اقدام ۳ کارگزار و ۱۲درخواست تاسیس OMS / فعالیت کارگزاری دیجیتال منعی ندارد

آخرین وضعیت بهره برداری از سامانه معاملاتی بومی

مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس گفت: موضوع بومی‌سازی سامانه معاملات از سال ۹۶ با برگزاری یک فراخوان کلید خورد و با انتخاب دانشگاه تهران به‌عنوان توسعه‌دهنده این سامانه و پس از آن زیر نظر شرکت فناوری‌های پیشرفته رادین‌بورس که یک شرکت سرمایه‌گذاری مشترک بین شرکت مدیریت فناوری بورس تهران و دانشگاه تهران است به فعالیت ادامه داد. در سال ۹۸ این موضوع بطور جدی دنبال شد. اوایل ۹۹ نیز یک گروه کارشناسی از دانشگاه تهران در شرکت مدیریت فناوری بورس تهران مستقر شدند و پروژه با سرعت بیشتری رو به‌ جلو رفت.

حسن آبادی ادامه داد: قرار بود سامانه بومی سال گذشته مورد بهره‌برداری قرار بگیرد. وضعیت فعلی این است قسمت اصلی این سامانه که به تطبیق سفارش‌ها مرتبط است، سال گذشته بطور کامل پیاده‌سازی شد و این آمادگی وجود داشت به سمت انتقال یک نماد روی این سامانه رفت اما این موضوع نیازمند برخی موارد و تصمیمات مدیریتی بود تا این سامانه زیر بار برود.

وی اضافه کرد: اگر سامانه بومی قرار باشد کلاً جایگزین سامانه فعلی شود به یک بازه زمانی سه ساله نیاز است اما این سامانه را می‌توان با چند نماد به بهره‌برداری رساند. با این حال عملیاتی شدن این سامانه نیازمند برخی تصمیمات مدیریتی بوده و هنوز این امر محقق نشده است. البته سال جاری رئیس سازمان بورس دستور بهره‌برداری از سامانه بومی را صادر کرده و هماهنگی‌های لازم در حال انجام است. این سامانه تعدادی ماژول‌های جنبی مانند ماژول‌های نظارتی دارد و تمرکز سازمان بر این است که این ماژول‌ها تکمیل شود.

مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس تصریح کرد: سامانه معاملات بومی قرار بوده تا انتهای خرداد ماه با پیاده‌سازی یک نماد روی آن به بهره‌برداری برسد اما تصمیم بر این شده که تا تعیین تکلیف از سوی هیات‌مدیره، عملیات بهره‌برداری از این سامانه متوقف شود.

حسن آبادی با بیان اینکه اکنون زمان مناسبی برای مهاجرت نماد است، توضیح داد: هر زمان هیات‌ مدیره تصمیمی بگیرد که برخی از نمادهای بازارهای مختلف یا کل نمادهای یک بازار خاص به سامانه بومی منتقل شود این امکان میسر است اما قطعاً به سمت نمادها یا بازارهایی می روند که حجم معاملات آنها کمتر است. چراکه سامانه جدید باید مورد آزمایش قرار گیرد. هرچند درخصوص این سامانه آزمایش‌های امنیتی و کسب‌وکاری لازم انجام شده است. اخیراً هم در این خصوص جلسه‌ای با مدیران عامل بورس‌ها برگزار شد تا از وضعیت فعلی گزارشی ارائه شود و آنها هم بیشتر درگیر موضوع باشند.

مالکیت سامانه بومی پس از بهره‌برداری

مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس یادآوری کرد: اگر این سامانه مورد بهره‌برداری قرار بگیرد، شرکت فناوری‌های پیشرفته رادین‌بورس، درگیر کار عملیاتی نمی‌شود. کارهای عملیاتی به‌عهده شرکت مدیریت فناوری بورس تهران خواهد بود و اگر سامانه نیازی به توسعه داشت به رادین‌بورس مراجعه می‌شود. در بورس‌های مختلف دنیا وظیفه تأمین، توسعه، ارتقا، راهبری و نگهداری سامانه‌های معاملاتی بر عهده بورس‌ها است.

