دست‌انداز رانت‌خواران برای توقف حرکت قیر در مسیر بورس کالا

به گزارش بورس امروز، در چند ماه اخیر شاهد زمزمه برخی شرکت های تولید کننده قیر برای فراهم کردن زمینه های خروج این محصول استراتژیک از بورس کالا بودیم. این در حالی است که بهانه های مطرح شده از سوی این شرکت ها برای توجیه خروج عرضه قیراز بورس کالا از سوی مسولین و کارشناسان امر بارها رد شده است.

از سویی دیگر در روزهای اخیر بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس مواضع تندی علیه تکرار رانت خواری در پی خروج قیر از بورس کالا داشته اند که می تواند زنگ خطری برای تداوم و احتمالا تسری خروج سایر فرآورده های نفتی از بورس کالا باشد.

در این بین رضا پدیدار عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی اما با خروج قیراز بورس کالا مخالف بوده و بیان داشت: دور شدن از بازار عرضه و تقاضای شفاف بورس کالا نتیجه ای جز افزایش فساد و رانت خواری ندارد.

وی با اعتراض نسبت به مداخلات عدیده دولت در روند فعالیت های اقتصادی کشورگفت: هرچه ما ضوابط و مقررات دست و پاگیر بیشتری در روند فعالیت های اقتصادی حادث کنیم مانع از شکل گیری سریع رشد فعالیت های اقتصادی می شود. به عقیده این کارشناس باید سعی در برداشتن دست اندازهای ایجاد شده در مسیر حرکت چرخ های اقتصادی  داشته باشیم.

پدیدار در ادامه با اشاره به بخشنامه های مکرر و ضد و نقیض وزارت نفت در سال های اخیر اشاره کرد گفت: باید تلاش کنیم تا جاده برای حرکت اقتصادی هموار شد وپس از آن برای جلوگیری از فساد، نظارت ها را تشدید کنیم.

از سوی دیگر اما عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، بورس کالا را نهادی نظارتی برای رسیدگی به اولویت بندی نیاز داخلی به قیردانست و گفت: در این موضوع که الازم تولیدکنندگان به تامین نیاز داخلی قیر از طریق عرضه وفروش در بورس کالا دست یافتنی می شود، شکی نیست، اما برای میزان صادراتی این محصول و همچنین اخذ مجوز از بورس کالا برای صادرات این فرآورده نباید شروط سنگین پیش پای صادرکنندگان گذاشت.

به عقیده پدیدار در شرایط فعلی تحریمی و وجود مشکل در بازگشت ارز به داخل کشور، باید مسیر صادرات به ویژه صادرات فرآورده های نفتی هموارتر شود.

بر این اساس کارشناسان بر این باورند که خروج قیر از بورس پای رانتخواران را به این بازار باز می‌کند؛ چرا که بورس کالا سازوکاری شفاف برای تامین درخواست مصرف‌کنندگان به شمار می‌رود و به همین دلیل هم هست که عده‌ای مخالف این سازوکار شفاف هستند.

از سوی دیگر آمارها حکایت از این دارند که ظرفیت فعلی تولید قیر در کشور ۷ میلیون تن است و بر این اساس کارشناسان معتقدند به دلیل این که این محصول، ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور دارد باید برای بازارهای صادراتی با هوشمندی برنامه‌ریزی کرد که در این میان سازوکار بورس می‌تواند بستری شفاف و مناسب برای تحقق این امر باشد.

در این بین همچنین حسن بهرام‌نیا عضو کمیسیون انرژی مجلس درخصوص زمزمه های تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالا گفت: در تجربه گذشته نیز به بهانه تحریم اقدامات زیادی انجام شد که عمده آنها اثرات منفی بر اقتصاد گذاشت. وقتی طی سال ها قیر و سایر محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی در بورس کالا معامله می شود چه دلیلى براى خروج معاملات آن از بورس وجود دارد؟

وی افزود: هر اقدامی که بر اثر تحریم می خواهد در بازار کالا انجام شود باید زیر سایه شفافیت رقم بخورد و حداقل دستاورد بورس کالا برای اقتصاد نمایان کردن میزان فروش شرکت‌ها، قیمت کالاها و شرکت های خریدار برای نهادهای نظارتی بوده و به هیچ عنوان نباید اقدامات شائبه دار به بهانه تحریم رقم بخورد.

این نماینده مجلس ادعای برخی تولیدکنندگان برای خروج قیر از بورس به بهانه کاهش صادرات را رد کرد و گفت: براساس آمارها، روند معاملات داخلی و صادراتی محصولات در بورس کالا در جریان است و خروج هر محصولی از بورس زمینه بروز فساد و تبعات منفی در بازار را ایجاد کند. نمایندگان مجلس و کارشناسان همواره بر گسترده تر شدن فعالیت بازار سرمایه بخصوص بورس کالا تاکید دارند به طوری که باید حجم عرضه کالاها در این بازارهای رسمی را تقویت کرد اما عده ای سعی در پیشروی مسیر معاملات پنهانی دارند که نتیجه ای جز ترویج رانت در اقتصاد ندارد.

