از نظارت تا شفاف‌سازی؛ روایتی نوین از مدیریت بازار سرمایه

به گزارش بورس امروز؛ در سال گذشته بازار سرمایه ی ایران شاهد اتفاقات متعددی بود که نوسانات زیادی را رقم زد با آغاز به کار دولت جدید و پس از مراسم معارفه رئیس دولت منطقه خاورمیانه شاهد افزایش تنشهای سیاسی و ژئوپولیتیکی بود که تأثیر مستقیمی بر فضای اقتصادی کشور گذاشت. از سوی دیگر نوسانات نرخ ارز و محدودیتهای زیر ساختی در حوزه انرژی فشارهایی را بر صنایع وارد کرده و رشد مورد انتظار شرکتها را با چالشهایی مواجه ساخت همزمان با معرفی وزیر جدید اقتصاد، سیاستهایی برای کاهش شکاف نرخ ارز رسمی و آزاد و حرکت به سوی نظام ارزی شناور مدیریت شده اجرا شد. این تغییرات همراه با افزایش نرخ ارز انتظارات مثبتی را در بازار سرمایه ایجاد کرد و شاخص بورس رشد قابل توجهی را تجربه کرد. در ادامه با تعدیل این روند شاخص اصلاح شد و در پایان سال مالی بازدهی ۲۳ درصدی به ثبت رسید در سطح جهانی نیز با ایجاد روند کاهشی تورم، سیاستهای پولی در آمریکا و اروپا به سمت کاهش نرخ بهره حرکت کرد.  با این حال، نااطمینانی های ناشی از تحولات بین المللی و تنش های منطقه ای همچنان بر تصمیم گیریهای اقتصادی سایه انداخته اند.

بازار سرمایه ایران؛ از نوسان تا بازدهی مثبت

میانگین ارزش بازار تا پایان سال ۱۴۰۳ به حدود ۹۲،۳۳۶ هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به سال ۱۴۰۲ با میانگین ۹۵،۱۰۶ هزار میلیارد ریال کاهشی حدود ۳ درصد را نشان می دهد. با وجود اینکه در سال ۱۴۰۳ ارزش اسمی بازار افزایش یافت؛ ولی نشان دهنده ی وضعیت واقعی شرکتها نبوده و ارزش دلاری بازار کاهش ۳۰ درصدی را تجربه کرده است.

ارزش معاملات بورس؛ چالش‌های محدودیت‌های قیمتی

در سال ۱۴۰۳ ارزش معاملات در بورس و فرابورس تحت تأثیر ترکیبی از عوامل کلان اقتصادی و افزایش ریسک سیستماتیک روندی نامطلوب گذاشت. میانگین ماهانه ارزش معاملات حدود ۲۴٬۹۸۰ هزار میلیارد ریال بود که در مقایسه با عمق مورد انتظار بازار سرمایه، عددی نسبتاً پایین و نشان دهنده احتیاط و تردید سرمایه گذاران در شرایط پرریسک اقتصادی است. جمله مهمترین عوامل مؤثر بر این وضعیت محدودیت دامنه نوسان قیمتی بود که با ایجاد اختلال در فرآیند کشف قیمت و افزایش صفهای خرید و فروش به تضعیف کارایی بازار انجامید. در اسفندماه ۱۴۰۳ بورس تهران با ۴،۱۲۹ هزار میلیارد ریال و فرابورس ایران با ۴۴،۵۸۲ هزار میلیارد ریال بیش ترین ارزش معاملات سال را ثبت کردند. همچنین میانگین ارزش معاملات سال ۱۴۰۳، ۴۳ درصد رشد نسبت به سال ۱۴۰۲ داشته است.

اوراق مشتقه؛ رشد چشمگیر در مواجهه با چالش‌های اقتصادی

در سال ۱۴۰۳، بازار اوراق مشتقه در بورس تهران رشد کم سابقه ای را تجربه کرد که عمدتاً ناشی از افزایش تقاضا برای ابزارهای پوشش ریسک در مواجهه با نوسانات شدید اقتصادی تورم بالا و نااطمینانی های سیاسی بود. بر اساس داده های موجود، میانگین ارزش ماهانه معاملات قراردادهای اختیار خرید و فروش به حدود ۲۳,۴۳۴ میلیارد ریال رسید که نسبت به سال گذشته رشدی نزدیک به ۱۰۰ درصد داشته است. این جهش قابل توجه را میتوان به توسعه تدریجی زیر ساختهای معاملاتی ارتقاء سامانههای نظارتی و افزایش آگاهی سرمایه گذاران نسبت داد. از سوی دیگر چالش هایی نظیر عمق محدود بازار، نبود بازارگردانهای کافی و تمرکز معاملات بر تعداد محدودی از نمادها باعث شده تا این بازار هنوز نتواند به جایگاه متناسب با ظرفیتهای خود در نظام مالی کشور دست یابد.

نسبت‌های مالی؛ تحلیل عملکرد شرکت‌ها در بازار سرمایه

• نسبت P/E

نسبت P/E در سال ۱۴۰۳ معادل ۶.۴ بوده است. این نسبت پس از آن که تا سال ۱۳۹۹ به حدود ۱۹.۷ افزایش یافته بود، طی پنج سال اخیر با افت ۶۸ درصدی مواجه شده است. کاهش نسبت P/E معمولاً به کاهش قیمت سهام یا افزایش سودآوری شرکتها تعبیر میشود.