حسن آبادی تشریح کرد: یعنی آنها باید این امکانات را برای مشتریان فراهم کنند اما در ایران به‌دلیل اینکه هسته معاملات در شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، راهبری می‌شود و مالک این شرکت هم سازمان بورس است، سازمان هزینه این امکانات را فراهم می‌کند. به همین دلیل هنوز تفکیک وضعیت در این مورد صورت نگرفته است. اگر سامانه معاملاتی در دنیا دچار اختلال شود مدیرعامل آن شرکت بورس باید پاسخگو باشد اما در ایران اگر سامانه دچار اختلال شود، سازمان بورس باید پاسخگو باید. این درحالی است که سازمان بورس باید به‌عنوان یک ناظر عمل کند.

وی ادامه داد: یک راهکار این است که مالکیت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران در اختیار بورس‌ها قرار گیرد نه سازمان بورس. اکنون سازمان بورس در خصوص بروز اختلال در هسته معاملات بورس‌ها مکلف است پاسخگو باشد. در این راستا اقداماتی صورت گرفته و پیشنهاداتی از سوی بورس‌ها آمده است. سازمان بورس سعی کرده تفکیک وظایف درستی انجام دهد و به‌عنوان تنظیم‌گر عمل کند. بدین ترتیب می‌تواند فقط اقدامات اجرایی را در حوزه نظارتی برعهده بگیرد.

ایجاد مرکز داده پشتیبان کارگزاری‌ها

مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس گفت: سال گذشته حجم معاملات به‌واسطه استقبالی که از بازار صورت گرفت در برخی موارد دچار اختلال می‌شد و کارگزاری‌ها نمی‌توانستند در زمان انجام معاملات پاسخگوی مشتریان باشند. شاخص بورس تا اوج رفت و حجم معاملات حتی به بیش از دو میلیون معامله در روز هم رسید اما اکنون حجم معاملات به تقریباً ۴۰۰ یا ۵۰۰ هزار معامله در روز رسیده است. این نشان می‌دهد حجم معاملات کاهش زیادی پیدا کرده است.

حسن آبادی تاکید کرد: سامانه معاملات فعلی در سال گذشته با برخی مشکلات مواجه بود و باید به‌روزرسانی‌هایی روی این سامانه انجام می‌شد اما این اتفاق نیفتاد. با این حال شرکت مدیریت فناوری بورس تهران توانست این سامانه را فعال نگه دارد. بومی‌سازی‌هایی در زیرساخت‌های سامانه فعلی صورت گرفته و برخی از ماژول‌ های آن به کل توسط همکاران در شرکت بازنویسی شده است.

وی ادامه داد: اکنون بیش از ۷۵۰  نهاد مالی تحت نظارت وجود دارد که مهم‌ترین آنها شرکت‌های کارگزاری هستند و ۱۰۸ شرکت کارگزاری به ارائه خدمت می‌پردازند. این شرکت‌ها مکلف هستند خدمات مناسبی به مشتریان ارائه دهند و مجوز بهره‌برداری برخی سامانه‌ها مانند سامانه‌های معاملات برخط را از مدیریت فناوری‌ اطلاعات سازمان دریافت می‌کنند.

مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس یادآوری کرد: اما سال گذشته برخی سامانه‌های معاملاتی شرکت‌های کارگزاری دچار اختلال و باعث متضرر شدن بعضی مشتریان هم شد. اکنون راهکارهای متنوعی در سازمان وجود دارند که بصورت لحظه‌ای و برخط تمامی سامانه‌های معاملاتی را رصد می‌کند و دسترسی‌پذیری آنها را پایش می‌کند. بنابراین اگر سامانه‌ های معاملات برخط کارگزاران با اختلال مواجه شوند در اسرع وقت پیگیری‌های لازم از سمت سازمان صورت می‌گیرد.

حسن آبادی با اشاره به اختلالی که در یکی از کارگزاری‌های معروف در سال گذشته اتفاق افتاد، توضیح داد: این مشکل ناشی از این بود که برخی تجهیزات به دلایلی در عین حال که افزونگی لازم نیز وجود داشت نتوانستند خدمت‌رسانی کنند. به همین دلیل از مرکز مکنا به کارگزاری مربوطه ابلاغ شد که زیرساخت‌ها را در حوزه‌های مرتبط ارتقا دهد و راهکار و تدابیر لازم جهت جلوگیری از بروز رویداد مشابه را اتخاذ کند.

