پول بازار سرمایه بر سر سفره نفت

موسی احمدی،عضو هیات علمی دانشگاه در مورد جوانب مختلف تأمین مالی صنعت نفت و کمک بازار سرمایه،با خبرنگار بورس امروز به گفتگو پرداخت.

وضعیت تأمین مالی در بازار سرمایه در سال گذشته چگونه بوده است؟

موسی احمدی،عضو هیات علمی دانشگاه گفت:نیاز به تأمین منابع مالی مورد نیاز از دیرباز به عنوان اصلی‌ترین مشکل اشخاص، بنگاه‌های اقتصادی، دولت‌ و بخش‌های شبه دولتی مطرح بوده است. بر اساس آمار و اطلاعات ارائه شده، در مجموع در سال ۱۳۹۶ جمع کل تأمین مالی صورت پذیرفته از طریق بورس در مقایسه با سال ۱۳۹۵ از میزان ۲۳۸٫۳۷۰ میلیارد ریال به میزان ۱۴۹٫۴۴۲ میلیارد ریال کاهش یافته است. این در حالی است که جمع کل تأمین مالی از طریق سهام از ۲۰۶٫۳۷۰ میلیارد ریال به ۱۲۹٫۰۹۲ میلیارد ریال و جمع تأمین مالی از طریق اوراق با درآمد ثابت از ۳۲٫۰۰۰ میلیارد ریال به مبلغ ۲۰٫۳۵۰ میلیارد ریال کاهش یافته است.

وی افزود:بر اساس آمارهای ارایه شده، تاکنون حدود ۲۵هزار میلیارد تومان منابع مالی مورد نیاز شرکت‌ها، سازمان‌ها و دولت از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه تأمین مالی شده است. در سال ۸۹ تنها شاهد انتشار ۲۹ میلیارد تومان انواع اوراق صکوک برای تأمین مالی بنگاه‌ها از بازار سرمایه بودیم که در سال ۹۶ به بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین در بهمن ماه سال گذشته هیات وزیران با پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه و دو وزارتخانه نفت و اقتصاد مبنی بر انتشار اوراق سلف ۴ هزار میلیارد تومانی به پشتوانه نفت خام و میعانات گازی در بورس انرژی موافقت کرد.

چه اقداماتی در سال‌های اخیر در زمینه توسعه ابزارها و نهادهای مالی صورت پذیرفته است؟

عضو کمیته داوران دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر خاطره نشان کرد:به منظور تحقق بخشیدن به هدف تأمین مالی بنگاه‌های بزرگ از طریق بازار سرمایه و افزایش سطح نقدشوندگی و جامه عمل پوشاندن به سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم توسعه، گسترش و تعمیق نظام جامع تأمین مالی و ابزارهای آن و افزایش سهم مؤثر بازار سرمایه در جهت توسعه‌ سرمایه‌گذاری مورد توجه ویژه قرار گرفته است. از این‌رو معرفی ابزارهای جدید مالی در بازار سرمایه مورد توجه قرار گرفت که از آن جمله می‌توان به توسعه و بکارگیری ابزارهای متنوع مالی از جمله قراردادهای آتی کالا و طراحی ابزارهایی مانند اوراق اجاره، اوراق سلف، اوراق استصناع، اوراق اختیار معامله، اوراق سپرده کالایی، اسناد خزانه اسلامی، اوراق رهنی و قراردادهای آتی سهام، تشکیل نهادهای مالی جدید مانند شرکت‌های تامین سرمایه و انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری و راه‌اندازی بازار فرابورس و بورس‌های کالا و انرژی اشاره نمود. در این میان اقداماتی نیز در جهت شکل‌گیری موسسات رتبه‌بندی اعتباری، بازار مشتقه ارزی، تعاملات با بازارهای بین‌المللی و چندین نوآوری مالی دیگر نیز در دست اجراست که به مرور معرفی و در بازار عملیاتی می‌شود.

آیا ظرفیت‌های لازم برای تأمین مالی بین‌المللی در این صنعت وجود دارد؟

احمدی گفت:در صنایع راهبری کشور از جمله صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، بعضاً نیازهای تأمین مالی فراتر از ظرفیت بازارهای پولی و مالی داخلی کشور است. با توجه به نقش مهم و غیرقابل انکار این صنایع برای کشورمان ایران به عنوان یک کشور نفت‌خیز و دارای منابع غنی زیرزمینی، لزوم توجه به ظرفیت‌های موجود در بازارهای مالی دنیا بیش از پیش نمایان می‌شود. با توجه به شرایط موجود، لازم است سیاستگذاری‌ها و آماده‌سازی‌های لازم جهت بهره‌گیری از فرصت‌های تأمین مالی داخلی و خارجی صورت پذیرد.

وی مطابق مفاد قانون بودجه کشور، تأمین منابع مالی برای بخش‌های مختلف اقتصادی کشور به عنوان یکی از موضوعات اصلی کشور، جزو اولویت‌ها قرار گرفته و استفاده از ابزارهای مالی نوین از جمله اوراق بهادار اسلامی یا صکوک در این راستا اهمیت زیادی دارد. اما مفاد قانون بودجه دلالت بر انتشار صکوک در بازار داخلی داشته و به فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود در زمینه انتشار صکوک بنگاه‌های اقتصادی، دولت و مجموعه‌های شبه‌دولتی در بازارهای مالی بین‌المللی نشده است. از سوی دیگر با وجودی‌که ایران در سال‌های اخیر روند مناسبی را در انتشار اوراق بهادار اسلامی یا صکوک داشته است؛ به طوری‌که در یکسال اخیر اندازه بازار بدهی کشور چند برابر شده که حاکی از توجه نظام تأمین مالی کشور به بازار بدهی و حرکت از سوی اقتصاد بانک‌محور به اقتصاد بازارمحور دارد؛ اما تاکنون حضور مناسبی در بازار صکوک بین‌المللی نداشته‌ایم.

