راهکارهایی برای فروش اموال مازاد و افزایش توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها
یکی از راهکار‌های مناسب برای واگذاری اموال مازاد بانک‌ها، تشکیل یک یا چند صندوق قابل معامله در بورس و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری آن صندوق خواهد بود. بانک‌ها می‌توانند با وارد کردن املاک و زمین‌های خود در قالب صندوق‌های زمین و ساختمان و صندوق‌های املاک و مستغلات آن‌ها را تبدیل به وا‌حد سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها کرده و از این طریق هم نقدشوندگی آن‌ها را افزایش داده و هم امکان واگذاری آن‌ها را فراهم آورند.
به گزارش بورس امروز، از آنجا که توان تسهیلات‌دهی بانک‌ها برای اقتصاد ایران که اقتصادی بانک محور است، نقش مهمی در تأمین مالی بخش حقیقی و حقوقی دارد و کاهش توان تسهیلات دهی بانک‌ها می‌تواند اقتصاد بازار را دچار رکود کند، لازم است که موانع پیش‌روی تسهیلات‌دهی بانک‌ها برطرف شود. نگاهی به ترازنامه و صورت‌های مالی بانک‌ها نشان می‌دهد یکی از معضلاتی که توان بانک‌ها برای اعطای وام را کاهش داده است، درگیر بودن دارایی‌های بانک‌ها در بخش‌ها و بازار‌های دیگر به غیراز نقش اصلی واسطه‌گری بانک‌ها است. به دلایل متعدد نگاهی به وضعیت دارایی بانک‌ها عیان می‌سازد که بخش قابل توجهی از دارایی بانک‌ها به جای اختصاص یافتن به تسهیلات، به فعالیت‌های غیرمرتبط و املاک و مستغلات ذخیره شده است.
بنابراین طی سالیان گذشته بار‌ها دولت و بانک مرکزی از روش‌های مختلف تلاش کردند که فرآیند واگذاری اموال مازاد در بانک‌ها را به سرانجام رسانند. فروش اموال مازاد بانک‌ها از جمله تمهیدات لازم برای اصلاح و چابک‌سازی ترازنامه بانک‌ها به شمار می‌آید و استفاده از راهکار‌های مناسب به ویژه با استفاده از ظرفیت بازار سرمایه می‌تواند به افزایش قدرت سودآوری و ایفای نقش واقعی و مؤثر به عنوان مهمترین بازیگران مالی کشور کمک کند.
مسأله واگذاری اموال مازاد بانک‌ها از سال۱۳۸۶ با تصویب آیین‌نامه‌های مربوطه مطرح بوده است. بیش از ۱۶ سال است که معضل واگذاری اموال مازاد بانک‌ها مطرح است و هنوز به سرانجام مشخص نرسیده است. با مرور اقدامات گذشته در واگذاری اموال مازاد بانک‌ها می‌توان چالش‌های مختلفی را در این رابطه عنوان کرد که طرف فروشنده و خریدار به یک اندازه در این مبحث شریک بوده‌اند. رعایت ملاحظات دستگاه‌های نظارتی، ریسک مشکلات حقوقی برای مدیران و عدم رغبت مدیران بانک‌ها در واگذاری‌ها مهمترین چالش‌ها از جنبه فروشنده است. همچنین عدم دسترسی مناسب خریداران به اطلاعات مربوط به واگذاری‌ها و عدم تمایل خریداران به پذیرش ریسک خرید این اموال از چالش‌های سمت خریدار این واگذاری‌ها است. علاوه بر این چالش‌ها، تصمیم ارادی بانک‌ها برای نگهداری دارایی‌ها به جای اعطای تسهیلات از عوامل مهم تجمیع دارایی‌ها در بانک‌ها شده است. بانک‌ها به واسطه ریسک بالای نکول و بازدهی پایین نسبت به ریسک (تعیین دستوری نرخ سود) نگهداری دارایی‌های دیگر را بر به کارگیری نقدینگی در اعطای