادی از درخواست‌های پشتیبانی برای نصب، راه‌اندازی، عیب‌یابی و نگهداری کمک می‌کند، که این موارد اغلب مراکز خدمات مشتری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

همچنین با استفاده از هوش مصنوعی، اپراتورها می‌توانند قابلیت‌های سلف سرویس را اجرا کنند که به مشتریان نشان می‌دهد چگونه دستگاه‌های خود را نصب و راه‌اندازی کنند.

–    اتوماسیون فرآیندهای رباتیک (RPA)

به طور معمول اپراتورهای موبایل تعداد زیادی مشتری دارند که در میلیون‌ها تراکنش روزانه درگیر هستند که هر کدام مستعد خطاهای انسانی هستند.
در این میان اتوماسیون فرآیندهای رباتیک (RPA) شکلی از فناوری اتوماسیون فرآیندهای کسب و کار مبتنی بر هوش مصنوعی است که می‌تواند کارایی بیشتری را برای عملکردهای ارتباطی به ارمغان بیاورد، زیرا به شرکت‌های مخابراتی اجازه می‌دهد تا به راحتی عملیات‌های پشتیبان خود و حجم زیادی از اقدامات تکراری و مبتنی بر قوانین را مدیریت کنند.

استفاده از این اتوماسیون، کارکنان اپراتورهای موبایل را برای کار با ارزش افزوده بالاتر با ساده‌سازی اجرای فرآیندهای پیچیده، کار فشرده و زمان‌بر، مانند صورت‌حساب، ورود داده‌ها، مدیریت نیروی کار و انجام سفارش آزاد می‌کند.

طبق آمار Statista، پیش‌بینی می‌شود که بازار RPA تا سال ۲۰۳۰ به ۱۳ میلیارد دلار افزایش یابد و RPA در پنج سال آینده تقریباً به پذیرش جهانی دست یابد. از این رو اپراتورهای ارتباطی، رسانه‌ای و فناوری انتظار دارند که محاسبات شناختی طی چند سال آینده در شرکت‌هایشان با «تغییر اساسی» مواجه شود.

–    جلوگیری از کلاهبرداری
صنعت ارتباطات همچنین از قابلیت‌های تحلیلی قدرتمند هوش مصنوعی برای مبارزه با موارد تقلب استفاده می‌کند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی می‌توانند ناهنجاری‌ها را در زمان واقعی شناسایی کنند و به طور موثر فعالیت‌های جعلی مرتبط با ارتباطات، مانند دسترسی غیرمجاز به شبکه و پروفایل‌های جعلی را کاهش دهند. این سیستم می‌تواند به محض شناسایی فعالیت مشکوک به طور خودکار دسترسی کلاهبردار را مسدود کند و آسیب را به حداقل برساند.

برآوردهای صنعت نشان می‌دهد که ۹۰٪ از اپراتورها به طور روزانه هدف کلاهبرداران قرار می‌گیرند – که هر ساله به میلیاردها ضرر می‌رسد – لذا این برنامه هوش مصنوعی کمک ویژه‌ای به اپراتورهای موبایل و ارتباطات می‌کند.

–    رشد درآمد

هوش مصنوعی همچنین توانایی قدرتمندی برای یکپارچه‌سازی و معنا بخشیدن به طیف وسیعی از داده‌ها، مانند دستگاه‌ها، شبکه‌ها، برنامه‌های کاربردی تلفن همراه، داده‌های موقعیت جغرافیایی، نمایه‌های دقیق مشتری، استفاده از خدمات و داده‌های صورت‌حساب دارد.

با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، صنعت ارتباطات و اپراتورها می‌توانند نرخ رشد مشترکان و میانگین درآمد هر کاربر (ARPU) را از طریق فروش هوشمند و فروش متقابل خدمات خود افزایش داده و با پیش‌بینی بی‌درنگ نیازهای مشتری پیشنهاد مناسب را در زمان مناسب و در کانال مناسب ارایه دهد.

