نیم نگاهی به صنعت زغال سنگ در بازار سرمایه

به گزارش بورس امروز؛ زغال سنگ بعنوان کلیدی‌ترین منبع تأمین انرژی در زمان گذار از سنت به صنعت، نقش پررنگی داشته است و از اینروست که همواره در تاریخچه رشد صنعتی با عاملی به نام زغال‌سنگ روبه‌رو هستیم.

زمانی توانایی تولید فولاد، یکی از نخستین نشانه‌های رشد صنعتی یک کشور محسوب می‌شد و این موضوع، خود به خود موجب نیاز کشورها به تولید و تسلط بر بازار زغال سنگ شده بود تأمین حرارت، نیاز دیگهای بخار و دهها دلیل دیگر، منجر به استراتژیک شدن زغال سنگ در برهه حساسی از تاریخ صنعت شده است. زغالسنگ یک ماده طبیعی جامد است که از بقایای مواد فسیلی درختان، بوته‌ها، گیاهان و سنگ‌زیستها یا بیولیت‌های گیاهی دوران‌های قدیم زمین شناختی به وجود می‌آید و به عنوان سوخت و نیز ماده اولیه برخی صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این کانی پرانرژی از نوع بیولیت‌های قابل سوختن (کاستوبیولیت) است که طی چندین مرحله از تورب به بیتومین و در نهایت بسته به شرایط محیطی و نیروهایی که از طرف زمین بر روی آن اعمال شده است به انواع مختلفی از ذغالسنگ تبدیل می‌شود. از جمله شناخته‌شده‌ترین و کاربردی‌ترین انوع این محصول می‌توان به زغالسنگ حرارتی(thermal coal)و ذغالسنگ ککشو (coal coking)یا زغالسنگ متالوژی (coal metallurgical)اشاره نمود که خوشبختانه کشور ایران نیز به واسطه برخورداری از شرایط جغرافیایی خاص، از ذخائر هر دو نوع زغالسنگ بهره‌مند است. زغالسنگ حرارتی نسبت به زغالسنگ ککشو به مقداری بیشتری در طبیعت یافت می‌شود اما، از نظر محتوای کربن نسبت به ککشو دارای ارزش کمتر و رطوبت بیشتر است هرچند نمی‌توان مرز مشخصی بین این دو نوع از زغالسنگ قائل شد حتی ممکن است هریک از این دو نوع در مواردی به جای یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند.

زغال ککشو که به آن زغالسنگ متالوژیک نیز گفته می‌شود، طی فرایند کربونیزاسیون به کک تبدیل شده و به عنوان یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های بی بدیل در تولید فولاد به روش کوره بلند و یا احیای غیرمستقیم بکار گرفته می‌شود.

در کوره بلند برای ذوب و تصفیه، نیاز به سوختی وجود دارد که علاوه بر تأمین حرارت لازم، بتواند کربن مورد نیاز برای احیاء اکسید آهن را نیز در اختیار بگذارد. این سوخت بایستی دارای ارزش حرارتی زیاد بوده و در ضمن سوختن به هم نچسبد و برای این که بتواند گازها را از بین خود عبور داده و عمل احتراق را تسهیل نماید، بهتر است که متخلخل نیز باشد، لذا کک برای این منظور بهترین گزینه تلقی می‌شود. کک به صورت طبیعی در طبیعت وجود دارد ولی برای استفاده در صنایع مختلف طی فرایندهایی از زغالسنگ ککشو حاصل می‌شود. تهیه کک متالوژی با شرایط فنی قابل قبول بدون عملیات فرآوری و شستشوی زغالسنگ ککشو امکان‌پذیر نیست. در فرایند فرآوری یا زغالشویی ناخالصی‌های مختلف موجود در زغالسنگ استخراج شده از معادن حذف و کنسانتره زغالسنگ کک‌شو تولید می‌شود. یکی از مهمترین اهداف شستشوی زغالسنگ، بهبود کیفیت زغال در تهیه کک متالوژی به منظور تولید فولاد است. در تهیه کک متالوژی، شستشوی زغال جایگاه ویژه‌ای دارد.

در ذوب آهن اصفهان نیز که تولید فولاد با روش احیای غیرمستقیم انجام می‌شود، سنگ آهن به همراه کک و آهک از قسمت بالا به داخل کوره ریخته شده و هوای گرم از پایین توسط شیپورک‌ها به درون کوره دمیده می‌شود تا با کک ترکیب شده و مقدار قابل ملاحظه‌ای گرما آزاد نماید و در نهایت آهن احیا شده یا اصطلاحا چدن خام (Iron Pig) با کربن بسیار بالا به صورت مذاب تولید و از پایین کوره خارج شود.

