تحلیل صنعت استخراج کانی های فلزی – سنگ آهن

به گزارش بورس امروز؛ سنگ آهن، به سنگ‌هایی گفته می‌ شود  که حداقل ۲۰ درصد از آهن تشکیل شده باشد. اما با توجه به قیمت فولاد و هزینه سربه سری تولید، معادنی که از درصد خلوص سنگ آهن پایین‌تر از ۵۰ درصدی برخوردار باشند، اقتصادی نیستند.

حدود ۸۵ درصد از فولاد در دنیا با روش کوره بلند تولید می‌شود. سنگ آهن و کک زغال‌سنگ به عنوان انرژی شارژ، ذوب و احیا می‌شوند. پس از این مرحله سنگ آهن و کک تبدیل به چدن،  چدن با دمش اکسیژن و افزودن آلیاژها در فولادسازی‌ها به فولاد تبدیل می‌شود.

اما از آنجایی که در ایران منابع زغال سنگ با کیفیت موجود نیست و به انرژی و گاز راحت‌تر دسترسی داریم، برای تولید از روش احیا و قوس الکتریک استفاده می‌کنیم. بیشتر از ۹۰ درصد فولاد در کشور با روش احیا تولید می شود. اغلب شرکت‌های فعال در ایران، گلوله‌های کوچک حرارت‌دیده‌ای به قطر ۱۰ تا ۱۵ میلی‌متر به نام گندله تولید می‌کنند که ۶۵-۶۷ درصد عیار آهن دارند. گندله امکان جابه جایی آسان مواد مصرفی و همچنین سطحی مناسب برای انجام واکنش‌های شیمیایی برای تولید آهن اسفنجی را  فراهم می‌سازد.

فرآیند تولید

سنگ آهن موجود در معادن، اول با ماشین‌های مخصوص سنگ شکن خرد می‌شوند و بعد در مرحله کنستانتر‌ه‌سازی، سنگ آهن خرد شده، کانی آرایی و دانه‌بندی و سنگ‌ها با ابعاد مناسب برای آسیاب آماده می‌شوند. در مرحله پر عیار کردن، سنگ آهن پودر شده توسط درام‌هایی که خاصیت مغناطیسی دارند، از ناخالصی‌ها جدا می‌شوند. انجام این‌ مرحله به آب زیادی به دلیل تولید محلولی دو‌غاب مانند به نام اسلاری نیاز دارد.

در مرحله بعدی آبگیری انجام می‌شود که با استفاده از فیلترهای مخصوص، علاوه بر پرعیارسازی، رطوبت مناسب برای ادامه مراحل هم تنظیم می‌شود. در مرحله گندله‌سازی، پودرهای سنگ‌ آهن یا همان کنسانتره به ذرات بزرگتر گلوله شکل تبدیل می‌شوند. این مرحله با آب و بایندرهایی مانند سنگ آهک برای جذب ذرات انجام می‌شود و در مرحله بعدی، با کمک حرارت، این ذرات خشک و مستحکم شده و در نهایت گندله ساخته شده، برای تولید فولاد آماده می‌شود.

زنجیره تولید فولاد

ضریب تبدیل هر تن کلوخ سنگ آهن به کنسانتره ۵/۱ (چهار به یک) است و بعد کنسانتره بدون تغییر محسوسی با ضرب تبدیل یک به گندله تبدیل می‌شود. ضریب تبدیل گندله به آهن اسفنجی  ۱.۴۶ (سه به یک) است و در نهایت ضریب تبدیل هر تن آهن اسفنجی به شمش فولاد ۱.۱۴ (یک به دو ) است. در مجموع به ازای هر ۲.۵ تن کلوخه، یک تن شمش فولاد فرآوری می‌شود.

کشورهای تولیدکننده سنگ آهن

استرالیا بزرگترین تولید کننده سنگ آهن در دنیاست که ۳۷.۶ درصد از کل تولید جهان را در اختیار دارد. در سال ۲۰۲۰، ۹۰۰ میلیون تن سنگ آهن فقط در استرالیا تولید شده است. این کشور نزدیک به ۴۸ میلیارد تن ذخیره سنگ آهن خام دارد که بزرگترین ذخیره در سطح جهان محسوب می‌شود. تجارت سنگ آهن، ۶۷ درصد از ارزش صادرات استرالیا و معادل ۲۵ درصد تولید ناخالص این کشور را به خود اختصاص داده است. برزیل با ۱۶.۷ درصد و چین با ۱۴.۲ درصد، رتبه دوم و سوم از کل تولید جهان را در اختیار دارند. چین بزرگترین وارد کننده‌ی سنگ آهن در دنیا هم محسوب می‌شود.