لذا همانطور که در پی آمد، هوش مصنوعی نقش عظیمی ‌در تحول پیشران اصلی این فناوری یعنی اپراتورهای ارتباطی و متعاقب آن سایر صنایع بهره‌مند از این فناوری و زیرساخت‌های ارتباطی ایجاد می‌کند و همانطور که ذکر شد با توجه به نقش و سهم غالب اپراتورهای موبایل در پهنه ارتباطات ایران، توجه به رفع موانع، مشکلات و توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و زیرساخت‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در دو اپراتور همراه اول و ایرانسل، اهمیتی استراتژیک برای کشور دارد.

•    همراه اول و هوش مصنوعی

در این میان همراه اول به عنوان بزرگترین اپراتور ارتباطی ایران و خاورمیانه چه از جهت تعداد کاربر و چه از جهت گستردگی شبکه و وابستگی مشاغل، صنایع و کسب‌وکارها به این اپراتور، با توجه به جایگاه ملی و پیش‌بینی شرایط و ترند جهانی، از سال‌ها قبل اقدامات زیادی را در توسعه هوش مصنوعی به کار گرفته است که نظر به تنوع این اقدامات، برخی از مهمترین این تلاش‌ها عبارتند از:
–    برگزاری اولین همایش روز هوش مصنوعی با حمایت همراه اول
–    مشارکت در مسابقات هوش مصنوعی امیرکبیر
–    طراحی پایلوت پلتفرم هوش‌مصنوعی به عنوان سرویس ارزیابی
–    سکوی بومی‌هوش مصنوعی بر بستر پردازنده‌های گرافیکی
–    اجرای پروژه تولید ویدئو مبتنی بر هوش مصنوعی
–    برگزاری رویداد هوش مصنوعی و ایده‌های کسب و کار
–    بوتکمپ پایتون و هوش مصنوعی توسط همراه اول
–    حمایت از چالش‌های نوآورانه در حوزه هوش مصنوعی
–    استفاده از هوش مصنوعی برای شناسایی الگوی مصرف و نیاز مشترکان جهت ارایه بسته‌ها و خدمات بهینه
–    مشارکت در برگزاری مدرسه استارتاپی هوش مصنوعی
–    استفاده از کاربردهای هوش مصنوعی در مرکز تماس همراه اول و انبوهی دیگر از اقدامات و برنامه‌های این اپراتور در این عرصه.

•    ایرانسل و هوش مصنوعی
اپراتور دوم کشور یعنی ایرانسل نیز در سال‌های گذشته اقداماتی در زمینه توسعه و کاربری هوش مصنوعی انجام داده که از آن جمله می‌توان به:
–    تجاری سازی خدمات ایرانسل بر مبنای هوش مصنوعی
–    استفاده از هوش مصنوعی در مرکز تماس
–    تفاهم‌نامه با دانشگاه علم و صنعت برای راه‌اندازی آزمایشگاه هوش مصنوعی
–    حمایت از پژوهش‌های دانشگاهی در حوزه هوش مصنوعی
و حمایت از ترویج و توسعه هوش مصنوعی در رویدادهای مختلف اشاره کرد.

•    وزارت ارتباطات، هوش مصنوعی و اپراتورها

لذا همانطور که ذکر شد، اقدامات ایرانسل و بیشتر همراه اول در توسعه، ترویج و کاربری هوش مصنوعی با توجه نقش کلیدی آنها در این فناوری و در قیاس با دیگر صنایع، نشان می‌دهد که به طور مشخص پیشران فناوری هوش مصنوعی در ایران این دو اپراتور هستند.
به این ترتیب نقش وزارت ارتباطات، کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سازمان رگولاتوری، شورای عالی فضای مجازی و دیگر نهادهای مرتبط، در تسهیل‌گری و حمایت از اقدامات، سرمایه‌گذاری‌ها و توسعه زیرساخت‌های مربوطه از سوی این اپراتورها نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

از این رو به نظر می‌رسد با توجه به اقدامات کلان و راهبردی کشورها دنیا و منطقه، نهادهای مذکور می‌بایست در کنار تدوین نقشه راه و استراتژی‌های توسعه هوش مصنوعی در کشور، توجه ویژه‌ای به تقسیم کار، جایگاه و اقدامات این دو اپراتور داشته باشند تا ضمن توسعه و بهره‌مندی از فرصت‌ها و مواهب فناوری هوش مصنوعی، کشور دچار عقب‌ماندگی و شکاف‌های دیجیتال داخلی و خارجی نشود.