کک و الکترود گرافیتی پاشنه آشیل صنعت فولاد ایران
بر اساس گزارش‌های منتشر شده از گمرک، الکترود گرافیتی ششمین کالای وارداتی به کشور است. الکترود گرافیتی قطعه مهم برای فولاد است و وابستگی ما به دیگر کشورها بدون بومی‌سازی کک سوزنی ادامه خواهد داشت. مواد اولیه کک سوزنی، کک نفتی یا قطران (با ریشه زغال‌سنگ) است. در نتیجه کک سوزنی پاشنه آشیل فولاد کشور است.
به گزارش روند بورس امروز، کک و الکترود گرافیتی در صنعت فولاد ایران کالایی استراتژیک است که اکنون در شرایطی هستیم که با تحریم الکترودهای گرافیتی در ایران مواجهیم، بیش از گذشته باید تئوری بومی‌سازی کک را عملی کنیم.
در ایران صنعت فولاد یکی از صنایع استراتژیک در راهبرد توسعه صنعتی است که بیشترین نقش را در شاخص‌های منتخب از جمله سهم ارزش‌افزوده، اشتغال‌زایی، صادرات، سهم از بازار، مزیت نسبی و زنجیره تأمین و سطح دانش و فناوری دارد. در صنعت فولاد الکترود گرافیتی کالایی استراتژیک به حساب می‌آید که برای تولید آن نیازمند کک سوزنی هستیم تا این لحظه ایران نتوانسته به تولیدکنندگان این کالا بپیوند.
فولاد ایران در انتظار بومی‌سازی کک سوزنی
ایران در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای تولید کک سوزنی کرده است و تا این لحظه به نتیجه نهایی در زمینه با بومی‌سازی این محصول نرسیده است. این کالای استراتژیک از منابع خوراک غنی از هیدروکربن‌های آروماتیکی تحت‌فشار نسبتاً زیاد و با نسبت بازروانی بالا در واحد کک سازی تاخیری تولید می‌شود. کک نفتی یا همان Petroleum coke یکی از محصولات مجتمع‌های پالایش نفت محسوب می‌شود. بسته به نوع کیفیت و شکل فیزیکی به نام‌های مختلفی شناخته می‌شود.
با توجه به فرایند‌های به کارگیری شده، شرایط عملیاتی و خواص خوراک به کارگیری شده کک تولیدی، متفاوت خواهد بود. برای تولید الکترود که کالای حائز اهمیت در صنعت فولاد است، کک سوزنی به دلیل مقاومت الکتریکی پایین‌تر و ضریب انبساط گرمایی کوچک‌تر، به کک اسفنجی ترجیح دارد. کک سوزنی از خواص سودمندی برای ساخت الکترود برخوردار است.
سایه تحریم بر سر الکترود گرافیتی ایران
ایران در مسیر پر فراز و نشیب تولید کک و بومی‌سازی الکترود گرافیتی بود که با هشدار وزارت خارجه آمریکا به صادرکنندگان الکترود گرافیتی و کک نفتی به ایران مواجه شد. وزارت امور خارجه آمریکا هشدار داد که صادرات یا منتقل کردن این مواد به ایران می‌تواند آن‌ها را مشمول تحریم‌های آمریکا کند.
این تمام ماجرا نبود و الکترودهای گرافیتی مورداستفاده در صنعت فولاد، در سال‌های اخیر با افزایش قیمت مواجه شد. به طور خلاصه عوامل تأثیرگذار بر قیمت الکترودهای گرافیتی کاهش تولید مواد اولیه (کک سوزنی)، کاهش تولید الکترود گرافیتی از سوی برخی کشورهای اصلی تولیدکننده مانند چین (به دلایل زیست‌محیطی) و افزایش تقاضا برای تولید باطری جهت خودروهای الکتریکی است.
میزان نیاز الکترود گرافیتی ایران
بر اساس گزارش‌های منتشر شده از گمرک، الکترود گرافیتی ششمین کالای وارداتی به کشور است. الکترود گرافیتی قطعه مهم برای فولاد است و وابستگی ما به دیگر کشورها بدون بومی‌سازی کک سوزنی ادامه خواهد داشت. مواد اولیه کک سوزنی، کک نفتی یا قطران (با ریشه زغال‌سنگ) است. در نتیجه کک سوزنی پاشنه آشیل فولاد کشور است.
رقابت ایران با امریکا و آلمان برای تولید کک سوزنی
تکنولوژی این محصول حائز اهمیت در حال حاضر به‌صورت انحصاری در اختیار کمتر از ۱۰ کشور است. کشورهای معدودی نظیر ژاپن، چین، آلمان و آمریکا و به تازگی هند این محصول را تولید می‌کنند. ایران گرچه تا به امروز نتوانسته تحقیقات خود را از مرحله آزمایشگاه به مرحله تولید برساند اما محققان و دانشمندانی ایرانی رتبه پنجم دنیا را در حوزه مقالات علمی کک‌های سوزنی کسب کرده‌اند.