چشم انداز صنعت سنگ‌ آهن

در سال ۲۰۲۲، حدود ۲.۲ میلیارد تن سنگ آهن در دنیا تولید شده که پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال ۲۰۲۶، به ۲.۵ میلیارد تن (با حدود ۳.۲ درصد رشد سالیانه) برسد. در سال ۲۰۲۰، تقاضای فولاد و سنگ آهن تحت تاثیر وقفه‌ها در تولید صنعتی و ساخت و ساز در جهان قرار گرفت. اما سال ۲۰۲۱ با کاهش محدودیت‌ها، شاهد سرگیری فعالیت‌های صنعتی و رشد تقاضا در بازار سنگ آهن بودیم.

افزایش سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی، رشد بازار ساخت و ساز و افزایش مداوم پروژه‌های زیربنایی در کشورهای در حال توسعه آمریکای لاتین، اندونزی و هند به رشد تقاضای سنگ آهن دامن می‌زنند.

همچنین افزایش تقاضای فولاد در صنایع خودروسازی و ساخت‌ و ساز، در کشورهای توسعه یافته منجر به رشدی قوی را در تقاضا سنگ آهن می‌شود. کشور چین با مصرف ۵۹ درصد از کل سنگ آهن تولید شده در جهان فاکتور اصلی برای بررسی روند قیمتی سنگ آهن در جهان است.

افزایش یا کاهش تولید فولاد صنعت ساختمان و خودروسازی جهان، مخصوصاً چین اثر می‌گیرد. محدودیت‌های کرونایی چین، وضعیت تولید در استرالیا و برزیل و اعتصاب کارگران معادن و هزینه‌های استخراج از جمله مواردی است که بر قیمت سنگ آهن اثر می‌گذارد.

تخمین بلندمدت ۵ موسسه معتبر جهانی از جمله Fitch و ING و بانک جهانی، در بلندمدت قیمت سنگ آهن با شرط رشد ۲.۵ درصدی تولید و مازاد عرضه نزولی است. با توجه به طرح‌های توسعه دو کشور استرالیا و برزیل با توجه به کیفیت بالا معادن و هزینه‌های تولید پایین‌تر، تخمین ثبات تقاضا در چین پیش‌بینی می‌شود که نرخ هر تن سنگ آهن ۶۲٪ در سال ۲۰۲۴ باشد.

بررسی وضعیت سنگ آهن در ایران

ایران با ظرفیت قطعی ۳.۵ میلیارد تن سنگ آهن طبق آخرین آمارهای منتشر شده جایگاه نهم در جهان را در بخش ذخایر معدنی  سنگ آهن دارد و برآورد می‌شود که حدود ۱.۵ میلیارد تن ذخیره داشته باشد.

عمده ذخایر سنگ آهن در معدن گل گهر با ذخیره قطعی یک میلیارد تن سنگ آهن معادل ۳۰ درصد کل ذخایر رتبه اول را دارد، سنگان با ظرفیت قطعی ۸۲۰ هزار تن در جایگاه بعدی قرار دارد چادر ملو با ظرفیت قطعی ۳۰۰ میلیون تن در جایگاه سوم قرار دارد.

در حال حاضر ضریب نرخ گندله نسبت به نرخ شمش حدود ۲۴ درصد همچنین ضرایب نرخ کنسانتره ۲۲.۵ درصد نسبت به نرخ شمش فولاد است.

افق چشم انداز ۱۴۰۴، چشم انداز تولید فولاد در سال گذشته نشان دهنده آن است که یعنی حدودا ۱۵۰ میلیون تن سنگ آهن نیاز دارد که با توجه ظرفیت تولید موجود و سرمایه‌گذاری‌ها در بخش سنگ آهن دستیابی به آن دشوار است. در صورتی که به دنبال تولید به این میزان فولاد باشیم، نیازمند واردات سنگ آهن و ایجاد کارخانه‌های جدید نزدیک بنادر هستیم و در نهایت لازمه این امر تقویت خطوط ریلی برای انتقال سنگ آهن به کارخانه‌های فولادساز می‌باشد.

بررسی شرکت‌های استخراج سنگ آهن

شرکت‌های فعال در حوزه عموماً با توجه به میزان تکمیل زنجیره فولاد و نوع مالکیت پروانه بهره‌برداری طبقه‌بندی می‌شوند.

شرکت معدنی و صنعتی چادرملو با نماد “کچاد” نمونه‌ای از یک شرکت استخراج می‌باشد که زنجیره تولید فولاد را کامل کرده و ظرفیت سالانه عملی تولید این شرکت حدود یک میلیون تن است.

از ویژگی متمایز‌ کننده این شرکت، بهره‌برداری از یک نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی برق است که علاوه بر تامین نیاز شرکت، بخشی از برق تولیدی را هم به فروش می‌رساند. این شرکت مالک ۴۴ درصد آهن و فولاد ارفع و ۵۰ درصد از فولاد ابرکوه است.

ظرفیت تولید کنستانتره شرکت چادرملو ۱۱ میلیون تن می‌باشد که حدود ۷۰ درصد از آن را به فروش می‌رساند. مشکل اصلی این شرکت در حال حاضر ذخایر پایین سنگ آهن است که با توجه به ظرفیت تولید فعلی، در ۴ سال آینده به اتمام می‌رسد.