• نسبت P/D

نسبت P/D در پایان سال ۱۴۰۳ به حدود ۱۰۸ رسیده است. ایر عدد نسبت به سطح اوج خود در سال ۱۳۹۹ (حدود ۳۴۸ کاهش ۶۷ درصدی را نشان میدهد) افت این نسبت اغلب به کاهش نرخ تقسیم سود شرکتها یا کاهش نسبت قیمت به سود پرداختی مربوط می شود که میتواند در شرایط تورمی یا نامطمئن اقتصادی رخ دهد.

 نسبت P/S

در پایان سال ۱۴۰۳ در سطح ۱۶ قرار دارد. این مقدار نسبت به مقدار اوج ۵.۹ در سال ۱۳۹۹، کاهش ۷۳ درصدی را نشان میدهد و ممکن است ناشی از افت انتظارات بازار نسبت به درآمدهای آتی شرکتها یا بهبود فروش بدون رشد متناسب در قیمت سهام باشد.

بازدهی بخشهای مختلف اقتصاد

بررسی عملکرد بازارهای موازی در سال ۱۴۰۳ نشان میدهد که صندوقهای طلا با %۱۲۸ بیشترین بازدهی را در مقایسه با سایر طبقات داراییها داشته است. در رتبه های بعدی دلار و صندوق درآمد ثابت قرار دارند عملکرد ضعیف تر شاخص هموزن در مقایسه با شاخص کل، نشان دهنده ی رشد محدودتر شرکتها کوچک در مقابل رشد یکنواخت تر شرکتهای بزرگ در کل بازار است. این امر تأکید میکند که در سال ۱۴۰۳، فرصتهای سودآور بیشتر در شرکتهای بزرگ و شاخص ساز مشاهده شده است.

در سال ۱۴۰۲ میانگین دلاری هر متر مربع واحد مسکونی در تهران برابر با ۱,۴۷۰ دلار بود در حالی که این عدد در سال ۱۴۰۳ به ۱,۲۶۴ دلار کاهش یافت که بیانگر افت حدود ۱۴ درصدی بوده و میتواند نشانه ای از اصلاح نسبی بازار یا واکنش به کاهش قدرت خرید دلاری باشد. میانگین قیمت دلاری مسکن در دوره ی ۱۴۰۳-۱۳۹۲ حدود ۱,۱۷۱ دلار برآورد شده و نشان میدهد که قیمت در سال ۱۴۰۳ کماکان ۷.۹ درصد بالاتر از میانگین تاریخی خود قرار دارد.

رشد صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ از درآمد ثابت تا ابزارهای کالایی

در سالهای اخیر توسعه رویکرد سرمایه گذاری غیر مستقیم متنوع سازی ماهیت صندوقها و افزایش صدور مجوز تاسیس موجب رشد ارزش بازار صندوق های سرمایه گذاری گشته است. از ابتدای سال ۱۳۹۹، میانگین رشد فصلی ارزش بازار و ارزش معاملات صندوقهای فعال در بازار سرمایه به ترتیب ۱۸ درصد و ۲۵ درصد بوده است. در دوره هایی که شاخص بورس رشد می کند نسبت ارزش معاملات به ارزش بازار صندوقها نیز افزایش می یابد. این موضوع نشان می دهد که سرمایه گذاران ترجیح میدهند به جای خرید و فروش مستقیم سهام، از طریق صندوقها وارد بازار شوند. در سال ۱۴۰۳، ۵۲  درصد از کل خالص ارزش دارایی صندوقها مربوط به صندوقهای درآمد ثابت بوده و ۲۶ درصد هم در اختیار صندوقهای سهامی قرار داشته است. اما در فصل پایانی این سال سهم صندوقهای درآمد ثابت به ۴۴ درصد کاهش یافت، چرا که به دلیل افزایش ریسک های سیستماتیک بخشی از نقدینگی به سمت صندوقهای طلا سرازیر شد. در پایان سال اخیر شاهد رشد نسبت قیمت به خالص ارزش داراییهای صندوقها ((P/NAV بودیم که عواملی مانند ناکارایی بازارگردانها و دستورالعملها و همچنین محدودیت دامنه ی نوسان در آن دخیل بوده است. شایان ذکر است که در دوره های رونق بازار سهام معمولاً شاهد ورود پول به صندوقهای سهامی و در مقابل خروج آن از صندوقهای درآمد ثابت هستیم.

بر اساس گزارش سازمان بورس و اوراق بهادار تعداد کل صندوقهای سرمایه گذاری در پایان سال ۱۴۰۳ به ۵۰۰ صندوق و خالص ارزش داراییهای آنها به بیش از ۱۳٫۰۰۰ میلیارد ریال رسیده است.

 ارزش معاملات صندوقهای قابل معامله در بورس در قیاس با سال گذشته تقریبا ۲ برابر شده است که صندوقهای کالایی به دلیل استقبال گسترده از صندوقهای طلا بیشترین رشد را داشته اند. صندوقهای قابل معامله در بورس نیز از یک سو به دلیل معاملات بالای صندوقهای سهامی در پی رشد بازار و از سوی دیگر به دلیل ورود و خروج پول گسترده به درآمد ثابت ها در پی افزایش ریسکهای سیستماتیک بیشترین تاثیر را در شد ارزش معاملات صندوقها داشته اند.

علاوه بر رشد ارزش معاملات صندوق ها ارزش بازار آنها نیز رشد قابل توجهی را تجربه کردهاند و بیشترین تاثیر را صندوقهای قابل معامله در بورس و بیشترین رشد را صندوقهای کالایی داشته اند.

منبع: شماره ۱۰۶ نشریه بورس امروز– اردیبهشت ۱۴۰۴