سازوکار پوشش ریسک در مواجه با ریسک های سیستماتیک بازار سرمایه

اکثر مردم هنگام خرید کالاهای باارزش به بیمه کردن و محافظت از آن فکر می‌کنند. در اکثر نقاط دنیا ابزارهایی به نام اوراق مشتقه وجود دارند که یکی از کارکردهای آن‏ها برای همین منظور است.
اوراق اختیار خرید یا فروش از رایج‏ترین ابزارهای مشتق ه‏ای هستند که برای پوشش ریسک استفاده می‏شوند. معمولاً در بازارهای یک‌طرفه مثل بورس ایران که سهامدار فقط از رشد قیمت سود می‌برد، با افت یا نوسان شدید قیمت، سهامداران از سهم موردنظر فاصله می‌گیرند و تمایلی به خرید آن نشان نمیدهند.
در این شرایط سهامداران عمدۀ اینگونه شرکتها می‏توانند برای حفظ ارزش سهام و حمایت از سهامداران خرد، اقدام به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی کنند.

اوراق اختیار فروش تبعی با دو هدف تضمین حداقل بازده تا سررسید (اصطلاحاً بیمه کردن سهام) و تأمین مالی منتشر می‏شود که تمرکز این نوشتار بر هدف اول است. اوراق اختیار فروش تبعی با هدف بیمه سهام به‌عنوان یک ابزار پوشش ریسک، نه تنها سهام سرمایه گذار را در برابر زیان احتمالی بیمه میکند، بلکه دستیابی به یک بازده حداقلی تا تاریخ سررسید را برای دارندگان سهام و اوراق تضمین می‏کند؛ مشروط بر اینکه همزمان اوراق و سهام را در تملک خود داشته باشند.

بنابراین مدیریت و پوشش ریسک برای سهامداران خرد مهم‌ترین مزیت ورود اوراق اختیار فروش تبعی به بازار سرمایه است. این ابزار تنها برای سهامداران فعلی شرکت قابل استفاده است؛ یعنی با قراردادهای اختیار در حالت عادی که ارتباط مستقیمی با تملک دارایی پایه ندارند، متفاوت است. در واقع سهامدار عمده با انتشار این اوراق اعلام میکند که حاضر است دستیابی به یک بازده حداقلی برای سهامداران خرد را (از طریق خرید سهام از فرد دارندۀ اوراق تبعی در تاریخ سررسید و به قیمت اِعمال) تضمین کند.

بدیهی است اگر قیمت سهام در آن تاریخ بیشتر باشد سهامداران به بازده بیشتری دست یافته‏اند و برای فروش سهام خود به صادرکنندۀ اوراق اختیار فروش تبعی مراجعه نخواهند کرد. از آنجایی که خریدار اوراق اختیار فروش تبعی باید تا روز سررسید هم سهام و هم اوراق تبعی را در تملک خود داشته باشد و اوراق صرفاً بر اساس تعداد سهام متعلق به آن فرد قابل استفاده است، دارندۀ اوراق نباید تا قبل از سررسید آن نسبت به فروش بخشی یا همۀ سهام خود اقدام کند. در غیر اینصورت اوراق تبعی خریداری شده تنها به اندازۀ حداقل تعداد سهامِ حفظ شده طی مدت عمر اوراق قابل استفاده خواهند بود و مازاد تعداد اوراق بر این تعداد سهام سوخت شده تلقی خواهد شد.

سازوکار استفاده از این اوراق به این صورت است که در سررسید، دارندۀ اوراق می‌تواند به شرط حفظ سهام پایه، با اعمال این اختیار، سهام خود را به قیمت تضمین شده که بالاتر از قیمت امروز است، به فروش برساند. همچنین اعمال اختیار می‌تواند از طریق پرداخت مابه‌التفاوت قیمت اعمال و قیمت روز انجام شود و دارنده اوراق، سهام خود را هم نگه دارد. عمده مزیتهای استفاده از این اوراق برای سهامداران را میتوان در کاهش ریسک نوسانات بازار و کاهش ریسک سرمایهگذاری بلندمدت عنوان نمود.

بعلاوه، انتشار اوراق اختیار فروش تبعی توسط سهامدار عمده به معنای مخابرۀ پیامی دال بر ارزنده بودن سهم از سوی سهامدار عمده به عموم سهامداران شرکت است. به‌عنوان‌مثال، عمدتاً افرادی که در قیمت‌های بالایی سهامی را خریداری کرده‌اند، بعد از یک افت ۱۰ تا ۲۰ درصدی، میتوانند با خرید اوراق اختیار فروش تبعی و حفظ سهام طی بازه زمانی عمر اوراق، بخشی از ضرر خود را جبران کنند زیرا این اوراق معمولاً سررسیدی شش تا دوازده‏ماهه دارند و معمولاً طی این مدت رشدی به همان میزان را تضمین می‏کنند. از این رو ضروری است افرادی که قصد خرید اوراق اختیار فروش تبعی را دارند در اطلاعیۀ عرضۀ آن به تاریخ آغاز عرضه، تاریخ اعمال و قیمت اعمال توجه داشته باشند.

در نهایت میتوان این‌گونه نتیجه گرفت که این اوراق با تضمین ممکن بودن فروش سهم در یک کف قیمتی مطلوب، عملاً علاوه بر سیگنال دادن به بازار در مورد ارزندگی آن سهم منجر به تضمین سود (یا عدم ضرر) سهامداران فعلی می‌شود و افراد با پرداخت مبلغی اندک (عملاً تنها یک ریال، در صورت خرید در روز نخست انتشار) می‌توانند با خیال راحت سهام خود در این شرکت‌ها را حفظ کنند.