تسهیلات ترجیح می‌دهند و از این رو یکی از چالش‌های واگذاری‌ها عدم همکاری مناسب بانک‌ها در این فرآیند به دلایل اشاره شده است. بنابراین برای مبحث واگذاری دارایی‌های مازاد بانک‌ها نیاز به سیاست‌گذاری همه جانبه وجود دارد تا بتوان بر چالش‌ها فائق آمد، اما یکی از مهمترین راه‌کار‌ها برای کارامدی در فرآیند واگذاری، اصلاح و ارتقای روش‌های واگذاری است. با بررسی ابعاد گوناگون چالش‌های مطرح شده برای واگذاری اموال مازاد بانک‌ها، می‌توان موارد زیر را به عنوان خلاصه پیشنهاد‌ها در این رابطه به عنوان پیشنهادات عنوان کرد:
– یکی از راهکار‌های مناسب برای واگذاری اموال مازاد بانک‌ها، تشکیل یک یا چند صندوق قابل معامله در بورس و فروش واحدهای سرمایه‌گذاری آن صندوق خواهد بود. البته در این زمینه برخی چالش‌ها مانند بحث بازارگردانی وجود دارد که باید مدنظر قرار گیرد. بانک‌ها می‌توانند با وارد کردن املاک و زمین‌های خود در قالب صندوق‌های زمین و ساختمان و صندوق‌های املاک و مستغلات آن‌ها را تبدیل به وا‌حد سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها کرده و از این طریق هم نقدشوندگی آن‌ها را افزایش داده و هم امکان واگذاری آن‌ها را فراهم آورند.
– فروش بلوکی سهام شرکت‌های تحت تملک بانک‌ها و نیز فروش خرد سهام تحت مالکیت آن‌ها در بازار نیز از دیگر روش‌های واگذاری است که می‌توان به فراخور شرایط از آن‌ها استفاده کرد. عرضه املاک و اموال غیرمنقول در بورس یکی از پیشنهاد‌ها برای واگذاری املاک مازاد بانک‌ها است که با توجه به بازار شفاف و گسترده‌ای که ایجاد می‌کند واگذاری املاک را تسهیل می‌کند.
– استفاده از راهکار‌های گوناگون فروش اموال مازاد بانک‌ها، نیازمند برخی سیاست‌های تشویقی و تنبیهی است. در این راستا، سیاست‌گذار باید با ابزار‌های گوناگونی همچون مالیات و منطقی کردن نرخ‌های سود به دنبال حل اساسی مشکل اموال مازاد بانک‌ها باشد و آن‌ها را بیشتر به سمت فعالیت‌های اصلی و محوری کسب‌وکار بانکی (از قبیل پرداخت تسهیلات، ارائه خدمات و …) سوق دهد.
– لازم است تا ضمن رفع مشکل اموال کنونی، از انباشت جدید اموال مازاد نیز جلوگیری شود. این امر کمک می‌کند تا درآینده ورودی اموال مازاد بانک‌ها کنترل شود و این معضل به صورت ریشه‌ای‌تر حل شود. در این راستا مواردی همچون نظارت مستمر خود بانک در درجه اول و بانک مرکزی در وهله بعد و اعمال اقدامات تنبیهی و تشویقی مناسب برای جلوگیری از افزایش این مشکل ضرورت دارد.
با وجود این واگذاری اموال مازاد بانک‌ها با چالش‌هایی روبرو بوده است که باعث شده این واگذاری‌ها به سرانجامی نرسیده و کماکان این مشکل پابرجا باشد. برای موفقیت در این راه، علاوه بر فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم و سازوکار‌های انگیزشی در بانک‌ها لازم است که تأملی بر انواع روش‌های واگذاری نیز صورت گیرد و راهکار‌های مناسبی برای واگذاری دارایی‌های مازاد بانک‌ها ارائه گردد.
نویسنده: امیر سیرانی – مدیر سرمایه‌گذاری سبدگردان الگوریتم
منبع: ماهنامه بورس امروز شماره ۸۹، آذرماه ۱۴۰۲