چادرملو به همین دلیل با گل‌گهر یک معدن سنگ آهن ظرفیت تولید ۱۲ میلیون تن کنستانتره در سال دارد.

شرکت معدنی و صنعتی گل گهر با نماد بورسی “کگل” ، با تولید ۱۵.۳ میلیون تن یعنی با سهم ۳۰ درصد از تولید کشور، رتبه اول را به خود اختصاص داده که حدود ۸۰ درصد تولید را به شکل گندله به فروش می‌رساند.

سهم شرکت گل گهر از بازار گندله ۲۷ درصد و رتبه اول بین شرکت‌های فعال را دارد. گل‌گهر مالک ۴۷ درصد از شرکت فولاد سیرجان و ۲۸ درصد سنگ آهن گهر زمین است.

شرکت سنگ آهن گهر زمین با نماد بورسی “کگهر” ظرفیت عملی تولید سالیانه ۱۶.۵ میلیون تن سنگ کلوخ را دارد که حدود ۹ میلیون تن آن را به صورت کلوخ و ۲ میلیون تن آن را به شکل سنگ آهن دانه‌بندی شده می‌فروشد. این شرکت برنامه ایجاد خط تولید ۵ واحد ۲ میلیونی کنسانتره و ۲ خط ۵ میلیونی گندله را در سال‌های آینده دارد و در حال حاضر ۵ میلیون تن کنسانتره و ۲ میلیون گندله در سال تولید می‌کند.

شرکت توسعه معدنی و صنعتی صبا نور با نماد بورسی “کنور” شرکت بعدی در این لیست است. ظرفیت عملی این شرکت ۱.۵ میلیون تن تولید کنسانتره و نیم میلیون گندله است. این شرکت با احداث کارخانه گندله جدید در منطقه بیجار توسط شرکت فرعی صبا امید غرب خاورمیانه نسبت به افزایش تولید اقدام و از فروش کنسانتره جلوگیری کرده و حاشیه سود گروه خود را افزایش داده است. همچنین شرکت مجوز کارخانه کنسانتره یک میلیون تنی در معدن گلالی کردستان خود را نیز اخذ کرده و مراحل احداث کارخانه در دستور کار این شرکت می‌باشد.

شرکت سرمایه‌گذاری امید با نماد بورسی “وامید” بیش از ۶۵ درصد از سرمایه‌گذاری‌های خود را به بخش استخراج کانی‌های فلزی اختصاص داده است. شرکت سرمایه‌گذاری امید ۳۰ درصد از مالکیت سنگ آهن گل گهر، حدود ۴۰ درصد مالکیت چادرملو و ۱۳ درصداز مالکیت سنگ آهن گهر زمین را در اختیار دارد. این شرکت هم اکنون با خالص ارزش دارایی ۲۲۴ هزار میلیارد تومان نسبت  p/nav آن حدود ۶۵ درصد بوده است.

شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات با نماد بورسی “ومعادن” حدود ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری شرکت در بخش استخراج کانی‌های فلزی است مالکیت ۱۷.۵ درصد از مالکیت چادرملو، ۱۸ درصد از مالکیت کگل، ۱۹ درصد از سهام کگهر و ۸۴ درصد از مالکیت کنور را به خود اختصاص داده است. این هلدینگ با ارزش خالص دارایی ۲۰۴ هزار میلیارد تومانی نسبت p/nav  (پی به ان ای وی) آن ۴۶ درصد بوده است.

هزینه بهربرداری شرکت‌های استخراج سنگ آهن

بهره مالکانه (حق انتفاع از پروانه بهره‌برداری) مبلغی است که به عنوان بخشی از ارزش کانسنگ مصرفی به صورت امتیاز منابع دارای ارزش اقتصادی (برای نمونه حق استخراج از معدن) از سوی مصرف‌کننده به صاحب پروانه پرداخت می‌شود.

عمدتاً شرکت‌های فعال در این حوزه به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه اول مانند “کنور” و “واحیا” که پروانه بهره‌برداری از معدن دارند و به جای بهره مالکانه حق دولتی معادل ۱۰ درصد نرخ قیمت کلوخ در معدن را پرداخت می‌کنند که البته در هزینه حمل به کارخانه از قیمت محصول کم می‌شود.

گروه دوم از معادن ایمیدرو بهره‌برداری می کنند و بهره مالکانه پرداخت می‌کنند. مثل “کگل” و “کگهر” و”کچاد”، این شرکت‌ها در صورت فروش کلوخه معادل ۲۵ درصد نرخ آن و درصورت فروش کنسانتره ۲۱.۵  درصد آن، گندله ۱۵ درصد و آهن اسفنجی ۱۵ درصد نرخ آن را بعنوان بهره مالکانه به ایمیدرو پرداخت خواهند کرد.

نویسنده:‌ محمد مهاجر -تحلیلگر کارگزاری پیشرو؛

منبع: شماره ۹۳ ماهنامه بورس امروز