روﯾﻰ ﮐﻪ ﺑﺎزار از ﺻﻨﻌﺖ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪى ﺑﺮﺗﺎﺑﯿﺪ

به گزارش بورس امروز، سرمایه‌گذاران و فعالان بازارهای مالی همواره به دنبال کسب سود بیشتر با کمترین میزان ریسک هستند. به عبارت دقیق‌تر ریسک‌پذیری به‌عنوان نخستین اصل سرمایه‌گذاری در هر بازاری مطرح است و تعیین میزان آن، خواسته همه سرمایه‌گذاران است. این در حالی است که در بازارهای مالی پیشرفته شرکت‌ها قبل از انتشار اوراق بدهی، باید ارزیابی ریسک شوند. این ارزیابی از سوی نهادهایی به نام موسسات رتبه‌بندی انجام می‌شوند.

در این راستا یکی از خواسته‌های مهم فعالان بازار سرمایه، ایجاد و راه‌اندازی شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری بوده است. ورود این نوع موسسات نه تنها می‌تواند درجه ریسک شرکت‌های مختلف را مشخص کند، بلکه فرآیند تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی را نیز با هزینه کمتری همراه می‌کند. شرکت های رتبه بندی در بازار سرمایه می توانند رتبه بندی های مختلفی را انجام دهند اما استقبال از این رتبه بندی ها ملزم تصویب مقررات تشویقی است تا میزان مشارکت شرکت ها در این رتبه بندی ها افزایش یابد.

در کشور ما لزوم راه‌اندازی موسسات رتبه بندی احساس شده و مدت‌هاست به اهمیت این موضوع برای سرمایه گذاران، صادرکنندگان، بانک‌ها و کارگزاران پی برده شده است. به‌طور مثال وجود موسسات رتبه بندی در مورد سرمایه گذاران، فعالیت سرمایه گذاری را افزایش داده و ریسک اعتباری نسبی را اندازه‌گیری می‌کند و در نتیجه باعث افزایش کارایی بازار و کاهش هزینه‌ی وام‌دهندگان و وام‌گیرندگان می‌شود. با این امر عرضه سرمایه و رشد اقتصادی بیشتر شده و به ایجاد بازار سرمایه می‌انجامد.

در حال حاضر شرکت های رتبه بندی تعدادی از شرکت های پذیرفته شده در بورس را از نظر اعتباری رتبه بندی کرده و گزارش آنها نیز منتشر شده است. همچنین اوراقی نیز با رتبه بندی منتشر شده و برخی اوراق دیگر نیز در حال رتبه بندی هستند.

در این خصوص قاسم محسنی مدیرعامل شرکت رتبه بندی برهان معتقد است سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه باید مقررات حمایت کننده و تشویق کننده ای برای رتبه بندی در بازار سرمایه در نظر گیرد. این در حالی است که بنا به گفته محمد جلیلی موسس شرکت رتبه بندی اعتباری برهان ورود موسسات رتبه بندی در ایران آنطور که انتظار می رفت نتایج خوبی به دنبال نداشت. اما این امر به منزله شکست نیست و نیاز است تا زمان داده شود تا این موسسات جایگاه خود را به دست آورند. با این حال وی معتقد است موسسات رتبه بندی در شرایط بحرانی، با توجه به اعتمادی که مردم به آنها دارند، می توانند به بازار کمک کنند.

مقررات تشویق کننده برای رتبه بندی شرکت ها

انتظار می رود سازمان بورس زودتر بررسی های خود را برای تدوین مقررات حمایتی انجام دهد. استفاده از گزارش های رتبه بندی برای عموم سرمایه گذاران بازار سرمایه است. در بسیاری از کشورها مشوق های لازم برای رتبه بندی به شرکت ها داده می شود؛ به عنوان مثال تابلوها برای بازارهای مخصوصی در نظر گرفته می شوند و تنها شرکت هایی که دارای رتبه مطلوب هستند، می توانند در این بازارها فعال باشند. در نتیجه با چنین مقررات حمایت کننده ای، موسسات رتبه بندی و نقش آنها در بازار سرمایه پررنگ تر می شود.

بنا به گفته محسنی؛ بسیاری از شرکت ها به خودی خود، تمایلی به رتبه بندی ندارند و لازم است که سازمان بورس برای رتبه بندی، مقررات تشویق کننده ای را برای شرکت ها تعیین کند. بر این اساس وی به ارایه پیشنهادات به سازمان بورس اشاره می کند که در صورت تایید می تواند راهگشا برای این صنعت و بازار سرمایه باشد.