گرچه انتقادهایی بر سازوکار عرضه قیر و سایر محصولات در بورس کالا وارد است اما برخی بجای برطرف کردن این نقاط ضعف و اصلاح فرآیند و معاملات، سعی در حذف بورس کالا دارند که در صورت تحقق این امر، معاملات در فضایی دلال گونه و غیر شفاف صورت خواهد گرفت و رانت‌های کلانی را برای عده‌ای محدود ایجاد می‌کند.

از این رو عرضه قیر خارج از بورس کالا، بازگشت دوباره به فضای غیرشفافی است که نتیجه آن ظهور سلطان  قیر  و فروش های غیرمتعارف خواهد بود.

از سوی دیگر برخی از موافقان  خروج قیر از بورس  کالا در تلاشند تا با حربه تحریم ها، این خواسته نامشروع خود را به سرانجام برسانند. در این میان برخیاز اعضای اتحادیه صادرکنندگان  فرآورده‌های نفت، گاز وپتروشیمی با ارائه گزارش عملکرد صادراتی هشت ماهه ابتدایی سال جاری و ضعیف ارزیابی کردن آن سعی در سیاه نمایی حضور قیر در بورس کالا نمایند. اما جدیدترین آمار گمرک نشان از افزایش ۲۲ درصدی صادرات این محصول در بهمن ماه دارد. در گزارش گمرک آمده است در بهمن ماه بالغ بر ۳۲۱ هزار تن قیر به ارزش ۹۳ میلیون ۴۳۹ هزار و ۸۱۰ دلار صادر شده است که رشد قابل توجهی نسبت به دی ماه را تجربه کردهاست. همچنین با این رقم صادرات در بهمن درصد پوشش مقداری صادرات قیر در بهمن ماه به ۱۰۲  درصد رسید. پس بنا بر آمارهای جدید گمرک از صادرات قیر،این بهانه رانت جویان صنعت قیر نیز بی پایه و اساس به نظر می رسد.

این افراد با دلیل که تحریم ها مانع از حضور خریداران قیر در بورس کالا می شود اعلام می کنند، از آنجاکه اطلاعات خریداران و فروشندگان در بورس کالا مشخص است از این رو متقاضیان قیر جهت صادرات از تحریم ها مصون نخواهند ماند.

اما باید به این افراد متذکر شد که برای این مشکل نیز می توان راه چاره ای اندیشید و همانطور که در حال حاضر اسامی خریداران نفت خام در بورس انرژی محرمانه است همان سازوکار را نیز می توان در بورس کالا برای فرآورده‌های نفتی نیز تعبیه کرد تا خریداران این محصولات نیز بصورت محرمانه بتوانند به امر صادرات بپردازند.

اما در میان مخالفان خروج قیر از بورس کالا، شرکت نفت جی که ضربه بزرگی از فروش خارج بورس کالا خورده است نیز دیده می شود. گفتنی است در سال های اخیر فردی به نام باقری درمنی با جعل اسناد اقدام به خرید قیر از این شرکت کرده بود که نهایتا شرکت نفت جی را متحمل زیان سنگینی کرد. از این رو مسولین نفت جی بعنوان بزرگترین شرکت تولید کننده و صادرکننده قیر معتقدند بورس کالا نهادی است که به ایجاد و بهبود شفافیت در معاملات کمک نموده و از بروز بی‌نظمی‌ در معاملات جلوگیری می‌کند. لذا این شرکت از آنجاکه همواره به دنبال شفافیت در معاملات و ایجاد فرصت برابر برای همه مشتریان بوده است، انجام کل معاملات در بورس کالا را ضروری می داند.

محسن ورزشکار قائم مقام بازرگانی این شرکت همچنین بیان داشت: از ابتدای سال جاری تا کنون با توجه به تفاوت نرخ وکیوم باتوم تهاتری و غیر تهاتری که به دلیل موضوعاتی نظیر نرخ تسعیر ارز بروز نموده است و همچنین عدم اعلام نرخ وکیوم باتوم در بعضی از ماههای سال، بی نظمی هایی در عرضه قیر در بورس کالا ایجاد گردید و این شرایط سبب شد تا این شرکت برخلاف میل باطنی خود، بخشی از فروش داخلی را از بورس خارج نماید.

وی ادامه داد: در ارتباط با این موضوعات جلسات متعددی با بورس کالای ایران برگزار شده و ایشان نیز در خصوص رفع مشکلات و تسهیل فرایندها قول‌های مساعدی داده اند و شرکت‌های فعال در این صنعت منتظر اجرایی شدن این تعهدات هستند.

