رشد تولید فولاد در شرایط سخت کشور

نفت، گاز، ذغال سنگ، جنگل و چون طلا و نقره، مس، اورانیوم، آهن خام و فسفات همگی از منابع مهم جهانی هستند و به عنوان شاخص ثروت در نظر گرفته شده اند، با این رویکرد کشورهای روسیه، آمریکا، عربستان، کانادا در رتبه‌های اول تا چهارم جهان و ایران با ۳/۲۷ تریلیون دلار از منابع زیرزمینی طبیعی در رتبه پنجم دنیا قرار می‌گیرد.

از دیگر مسائلی که اهمیت معدن و صنایع معدنی را بیش از پیش نمایان می‌کند، این است که هر فرد در یک زندگی استاندارد به ۱۴۰۰ تن مواد معدنی فلزات و سوخت نیاز دارد که ۱۵ تن آن را فلزات پایه تشکیل می دهد.

گردش مالی بخش معدن در جهان حاکی است از ۸ هزار میلیارد دلار، گردش مالی بخش صنعت دنیا در سال، ۲/۲ هزار میلیارد دلار آن (حدود ۳۰ درصد) مربوط به بخش معدن است.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که از ۱.۸۰۸ میلیون تن فولاد در جهان سهم ایران ۵/۲۴ میلیون تن است. از ۷۳۰۰ میلیون تن تولید زغال سنگ در جهان، سهم ایران حدود ۲ میلیون تن از ۴۲۰۰ میلیون تن تولید سیمان در جهان، سهم ایران برابر با ۵۳ میلیون تن از ۲۲۰۰ میلیون تن تولید سنگ آهن در جهان، سهم ایران برابر با ۷۶ میلیون تن و از ۵/۲۰ میلیون تن تولید مس در جهان، سهم ایران حدود ۲۴/۰ میلیون تن است.

با توجه به سند چشم اندازه ۱۴۰۴و تولید ۷۰۰ میلیون تن ماده معدنی، توجه ویژه به بخش معدن و صنایع معدنی به عنوان یک صنعت خودکفا (معدن به جای نفت) می‌تواند نقش موثری در رشد اقتصادی کشور داشته باشد.

اهمیت بخش معدن و صنایع معدنی و نقش درآمدهای حاصل از آن برای پوشش بیش از ۶۰ درصد از درآمدهای نفتی کشور خواهد بود.

ایران یک درصد از ذخایر معدنی خود را بهره برداری می‌کند، در حالی که نرم جهانی حدود ۵ درصد است در صورتی که ایران طبق نرم جهانی از ذخایر معدنی خود بهره‌برداری می‌کند، می‌تواند چند برابر درآمدهای نفتی کنونی را داشته باشد.

در زمینه تولید سنگ آهن و فولاد به عنوان مهمترین محصولات معدنی باید گفت که میزان تولید سالانه سنگ آهن در کشور حدود ۸۰ میلیون تن است و این ظرفیت باید به ۱۶۲ میلیون تن در سال افزایش یابد.

ضمن اینکه ظرفیت تولید فولاد در کشور به حدود ۳۰ میلیون تن و میزان تولید حدود ۲۰ میلیون تن در سال رسیده است. نگاهی به آمارهای جهانی تولید فولاد در دو ماه ابتدای سال ۲۰۲۰ میلادی نشان از افزایش حدود ۳ درصدی تولید جهانی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۹ و آمادگی چین و دیگر تولیدکنندگان برای ثبت رکوردهای تازه در زمینه تولید فولاد داشت.

بدیهی است مقدمات لازم برای این هدف هم پیش‌بینی و سرمایه‌گذاری لازم انجام شده بود تا رکوردها جابه‌جا شود، اما سرنوشت قدردانی دیگری را برای همه تدارک دیده بود. ظهور ویروس کرونای جدید و شوک عظیم به جامعه بشری همه پیش‌بینی‌ها را تغییر داد.

به نظر می‌رسید مهم‌ترین پدیده‌ای که در بازار فولاد با آن روبه‌رو خواهیم شد سقوط تقاضاست. در این زمینه ما با دو مشکل روبه‌رو خواهیم شد. اول شوک قرنطینه که عامل اصلی سقوط تقاضاست و دوم کاهش تقاضا که افول اقتصاد جهانی در میان مدت را به دنبال خواهد داشت.

الگوی حمایتی از فولادسازان در بحران کرونا

برای مقابله با فروپاشی اقتصادی غیر قابل مهار، اقتصادهای بزرگ اقدام‌های حمایتی بی‌سابقه‌ای را از نظر مالیاتی و مالی اعلام کردند. از قبیل کاهش نرخ بهره، اعلام برنامه‌های جدید تسویه تحقیقی تسهیلات، معافیت یا تعطیلات مالیاتی مشاغل.