برای خروج از انحصار تولید کک سوزنی چه کرده‌ایم؟
تا به این لحظه به صورت جدی و عملی در راستای کک سوزنی و تولید الکترود گرافیتی انجام نشده است. تنها خبرهای خوشی از فولاد مبارکه منتشر شده است که اقدام به تولید کک سوزنی برای بومی‌سازی الکترودهای گرافیتی کرده است. خسرو جوزدانی مدیرعامل شرکت گسترش و نوسازی معادن خاورمیانه در واکنش به این خبر گفت: کک سوزنی تکنولوژی خاصی دارد که کک تولیدی در ایران برای فولادی‌ها و پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود. فولاد مبارکه توان تولید این کک را در دو مرحله دارد و کشورهایی مثل هند، آلمان و چین این تکنولوژی را دارند. گرفتن تکنولوژی در زمان تحریم کار پیچیده‌ای نیست و با وجود اراده این امر محیا خواهد شد. بیش از بیست سال است که برای تولید کک قدم برداشته‌ایم اما اراده لازم نبوده است. فولاد مبارکه توان ارزی و ریالی وارد کردن تکنولوژی تولید کک در ایران را دارد. فولاد مبارکه بهترین گزینه برای ورود به تولید کک است.
مرتضی شبانی مدیر امور مجامع شرکت فولاد مبارکه در خصوص الکترود گرافیتی گفت: الکترود یک کالای استراتژیک برای فولادسازی است که از روش قوس الکتریکی استفاده می‌کنند. تامین این کالا ارز زیادی از کشور خارج می‌کند و در سال‌های قبل به دنبال بومی‌سازی این کالا رفتیم. شرکتی به نام نوین الکترود اردکان تا سیس شد. سهامدار عمده آن فولاد مبارکه و چادرملو و فولاد هرمزگان و ایمیدرو هستند. هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده است. انتظار داریم تا یکی دو سال آینده محصول الکترود از این شرکت تولید شود. در خصوص تولید کک سوزنی هم شرکتی تاسیس شد که سهامدار اصلی آن فولاد خوزستان است.
مدیر امور مجامع شرکت فولاد مبارکه تأکید کرد: اگر این شرکت‌ها راه‌اندازی شود و محصولش تولید شود، ورودی الکترودی است که ما نیاز داریم. هنوز در داخل کک تولید نشده است و الکترود را وارد می‌کنیم. کک سوزنی ماده اولیه الکترود استفاده می‌شود که ان شاالله با راه‌اندازی الکترودی که ذکر شد، بی نیاز می‌شویم. احتمالاً تا دو سال آینده شرکت تولید را آغاز کند. در سال حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار تن نیاز به تولید داریم.
در همین راستا خسرو جوزانی مدیرعامل شرکت گسترش و نوسازی معادن خاورمیانه نیز به مشکلات پیش رو در صورت نبود کک در ایران اشاره کرد و خاطرنشان کرد: در صورت نبود کک در ایران ۸ میلیون تن زغال خام برای وضعیت فولاد موجود نیاز داریم، یعنی ۴ میلیون تن کنستانتره که نصف این را هم تولید نمی‌کنیم. سالیانه نیاز به ۲٫۵ میلیون تن واردات کنستانتره داریم، ۱٫۵ که میلیون تن کک فقط برای فولاد مورد نیاز است. ۴۰۰ میلیون دلار سالانه ارز باید برای این کار تأمین شود. رشد فولاد مسیر خوبی دارد اما در زمینه زغال موانع بسیاری وجود دارد.
مدیرعامل شرکت گسترش و نوسازی معادن خاورمیانه معتقد است: در خصوص الکترود گرافیتی ما دانش لازم را نداریم و تبدیل دانش آزمایشگاهی به دانش تولیدی چندین سال زمان می‌برد. باید خط تولید کوچک خریداری شود و از روی آن به بومی‌سازی دست یابیم. نبود الکترود گرافیتی گلوگاه خطرناک در ایران است. الکترود گرافیتی می‌تواند کمر صنایع فولادی را بشکند.
روند فعلی نشان می‌دهد که تا دو سال آینده نگرانی در تأمین کک سوزنی نیست اما باید به دنبال راه حلی باشیم تا صنعت فولاد کمترین آسیب را ببیند و همچنین با بومی‌سازی وارد عرصه رقابت با گروه‌های فولادی دنیا شویم. در حوزه الکترود گرافیتی ۱۰ سال پیش یک کنسرسیوم توسط فولاد خوزستان و مبارکه تشکیل شد. با وجود فعال شدن این کنسرسیوم ۳۰ هزار تن الکترود گرافیتی در کشور تولید خواهد شد.