زنجیره ارزش زغالسنگ ککشو از لحاظ حق بیمه نیز پرهزینه‌تر است. به عنوان نمونه بیشتر ذخائر زغالسنگ ککشوی ایالات متحده آمریکا در شرق این کشور و در منطقه آپالاچی قرار دارد، جائیکه در آن از روش استخراج زیرزمینی استفاده می‌شود که در مقایسه با روش روباز نیاز به نیروی انسانی بیشتر و تجهیزات و ماشین آلات کمتر دارد. در نتیجه هزینه حق بیمه، بهای تمام شده این نوع از زغالسنگ را افزایش می‌دهد. زغالسنگ ککشو پس از استخراج نیز جهت کاهش درصد گوگرد و خاکستر مورد فرآوری قرار گرفته و هزینه‌های فرآوری نیز به زنجیره ارزش آن افزوده می‌شود.

بیش از ۳/۶ هزار حوزه زغال سنگ در جهان شناخته شده است که مساحت آنها حدود ۱۵ درصد از مساحت کره زمین را در برمی‌گیرد. بیشترین درصد ذخایر زغالسنگ جهان در ایالات متحده (%۲۳)، سپس روسیه (%۱۳) و پس از آن در چین (%۱۱) قرار دارد. در سال ۲۰۲۳ میانگین قیمت زغال سنگ جهانی که در تولید برق مورد استفاده قرار می‌گیرد، ۱۱۹ دلار به ازای هر تن فوب نیوکاسل استرالیا بوده است در حالی‌که نرخ زغالسنگ کک شو ۲۹۴ دلار به ازای هر تن فوب کوئینزلند استرالیا بوده است.

علت این تفاوت ناشی از محتوای زغالسنگ بیتومین‌های است که در نوع کک شو وجود دارد. کربن موجود در زغالسنگ بیتومینه از کربن موجود در زغالسنگ آنتراسیت کمتر و از محتوای کربن زغالسنگ لیگنیت بیشتر است. همچنین درصد گوگرد و خاکستر آن نیز کمتر می‌باشد.

در صنعت برق ترکیبات زغال سنگ از اهمیت کمتری برخوردار است. به عنوان مثال ۸۲درصد از برق صادر شده از کشور اندونزی_بزرگترین تأمین‌کننده این محصول در بازارهای جهانی_ با زغالسنگ لیگنیت تولید شده که دارای رطوبت بالا و ارزش حرارتی پایین است.

حدود یک درصد ذخایر زغال سنگ دنیا در ایران قرار دارد به طوری که ذخایر زمین شناسی زغال سنگ در ایران حدود ۱۱ تا ۱۴ میلیارد تن و ذخایر قطعی حدود ۱/۱ میلیارد تن است. بزرگترین مصرف کننده زغال سنگ کک‌شو در کشور شرکت ذوب آهن اصفهان است. مقدار زغال سنگ خام تولیدی در کشور سالانه حدود ۳/۳ میلیون تن بوده و مقدار کنسانتره زغالسنگ تولید شده در کشور نیز سالانه ۱/۶ میلیون تن می‌باشد.

شرکتهای اصلی تولید زغال سنگ ایران در سـه حـوزه طـبس، البـرز (مرکـزی، شـرقی و غربـی) و کرمـان مسـتقر هسـتند. بیش از ۷۶% ذخایر کشور در پهنه زغالی طبس قرار گرفته است.

نحوه محاسبه قیمت

از ابتدای مهرماه سال ۱۴۰۳ نرخ پایه فروش کنسانتره زغال سنگ شرکت‌های تولیدی از ۲۶/۵ درصد به ۳۰ درصد میانگین ماهیانه فروش شمش شرکت فولاد خوزستان عرضه شده در بورس کالا تغییر یافته است.

شرکت زغال سنگ پروده طبس به عنوان بزرگترین واحد معدنی منطقه و بزرگترین تولیدکننده زغال سنگ کشور، در توسعه اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، معدنی، عمرانی شهرستان و استان کاملاً تأثیرگذار بوده و علاوه بر ایجاد حدود ۲۵۰۰ فرصت اشتغال پایدار که توسعه و امنیت اجتماعی را به دنبال دارد، خدمات شایسته ای در حوزه های فوق نیز از طریق مسئولیت های اجتماعی به انجام رسانده است. این شرکت حدود ۷۰% تولید منطقه ای و حدود ۴۰% تولید ملی زغال سنگ را به خود اختصاص داده و به تنهایی بخش عمده نیاز باتری های کک سازی کشور و شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان به عنوان قطب فولادسازی کشور، را تأمین می نماید.