رتبه بندی های موجود در بازار سرمایه

در حال حاضر دو شرکت رتبه بندی S&P و شرکت Staff Values بیش از ۱۲۰ سال سابقه در دنیا دارند. این دو شرکت در ابتدا کار خود را شروع کردند و بعد از چندین سال فعالیت تصمیم گرفتند تا مقرراتی را در خصوص شرکت های رتبه بندی تنظیم کنند.

در حال حاضر یک رتبه بندی ترکیبی از عملکرد و کیفیت مدیریت در بازار سرمایه وجود دارد. این دو رتبه بندی به صورت جداگانه منتشر شده است. زیرا رتبه بندی عملکرد مربوط به گذشته صندوق هاست اما رتبه بندی کیفیت مدیریت، می تواند به عنوان مکمل در کنار آن قرار بگیرد و وضعیت فعلی مدیریت صندوق های سرمایه گذاری را برای سرمایه گذاران مشخص کند.

این در حالی است که بنا به گفته جلیلی؛ برخی فرصت ها در بازار سرمایه ایران از دست رفته است. وی دراین باره ضمن اشاره به تاریخچه این شرکت ها و بازار سرمایه و نسبت آن ها با یکدیگر، چنین می گوید که آنچه تجربه کشورهای جهان نشان داد این بود که اکثر شرکت های رتبه بندی ابتدا چندین دهه فعالیت کردند و بعد از حدود ۴۰ سال از فعالیت شان، بورس ها با نظارت بر آنها، مقرراتی را برای آنها تنظیم کردند. در حالی که در کشور ما، ابتدا ۱۰ سال زمان برای تنظیم و تدوین مقررات سپری شد. متاسفانه این بازه زمانی سبب شد تا فرصت های زیادی از دست رود.

اما در این میان شرکت های رتبه بندی برای تداوم حیات خود به اقداماتی خارج از فضای بازار سرمایه پرداختند. به گونه ای که با توجه به الزام وزارت صمت برای رتبه بندی دارندگان کارت بازرگانی به منظور تعیین و تشخیص سقف واردات از سوی دارندگان کارت بازرگانی، سبب شد تا شرکت های رتبه بندی به این عرصه ورود یابند. هرچه دارندگان کارت بازرگانی رتبه بالاتری به دست آورند، سقف واردات آنها بیشتر خواهد بود.

مطابق با گفته های محسنی بر اساس قانون، دیگر سقف واردات برای همه دارندگان کارت بازرگانی یکسان نیست، در سال های اخیر، برخی از دارندگان کارت بازرگانی که سهمیه ارزی داشتند، برای واردات برخی کالاها با اظهارنامه خود، حقوق گمرکی و مالیات آن را مشخص می کردند. گمرک نیز برای تسهیل ورود این کالاها اجازه ترخیص را می داد اما زمان ترخیص متوجه می شد که کالاهای وارد شده با اظهارنامه دارنده کارت مطابق نیست.

در نتیجه زمانی که برای دریافت ما به تفاوت هزینه های گمرک یا بررسی تخصیص ارزی کالاها به سراغ دارندگان کارت بازرگانی می رفت، متوجه می شد که دارندگان کارت بازرگانی واقعی از این امر بی اطلاع هستند.

اهمیت گزارشات رتبه بندی

موسسات رتبه بندی ریسک های مختلفی که می تواند تعهدات ناشر یا اوراق بهادار را متاثر کند محاسبه و لحاظ می کنند. به عنوان مثال ناشری که رتبه AAA دریافت می کند به این معنی است که به احتمال بسیار بالایی نکول نخواهد داشت.

این موسسات اطلاعات مرتبط و گسترده ای به منظور ارزیابی کیفیت اعتباری گردآوری و تجزیه و تحلیل کرده که برای بسیاری از فعالان بازار مانند سرمایه گذاران، مدیران پرتفوی، شرکت های طرف خرید، شرکت های طرف فروش و سایرین قابل استفاده است.

قاعدتا برای چنین اظهارنظری باید بسیاری از ریسک های مختلف مانند ریسک کشور، صنعت و شرکت در حوزه های مختلف بررسی شود و به همین دلیل است که موسسات رتبه بندی گزارشات منظمی در خصوص ریسک کشورها و صنایع مختلف را منتشر می کنند. امروزه این موسسات، رتبه بندی بدهی ناشران شرکتی و دولتی را آغاز کرده و متدولوژی و معیارهای آن در این زمینه پیشرفت قابل ملاحظه ای کرده، به گونه ای که موجب خلق محصولات مالی جدید شده است.