ورود به بازارهای بین‌المللی برای انتشار صکوک مستلزم فراهم‌نمودن برخی پیش‌شرط‌ها و الزامات است که در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:الف) لزوم توجه به استانداردهای بین‌المللی گزارش‌گری مالی و رتبه‌بندی اعتباری.ب) ایجاد اطمینان برای شرکت‌ها در زمینه افشای اطلاعات و مستندات داخلی خود با بازارهای بین‌المللی.پ) آگاهی از شرایط متفاوت بازارهای مالی اسلامی از جوانب مختلف اصول شریعت و فرایندهای انتشار اوراق و نقش‌آفرینی نهادهای تخصصی همچون شرکت‌های تأمین سرمایه در این زمینه.ت) لزوم تبادل نظر و ایجاد زمینه‌های لازم برای همکاری شرکت‌ها و بخش‌های دولتی و شبه‌دولتی در زمینه انتشار صکوک بین‌المللی.ث) ایجاد نهادها و ابزارها و بازارهای مورد نیاز در ایران به منظور تعمیق بازار به منظور حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی جهت تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی کشور.

با توجه به این‌که بخش عمده‌ای از پروژه‌های صنعت نفت در زمره پروژه‌های زیربنایی قرار می‌گیرد، آیا سازوکار خاصی برای تأمین مالی و واگذاری این پروژه‌ها به بخش خصوصی بر اساس مطالعات جهانی وجود دارد؟

عضو هیات علمی دانشگاه تاکید کرد:نیاز به اجرای پروژه‌های زیربنایی در راستای توسعه کشورها از یک سو و فقدان منابع مالی مورد نیاز برای تأمین مالی اجرای این پروژه‌ها باعث شده فرایند اجرایی‌شدن این پروژه‌ها طولانی شده و هم‌چنین با فرایند‌های بروکراتیک سیستم دولتی مواجه شوند. لذا دولت‌ها ناگزیرند در پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ای کشور از مدل‌های پیشرفته‌تر استفاده نمایند که یکی از این مدل‌ها، مشارکت عمومی خصوصی است. هم‌اکنون تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی شامل آورده نقدی سهامداران و تسهیلات بانکی است. به مرور زمان وظیفه تأمین منابع مالی مورد نیاز پروژه ها به بخش خصوصی واگذار شده است. در همین راستا و به منظور استفاده از منابع مالی بخش خصوصی، پروژه (مشتمل بر مراحل ساخت، تأمین مالی و تعمیر و نگهداری) در خلال برگزاری فرایند مناقصه به بخش خصوصی که بصورت شرکت مجری پروژه وارد می شود، واگذار می گردد.

وی در ادامه گفت:در این صورت، شرکت مذکور نسبت به انعقاد قرارداد اقدام نموده و تمامی حقوق و تعهدات پروژه به این شرکت منتقل  می شود؛ به این معناکه تمامی جریانات نقدی پروژه به این شرکت منتقل شده و همه دارایی ها و بدهی های پروژه به ترازنامه این شرکت منتقل می شود. یکی از متداول ترین و کاراترین روشها استفاده از تکنیک تأمین مالی پروژه محور است. این روش دارای مزایای بسیاری است که از جمله مهمترین آنها می توان به کنترل بالاتر در زمینه راهبری و عملکرد پروژه توسط تسهیلات دهندگان و توانایی حامیان مالی پروژه در زمینه تأمین منابع مالی از طریق طرف های دیگر بدون مسئولیت مستقیم در قبال تسهیلات دهندگان اشاره نمود. اما بهره‌گیری از منابع تأمین مالی پروژه‌محور نیازمند یکسری شرایط از جانب تسهیلات‌دهنده است.

احمدی تاکید کرد:یکی از این جهت که پروژه از توجیه‌پذیری مالی برخوردار باشد و دیگر این که پروژه به اندازه‌ای بزرگ باشد که در برابر هزینه‌های مبادلات آن، استفاده از این سازوکار از توجیه لازم برخوردار شود. تأمین مالی پروژه‌های زیربنایی بر ایجاد ارتباط میان فرصت‌های سرمایه‌گذاری و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی از طریق ایجاد پایگاه داده جامع تاکید دارد. بازیگران اصلی در اجرای الگوی مشارکت عمومی- خصوصی شامل چهارگروه بخش خصوصی (شامل پیمانکاران طراحی، ساخت و بهره‌برداری)، دستگاه‌های اجرایی زیربط (شامل کلیه نهادها، سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی و بخش عمومی)، تامین‌کننده منابع مالی (شامل شبکه بانکی و موسسات مالی و اعتباری، صندوق‌ها و لیزینگها، بازار سرمایه) و نهادهای تخصصی پشتیبان (شامل شرکت‌های تأمین سرمایه، موسسات رتبه‌بندی اعتباری، شرکت مجری پروژه، شرکت‌های بیمه و کمیته شریعت) است. امید است با توجه به شرایط خاص پروژه‌های صنعت نفت و ظرفیت‌های موجود آن، ضمن اهتمام و بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی، بتوان از ابزارها و نهادهای داخلی و بورس‌های بین‌المللی برای تأمین مالی صنعت نفت استفاده نمود.