ورود پرقدرت ربات ها به بازار سرمایه

محبوبه مغانی مدیر مسوول _ تعریف ابزارهای متنوع در بازار سرمایه در واقع تلاشی برای افزایش شفافیت و کارایی بازار بود. در این میان رشد صنعت آی تی و غیرقابل اجتناب بودن آن در عرصه های مختلف سبب شد تا پای فناوی های نوین را برای تسهیل سختی رصد بازار و یافتن سینگال مناسب در پی گسترش بازار و افزایش تعداد نمادهای معاملاتی باز کند.

بر این اساس بود که  با آغاز زمزمه های تشکیل معاملات الگوریتمی، مدیران سازمان بورس هداف از اجرای این نوع از معاملات را تعمیق بخشی به بازار عنوان کردند تا به واسطه افزایش معاملات بازار سرمایه، کنترل بیشتری بر نوسانات این بازار صورت گیرد. در کنار دسترسی به نوسان کمتر که نتیجه آن بزرگ شدن بازار سرمایه بود، رصد بازار و دریافت سیگنال های درست از بازار نیز موضوع دیگری بود که از سوی مدیران وقت حاضر در نهاد ناظر به عنوان عاملی برای رفع دغدغه های ناشی از فعالیت کانال های تلگرامی بی نام و نشان مطرح شد.  و در گام نخست؛ معاملات الگوریتمی برای بازارگردانی و فقط در اوراق با درآمد ثابت مورد استفاده قرار گرفت. موفقیت آمیز بودن این تجربه راه را برای اعمال الگوریتم برای بازارگردانی ETFها و سهام باز کرد.

در این بین شرکت‌های زیادی به طراحی الگوریتم‌های متنوعی با هدف انتفاع از نوسانات بازار و فرصت‌های آربیتراژی آن مبادرت کردند. اما روشی که قرار بود  خطای محاسباتی و دخالت انسانی را به حداقل رساند و رافع نگرانی های بازار باشد، قرار گرفتن انحصارش در اختیار تنها برخی از کاربران بازار سرمایه تنها نتیجه ایش افزایش معاملات خرید و فروش سهام در یک روز معاملاتی از سوی دارندگان الگوریتم ها شد. و اینگونه بود که تعادل بازار سرمایه برهم خوردتا نه تنها هدف اولیه اجرای این فناوری نوین در بازار را محقق نسازد بلکه در مدت زمان اجرای آن، با تشدید روند نزولی برخی سهم ها، فشار فروش را تشدید بخشد. و در نهایت در آغازین روزهای مهرماه سال گذشته دستور توقف و خروج این فناوری از گردونه معاملات بازار سرمایه صادر شد تا به این واسطه زمین بازی از اختیار انحصارگران بازپس گرفته شود.

اگرچه در در ابتدای امر توقف معاملات الگوریتمی مخالفانش با قیاس معاملات الگوریتمی با اجرای معاملات آنلاین در اواخر سال‌های دهه ۱۳۸۰، مواجه مجریان بازار با مخالفت‌های انجام معاملات آنلاین در آن بازه زمانی را مورد اشاره قرار دادند.

آنها با استناد به تجربه سال های اجرای معاملات آنلاین توسعه بازار و افزایش مشارکت مردم در بورس را مورد اشاره قرار دادند و در ادامه دفاعیات خود از لزوم اجرای معاملات الگوریتم و لزوم تامل در تصمیم توقف، با ایجاد تردید در چگونگی تشخیص درخواست ارسال شده از سوی فرد انجام شده یا الگوریتم، تلاش داشتن تا نبود معیاری برای تمیز انجام معاملات بین الگوریتم و معامله گر را به عنوان حلقه مفقوده مطرح و خواستار رفع این حلقه مفقوده شدند. و در استدلال بیشتر به دسته بندی کابران الگوریتم پرداختند که شامل گروه های رسمی سبدگردان و کاربران غیررسمی و سبدگردان های شخصی بود. بطوری که  امکان پذیر نبودن تشخیص انجام این معاملات میان این دو دسته  تنها عایدی که داشت منجر شد تا متضرران مصوبه ممنوعیت انجام معاملات الگوریتمی  تنها مخاطبان برخوردار از مجوز باشد. و در مقابل این ابزار، مخاطبان غیررسمی که عملا قابل شناسایی نیز نیستند با تصمیمات خود به صورت مستقیم بازار را تحت تاثیر قرار می دهند.

اما تمام این استدلالات مانع از رفع فوبیای فناوری نشد و استفاده از این الگوریتم ها تااطلاع ثانوی ممنوع اعلام شود؛ رفع این ممنوعیت نیز به افزایش آگاهی سهامداران و تقویت تحلیلگری در بازار سرمایه وعده داده شد. و اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم، انتقادات به حذف این معاملات در نهایت نهاد ناظر بازار را به  آزادسازی الگوریتم ها هدایت کرد. اما بازهم موضوع انحصار در این معاملات باقی بود؛ انتقادات و اعتراضات نسبت به غیرمنصفانه بودن و ایجاد شرایط نابرابر در عدم دسترسی عموم و اشخاص حقیقی به ربات های الگوریتمی  در نهایت  رییس سازمان بورس را بر آن داشت تا درمهرماه ۱۴۰۰ دستور به  تحقق خواسته سهامداران حقیقی مبنی بر دسترسی عموم بر این معاملات دهد.

اما هنوز چند نکته باقی است: با توجه به عملکرد این ربات ها که قرار بود نوسانات بازار کاهش یابد، برای جلوگیری نوسانات کوتاه مدت آیا راهکاری اندیشیده شده که دوباره تجربه قبلی تکرار نشود به ویژه از سوی سهامداران حقیقی؟ نظارت ها در جلوگیری ازمداخلات انسانی در سپردن رنج قیمتی در خرید و فروش به این ربات ها، چگونه خواهد بود؟