موسسات رتبه بندی با انتشار اطلاعات، نقش ارزش گذاری را ایفا می کنند. بنا به گفته محسنی این گزارش های رتبه بندی کمک می کند تا سرمایه گذاران بدانند کدام صندوق ها عملکرد بهتری در گذشته داشته است.

نقش شرکت های رتبه بندی

با ورود شرکت های رتبه بندی به عرصه رتبه بندی دارندگان کارت بازرگانی، وزارت صمت ۲۵۰ معیار کیفی را بر عهده شرکت های رتبه بندی گذاشت شیوه نامه ای را نیز تعریف کرد. این رتبه بندی از نیمه دوم سال ۹۸ در حال اجراست و نتایج آن به وزارت صمت اطلاع داده می شود.

این در حالی است که مطابق باگفته های جلیلی در حال حاضر شرکت های رتبه بندی در ایران هیچ چیزی را رتبه بندی نمی کنند زیرا ابزارهای بدهی متنوعی در بازار وجود ندارد. این موسسات عموما برای رتبه بندی و ارزیابی اوراق بدهی و ناشران آن فعالیت می کنند و تا زمانی که این ابزارهای متنوع در بازار وجود ندارند، عمق بازار کم خواهد بود و این شرکت ها نیز فعالیتی نخواهند داشت. زیرا اتفاق جدیدی رخ نداده است تا آنها، آن را رتبه بندی کنند.

با این حال محسنی معتقد است سازمان بورس قادر به تامین زیرساخت های لازم است. زیرا موسسات رتبه بندی می توانند نبود تقارن اطلاعات را میان شرکت ها، مدیران و سرمایه گذاران حل کنند و سرمایه گذاران نیز از میزان ریسک این اوراق مطلع شوند. استقبال از این امر بستگی به سازمان بورس دارد که تا چه میزان به تصویب مقررات تشویقی بپردازد.

شرکت های رتبه بندی در مقایسه با شرکت های سرمایه گذاری

در حال حاضر شرکت های مشاوره سرمایه گذاری گزارش هایی را ارائه می دهند اما بازار به آن توجه نمی کند زیرا ذات این شرکت ها مانند شرکت های رتبه بندی نیست. مردم کارهای خود را با شرکت های مشاوره سرمایه گذاری انجام می دهند و برای اینکه این شرکت ها را پیدا کنند، به سراغ شرکت های رتبه بندی می آیند تا برترین آنها را بیایند و با آنها قرارداد ببندند؛ از سوی دیگر شرکت های مشاوره بازرگانی خودشان ذی نفع این تحلیل ها هستند اما شرکت های رتبه بندی درآمد خاصی از این گزارش های تحلیلی ندارند بلکه سرمایه اصلی شان اعتماد مردم است. بنابراین شرکت های رتبه بندی به ذات مورد اعتماد مردم هستند و می توانند اعتماد را به بازار بازگردانند.

به گفته جلیلی مردم برای اعتماد به شرکت های مشاور سرمایه گذاری، صندوق ها، سبدگردان ها و … به سراغ موسسات رتبه بندی می روند. خلا بازار سرمایه گزارش تحلیلی، سبدگردان، دامنه نوسان و …. نیست بلکه اعتماد سهامداران است. بنا به توضیحات وی همه موسسات رتبه بندی در دنیا از طریق رتبه بندی شرکت ها کسب درآمد دارند و هیچ موسسه ای مستقل نیست البته این امر به این معنا نیست که قابل اعتماد نیستند.

اعتماد ایجاد کردن، قابل اعتماد بودن نیاز به سازو کار دارد. برای این ساز و کار ها نهادهای نطارتی مانند سازمان بورس باید آنها را فراهم کنند. این امر نیاز به کار دارد و سازمان بورس باید بدون اینکه وابستگی درآمد آنها را از بین ببرند با استفاده از مکانیزم، این امر را حل کند.

بر این اساس با توجه به شرایط کنونی بازار سرمایه کشور، شرکت های رتبه بندی می توانند نقش موثری داشته باشند زیرا بازار با عدم شفافیت اطلاعاتی مواجه است و سهامداران سردرگم هستند و نمی دانند کدام سهام خود را فروخته و کدام را نگه دارند. این شرکت ها با رتبه بندی های خود می توانند به بازار و سهامداران جهت بدهند.