اقدام سه‌ کارگزاری به راه‌اندازی مرکز داده پشتیبان

پس از اینکه سال گذشته برخی کارگزاری‌ها دچار اختلال در خدمات دهی شدند، مرکز مکنا به همه کارگزاری‌ها ابلاغ کرد باید مرکز داده پشتیبان را راه‌ اندازی کنند. تا هفته گذشته، سه کارگزاری به راه‌اندازی مرکز داده پشتیبان اقدام کردند و شرکت‌های کارگزاری مکلفند علاوه بر مرکز داده اصلی، مرکز داده پشتیبان نیز داشته باشند.

شرکت‌های کارگزاری در حوزه مالی فعالیت می‌کنند و لزوماً ممکن است نیروی فناوری اطلاعات نداشته باشند. به همین دلیل شرکت‌های OMS که در حال حاضر ۱۱ شرکت موجود است، وظیفه ارائه خدمات نرم‌افزاری و زیرساخت های فناوری اطلاعات به شرکت های کارگزاری را بر عهده دارند. هرچند فقط با شرکت‌های کارگزاری تعامل وجود دارد و مسئول ارائه خدمات به سرمایه‌گذاران هستند اما OMSها عمدتاً شرکت‌هایی هستند که صرفاً فناوری‌محور هستند و به عمده کارگزاری‌ها خدمات ارائه می‌دهند یا تنها شرکتی هستند که فقط به یک کارگزاری خدمت‌رسانی می‌کنند.

یعنی آن کارگزاری، یک شرکت نرم‌افزاری را شکل می‌دهد. به همین دلیل اجباری برای راه‌اندازی مرکز داده پشتیبان درون کارگزاری وجود ندارد و این مرکز را OMSها هم می‌توانند برای کارگزاری‌ها فراهم کنند.

کارگزاری‌های دیجیتال مکمل کارگزاری‌های سنتی

در ابتدا این سؤال پیش می‌آمد که چرا چندین سال است فقط ۱۰۸ کارگزاری وجود دارد؟ بنابراین این موضوع مطرح شد برای مجوزدهی به کارگزاری‌ها اقدامی صورت گیرد. مجموعه مدیریت و نظارت بر کارگزاران در سازمان، پیش‌نویس دستورالعملی جدید را برای تأسیس کارگزاری‌های جدید تدوین و آن را در سایت پایگاه قوانین و مقررات بازار سرمایه بارگذاری کرد تا فعالان بازار سرمایه نظرات را نسبت به این پیش‌نویس ثبت کنند. نظرات مختلف توسط فعالین بازار در خصوص این پیش‌نویس دریافت و در نهایت دستورالعمل نهایی توسط هیات مدیره سازمان ابلاغ شد.

رفتن به سمت کارگزاری‌های دیجیتال یک موضوع چندوجهی است و فقط به بحث فنی مرتبط نیست. اکنون در بازار پولی بحث نئوبانک‌ها مطرح است و بانک‌ها به سمت دیجیتال‌شدن در حرکت هستند. در این خصوص نهاد ناظر بازار پولی (بانک مرکزی) جلوتر است اما در سازمان بورس به‌دلیل اینکه هنوز بحث کارگزاری‌های فعلی و سنتی مطرح است و این موضوع حل‌ و فصل نشده، تمایل کمتری برای رفتن به سمت کارگزاری‌های دیجیتال دارد.

از بعد کسب‌ و‌ کاری و حقوقی در این خصوص نکاتی مطرح است اما از بعد فنی مانعی برای راه‌اندازی نسل جدید از کارگزاری‌ها وجود ندارد. خواه ناخواه این نوع کارگزاری‌ها هم مانند بحث رمزارزها تا چند سال دیگر موجودیت خواهند یافت. هرچند هنوز قوانین و مقرراتی برای آنها تدوین نشده و این موضوع جای تأسف دارد.

عمده خدماتی که در بازار سرمایه داده می‌شود در بستر الکترونیک است. اگر یک نفر بخواهد وارد بازار سرمایه شود تا معاملاتی انجام دهد، مراحل احراز هویت و دریافت کد معاملاتی، ثبت‌نام در کارگزاری‌ها و انجام معاملات بصورت آنلاین صورت می‌گیرد. بنابراین تمامی گام‌ها بصورت الکترونیک انجام می‌شود. از این رو از زمانی‌که یک نفر می‌خواهد سهامدار شود تا زمانی‌که معامله‌ای انجام دهد و دارایی جدید محاسبه و به حساب واریز شود شاید نیاز نباشد یک‌بار هم به کارگزاری مراجعه کند. این موضوع نشان می‌دهد کارگزاری‌ها به سمت دیجیتال‌شدن حرکت کرده‌اند. البته باز هم نواقصی در این زمینه وجود دارد که باید آنها را رفع کرد.