ورزشکار در ادامه گفت: در بحث صادرات ، اختلاف نظرهایی در خصوص موضوع قیمت‌گذاری با بورس کالا وجود دارد. این موضوع سبب شده برخی از شرکت‌های بزرگ، ایده خروج قیر از بورس کالا را مطرح نمایند. در برخی موارد بورس کالا قیمتهای ارائه شده توسط شرکتهای قیرساز را تایید ننموده و عرضه را منوط به تغییر قیمتها می نمایند. در حالیکه در شرایط رقابتی بازار قیر، در صورت عدم قیمت گذاری صحیح توسط شرکتهای قیر ساز ، در مرحله نخست خود شرکتها متضرر می شوند و مکانیزم بازار قیمت ها را به تعادل خواهد رساند و نیازی به دخالت نهادهای دیگر وجود ندارد.

او  ادامه داد: عدم امکان تسویه ارزی با مشتریان از طریق حساب‌هایی که مشتریان خارجی بتوانند به آن حساب‌ها اعتماد کنند نیز از دیگر مشکلات موجود در معاملات قیر صادراتی بورس کالاست.

قائم مقام معاون بازرگانی «نفت جی» تاکید کرد: علیرغم مشکلات یاد شده باز هم به نظر می رسد راه حل این مساله ، مذاکره و رفع موانع از طریق گفتگو با بورس کالا بوده و خارج کردن معاملات قیر از این بازار، پاک کردن صورت مساله است زیرا در صورت خروج قیر از بورس کالا، حداقل شفافیت موجود در زمینه معاملات قیر و وکیوم باتوم نیز از بین می‌رود.

همچنین برخی کارشناسان راهکار بهبود معاملات فرآورده های نفتی در بورس کالا را تعیین قیمت هفتگی این فرآورده ها می دانند. از سویی دیگر این کارشناسان تغییرقیمت نفت را بیشترین عامل تغییرقیمت فرآورده و بروز چالش کالای نفتی در بورس می دانند. برخی از عرضه کنندگان فراورده در بورس کالا مانند وکیوم باتوم و قیربه دلیل نوسان قیمت نفت با چالش هایی مواجه می شوند و تصمیم به کاهش و یا افزایش عرضه محصول می گیرند و این موضوع شرایط تقاضا را به کلی تغییر می دهد. یعنی بازار در مواقعی  با کاهش شدید تقاضا مواجه می شود. اما به عقیده این کارشناسان اگرقیمت ها به صورت هفتگی در بورس کالا مشخص شود این موضوع را تحت پوشش قرارمی‌دهد و به نوعی عرضه کنندگان و متقاضیان تکلیف خود را برای تصمیم گیری اتخاذ می کنند.

از سویی دیگر اخیرا دولت در لایحه بودجه سال ۹۸ بند رانت‌زای قیر تهاتری را حذف کرده است. این موضوع باعث شده که رانت‌خواهان بار دیگر از اهرم‌های فشار خود استفاده کرده و با مشاهده احتمال حذف سودهای کلان خود، برای بازگرداندن رانت سنگین قیر به اقتصاد کشور تلاش کنند. نگرانی اصلی این است که رانت قیر از لایحه بودجه ۹۷ نیز حذف شده بود اما در ادامه نمایندگان مجلس آگاهانه یا غیرآگاهانه این بند را به قانون بودجه ۹۷ اضافه و تصویب کردند.اثرات مضر این بند علاوه بر آماده‌سازی فضا برای رانت‌های سنگین، به تولیدکنندگان قیر نیز ضربه جبران ناپذیری را وارد می‌کند.

اما تلاش برخی تولیدکنندگان این فرآروده برای باز کردن امثال باقری درمنی ها به فضای مه آلود دادوستد قیر پس از خروج از بورس کالا همچنان جالب توجه است. یکی از این تولید کنندگان نفت پاسارگاد است که در هفته های اخیربا توسل جستن به وزیر کار توانست وی را قانع کند تا نامه «الزام خروج قیر از بورس کالا به بهانه تحریم هام را به زنگنه وزیرنفت ارسال کند.

برهمگان واضح است که پشت پرده این نگرانی و دلواپسی وزیرکار، ادامه شفافیت زدایی از زیرمجموعه های وزارت کار است که این بار نوبت به شستا (شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی) رسیده و این شرکت که وظیفه اصلی آن سودآوری برای صاحبان سهام یعنی تعداد کثیری از مستمری بگیران تامین اجتماعی است را به دست فراموشی سپرده است.

ولی تلاش های برخی صادرکنندگان قیر به اینجا ختم نشد و پس از رفت و آمدهای بسیار به وزارت کار و نفت، سرانجام زنگنه متقاعد شد تا زنگ خروج قیر از بورس کالا را به صدا درآورد. از این رو چندی پیش بود که وی نامه «عدم لزوم مجوز بورس کالا برای صادرات قیر از طریق گمرک» را نوشت. از این رو به نظرمی رسد که تولیدکنندگان و صادرکنندگان این فرآورده ازاین پس لزومی برای ارائه مجوز بورس کالا جهت صادرات قیر نداشته و بازهم پای رانت خواران و دلالانی از جنس باقری درمنی به این حوزه باز خواهد شد.