شرکت زغال سنگ نگین طبس شرکت زغالسنگ نگین طبس (سهامی عام) با شماره ثبت ۴۴۷۶۰۸ ، با سابقه موفق ۲۰ ساله در تولید زغال سنگ خام کک شو، به عنوان چهارمین تولید کننده بزرگ کشور در سال ۱۳۹۷ حدود ۹ درصد تولید کشور را محقق نموده است. این شرکت طی دوره فعالیت بیش از ۳/۶ میلیون تن زغال سنگ تولید نموده و ۳۳ هزارمتر انواع تونلهای افقی و شیب دار در معادن خود حفر نموده است. این شرکت با اشتغال مستقیم ثابت بیش از ۶۰۰ نفر، از سال ۱۳۸۲ حضور مداوم و موفقی در تالار بورس اوراق بهادار تهران داشته است.

شرکت کانی کربن طبس شرکت کانی کربن طبس در سال ۱۳۹۴ توسط سهامدارانی با بیش از ۳۰ سال تجربه معدنی و صنعتی و بهره‌گیری از دانش فنی کارشناسان متخصص در فعالیت‌های معدنی‌، تحت نظر مدیریت یکپارچه و سیستماتیک تاسیس و فعالیت خود را آغاز نموده است.

هدف از تاسیس شرکت، بهره‌گیری از روش‌های نوین مهندسی، عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری معادن زغال‌سنگ در ایران است. سرمایه گذاری فنی–مهندسی در امور اکتشاف و استخراج در معادن روباز زغال‌سنگ و تاسیس کارخانه فرآوری اهم فعالیت‌های شرکت است. معدن زغال‌سنگ حرارتی چاه رخنه طبس، با وسعتی حدود ۱۰.۶ کیلومتر مربع در جنوب غرب شهرستان طبس و در ۶۵ کیلومتری جاده طبس–یزد قرار گرفته است. در این معدن پس از اکتشافات سیتماتیک مغزه‌گیری، چاه‌ پیمایی، ترانشه‌ها ذخیره بیش از ۳۰ میلیون تن زغال‌سنگ اکتشاف گردیده است.

شرکت فرآوری زغال سنگ پروده طبس در راستای اجرای سیاست‌های توسعه اقتصادی و با هدف ساخت و راه‌اندازی کارخانه فرآوری زغال‌سنگ با تکنولوژی روز و تولید کنسانتره زغال‌سنگ با کیفیت مطلوب و حذف هزینه‌های مربوط به حمل زغال‌سنگ به شاهرود و کرمان جهت فرآوری در سال ۱۳۷۹ بصورت شرکت سهامی خاص تأسیس و در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی اصفهان به ثبت رسیده است. بهره‌برداری از کارخانه در سال ۱۳۸۳ آغاز و پروانه بهره‌برداری آن در سال ۱۳۸۴ با ظرفیت تولید سالیانه ۱۵۰.۰۰۰ تن کنسانتره زغال‌سنگ از سوی اداره صنایع و معادن استان یزد صادر شده است.

شرکت صنعتی و معدنی شمالشرق شاهرود شرکت شمالشرق در راستای فراوری زغالسنگ تولیدی و سود دهی بیشتر مبادرت به احداث کارخانه زغالشوئی به ظرفیت ۶۰۰ هزارتن زغالسنگ خام در ۳۵ کیلومتری جاده شاهرود–آزاد شهر  (منطقه گورخان) نموده، شرکت در راستای بهره برداری سریعتر از کارخانه با شرکت تام ایران خودرو قرارداد منعقد نمود. براین اساس بهره برداری از این کارخانه در نیمه دوم سال  ۹۴ آغاز شد. با بهـره برداری از این کارخـانه که سـومین کارخـانه زغالشـوئی بخش خصوصـی است، سود دهی شرکت به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافت .قابل ذکر است که شرکت شمالشرق تنها شرکت خصوصی تولیدکننده زغالسنگ است که رأساً اقدام به احداث کارخانه زغالشوئی نموده است.

نویسنده: گروه تحلیل کارگزاری بانک مسکن
منبع: ماهنامه شماره ۱۱۱ بورس امروز_ مهر ماه