برای راه‌اندازی یک کارگزاری شرایطی مانند داشتن حداقل سرمایه ۱۰۰ میلیارد تومانی یا ملک اداری یا تجاری با متراژ ۵۰۰ مترمربع نیاز است. البته بحث سرمایه هم اهمیت زیادی دارد اما لزومی ندارد تا همه این شرایط برای کارگزاری‌های دیجیتال نیز مطرح باشد و باید شرایط و حدود و ثغور را داشته باشند. از دیدگاه دیگر کارگزاران دیجیتال می‌توانند خدمات متنوع‌تری به سرمایه‌گذاران ارائه دهند و از این حیث مکمل کارگزاری‌های سنتی هستند تا رقیب آنها.

شکست انحصار در شرکت‌های OMS

اکنون ۱۱ شرکت OMS وجود دارند که دو شرکت حدود ۸۰ درصد از بازار را در دست دارند. هر شرکت کارگزاری این اختیار را دارد که از هر یک از این ۱۱ شرکت OMS خدمات را دریافت کنند. همچنین کارگزاری‌ها می‌توانند با گروه فناوری اطلاعات، OMS اختصاصی راه‌اندازی کنند.

در حال حاضر ۱۲ درخواست برای ایجاد شرکت OMS جدید وجود دارد که در حال بررسی هستند. بنابراین این نوید وجود دارد که تعداد OMSها در آینده دو برابر شود. این موضوع ناقض بحث انحصار است. از سوی دیگر تا زمانی‌که کارگزاری‌ها به این بلوغ نرسند که باید در حوزه فناوری اطلاعات سرمایه‌گذاری کنند یا شرکت OMS اختصاصی داشته باشند، همچنان ممکن است دوباره با اختلالات در سامانه‌های معاملاتی روبرو شد.

متأسفانه سرمایه‌گذاری شرکت‌های کارگزاری در حوزه فناوری اطلاعات کمتر از پنج درصد درآمد آنها است. به‌همین دلیل ممکن است برخی اوقات اختلالاتی در سرور کارگزاری‌ها روی دهد و شرکت‌های OMS هم از این وضعیت راضی نباشند. تا زمانی‌که کارگزاری‌ها این درک را برای هزینه‌کردن در بخش فناوری اطلاعات نداشته باشند، تحولی در کارگزاری‌ها اتفاق نمی‌افتد. البته معدود شرکت های کارگزاری نیز هستند که به درستی ضرورت تخصیص بودجه مناسب به حوزه فناوری را درک کرده و در این خصوص هزینه کرده‌اند که جای تقدیر دارد.

اگر چند شرکت کارگزاری از خدمات یک شرکت OMS استفاده کنند، وقتی خدمات شرکت  OMS قطع شود در نتیجه ارائه خدمات چندین شرکت کارگزاری قطع می‌شود. شائبه‌هایی هم وجود دارد که یک شرکت OMS به چند شرکت دیگر خدمات بهتری ارائه می‌دهد. همه این موارد این نیاز را برای کارگزاری‌ها ایجاد می‌کند که گروه تخصصی را در حوزه فناوری اطلاعات داشته باشند و در این حیطه سرمایه‌گذاری کنند تا بتوانند در این موضوع به خودکفایی برسد.

توجه سازمان بورس به حوزه رگ‌تک و فناوری‌های نظارتی

از جمله اقداماتی که مدیریت فناوری اطلاعات سازمان بورس قرار است در سال جاری انجام دهد، ارتقای سندباکس بازار سرمایه است. در این بحث نگاه ویژه‌ای به حوزه رگ‌تک و فناوری‌های نظارتی وجود دارد. به‌عبارتی علاقه به دریافت درخواست‌هایی در این حوزه وجود دارد.

این سازمان در حوزه CA یا مرکز صدور گواهی الکترونیکی بازار سرمایه قرار است بهبودهایی انجام دهد. تعدادی از سامانه‌های کلیدی بازار سرمایه مانند کدال، سنم (سامانه نظارت مکانیزه بر صندوق‌های سرمایه‌گذاری) و کارا (درگاه الکترونیکی کارگزاران) توکن‌محور هستند و باید ارتقا داده می‌شوند. در ذیل گواهی کاری که قرار است انجام شود، ارتقای این سامانه‌ها است و الزام به ارتقای گواهی‌های صادره از نسل ۲ به ۳ وجود دارد.

علاوه‌بر این بحث زیرساخت سخت‌افزاری آنها هم بهبود داده می‌شود. به‌روزرسانی سامانه‌ها مانند سامانه ستان (سامانه تبادل اطلاعات نهادهای مالی) نیز در دستور کار قرار دارد.

کار دیگری که مدیریت فناوری اطلاعات سازمان بورس قرار است در حوزه زیرساخت انجام دهد، بحث توسعه گذرگاه خدمات بازار سرمایه است. بسیاری از نهادهای حاکمیتی مانند سازمان فناوری اطلاعات و وزارت اقتصاد بستری برای تبادل اطلاعات بین دستگاهی دارند. از جمله کارهایی که سال گذشته به بهره‌برداری رسید، راه‌اندازی شبکه ای به نام CMIX است که تبادلات اطلاعات بین دستگاهی مرتبط با بازار سرمایه با دیگر دستگاه‌ها را سر و سامان می‌دهد.

در بازار سرمایه خدمات مختلفی با نهادهایی مانند سازمان ثبت احوال یا سازمان مالیاتی و دستگاه ها و ورزات‌خانه‌های دیگر در ارتباط است که بعضاً بصورت جزیره‌ای در تعامل بودند. اقدامی که قرار است صورت بگیرد، یکپارچه‌کردن این وضع موجود است و همه این تبادلات در قالب بستری یکپارچه در شبکه CMIX انجام می‌شود.

پروژه‌های فنی معمولا با تغییر دولت دستخوش تغییر نمی‌شوند

مسئولیت به‌عنوان متولی حوزه فناوری بازار سرمایه این است که برنامه‌ریزی داشته و برای عملیاتی‌سازی پروژه‌های تعریف شده تلاش کنند. بنابراین تمام سعی برای محقق شدن این پروژه‌ها انجام می‌شود. همانطور که در سال گذشته از ۲۴ پروژه کلان فقط سه مورد عملیاتی نشد. وظیفه انجام می‌شود اما اینکه چقدر قرار است برنامه‌ها عملیاتی شوند بطور کامل در اختیار نیست. امید است عملیاتی‌شدن آنها اتفاق بیفتد و معمولاً پروژه‌های فنی که طرح و توجیه قابل قبول و کارشناسی شده داشته باشد با تغییر دولت و مدیران ارشد دستخوش تغییر نمی‌شوند.

راه‌اندازی سامانه دیما برای برگزاری مجامع الکترونیکی

عمده کارهای اساسی که صورت گرفت ابلاغ دستورالعمل برگزاری مجامع الکترونیک بود که یک ماه پیش صورت گرفت. این موضوع برای سهامی که سهامدار زیادی دارد، مفید واقع شد. اکنون سامانه دیما (درگاه یکپارچه مجامع الکترونیک) وجود دارد که فعلاً برای برگزاری مجامع الکترونیک شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی استفاده می‌شود اما دیگر شرکت‌های ناشر نیز می‌توانند از همین بستر یا سامانه های دیگری که حداقل الزامات فنی و امنیتی سازمان در آنها رعایت شده استفاده کنند.

ضرر زیاد ممنوعیت معاملات الگوریتمی به کسب‌ و کارها

بحث ممنوعیت معاملات الگوریتمی به‌دلیل کم‌توجهی به بازخورد بازار و در نظر نگرفتن تمامی ابعاد موضوع ابلاغ شد. بازگشت بعد از هفت‌ماه به حالت قبل رخ داد و امید است دیگر چنین وضعیتی رخ ندهد. در این راستا شرکت‌های ارائه‌دهنده معاملات الگوریتمی ضررهای زیادی دیدند. بنابراین نهاد ناظر درباره این موضوعات باید حساب شده‌ تر اقدام کند. اکنون وابستگی بازار سرمایه به فناوری های نوین روزبه‌روز بیشتر شده و تصمیمات سازمان در این خصوص طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران، فعالان بازار یا نهادهای مالی تحت نظارت را در بر می‌گیرد که تمام تلاش در مجموعه سازمان در نظر گرفتن تمامی ابعاد و تبعات تصمیمات این چنینی خواهد بود.