کرونا در ایران

اما برای تولیدکنندگان کشور شرایط کمی سخت‌تر پیش‌بینی می‌شود. زیر فشار تحریم‌ها و محدودیت‌های مالی و اختصاص منابع قابل توجهی برای کمک به آسیب‌دیدگان ویروس، به نظر نمی‌رسد که دولت و بانک‌ها توان چندانی برای تزریق شوک مالی به بازار و حمایت است تولید داشته باشند و رکودی بزرگ بر بازار داخل حکمفرما شود، در این صورت صادرات می‌تواند تنها راه نجات صنایع کشور به‌ویژه فولاد باشد. نقش دولت در رفع موانع صادراتی و تسهیل صادرات می‌تواند تا حدودی به کمک صادرکننده آید.

فولاد در ایران

برای تولید زنجیره فولاد روند صعودی تولید پیش‌بینی شده و این امر تا پایان عمر دولت دوازدهم (سال۱۴۰۰) در برنامه گنجانده شده است. امسال قرار است میزان استخراج سنگ آهن از سطح ۱۰۱ میلیون تن در سال ۹۸ با افزایش ۴ میلیون تنی به ۱۰۵ میلیون تن برسد و کنسانتره نیز با رشد سه میلیون تنی رقم ۵۰ میلیون تن را ثبت کند.

در زمینه گندله سنگ آهن هم قرار است سال ۹۹ به رقم ۴۸ میلیون تن برسد که افزایش ۳ میلیون تنی را محقق می‌کند.

ایران در زمینه فولادسازی اکنون رتبه دهم جهان را کسب کرده و انتظار می‌رود در قالب سند چشم انداز (۱۴۰۴ ) و دستیابی به ظرفیت ۵۵ میلیون تومانی به رتبه هفتم دنیا ارتقا یابد.

افزون بر این در زمینه تولید آهن اسفنجی که اکنون بعد از هند رتبه دوم جهانی را کسب کرده‌ایم، انتظار می‌رود از میزان ۳۰ میلیون تن در سال ۹۸ رقم ۳۳ میلیون تن را امسال ثبت کنیم. بر اساس نقشه راه معدن قرار است در سال ۱۴۰۰ میزان استخراج سنگ آهن به ۱۰۷ میلیون تن و کنسانتره نیز با وجود ۵۱ میلیون تن برسد که به مفهوم تداوم رشد تولید است.

مقایسه میزان استخراج سنگ آهن در سال ۹۶ ( شروع کار دولت دوازدهم) با سال ۱۴۰۰ (پایان فعالیت آن) افزایش ۲۲ میلیون تومانی را ثبت خواهد کرد که این امر در شرایط تحریم‌ها و موانع بین‌المللی، مثال‌زدنی است.

مقایسه اقلام مختلف تولید زنجیره فولاد نشان می‌دهد که اغلب آنها در دوره دولت دوازدهم با رشد تولید دو رقمی مسیر برنامه‌‌ای خود را طی خواهند کرد و پس از افزایش ۲۲ میلیون تنی سنگ آهن، افزایش ۱۸ میلیون تنی کنسانتره، ۱۷ میلیون تنی گندله سنگ آهن و ۱۱.۳ میلیون تنی آهن اسفنجی را خواهیم داشت، همچنین پیش‌بینی شده میزان تولید شمش فولادی که در سال ۱۳۹۶ رقم ۲۲ میلیون تن بود در سال ۱۴۰۰ به سطح ۳۴ میلیون تن برسد که افزایش ۱۲ میلیون تنی پیش‌بینی شده است.

وزارت صنعت، معدن و تجارت برای سال ۹۸ دستیابی به صادرات حدود ۱۰ میلیون تن فولاد را پیش‌بینی کرده بود و در عین حال در قالب سند چشم انداز ۱۴۰۴ انتظار می‌رود ۱۵ تا ۲۰ میلیون تن صادرات فولاد محقق شود.

راهکار برای کاهش مصرف آب در فولاد

بارها مطرح می‌شود که چرا فولادسازی در مرکز کشور و در مناطق بیابانی واقع شده است، به رغم آن که صنعت فولاد به شدت صنعتی آب بر است. بر اساس استاندارد جهانی به ازای هر کیلو فولاد ۲۳۰ لیتر آب مصرف می‌شود، این امر پایه و اساس علمی ندارد، زیرا فولادسازی ایران با هیچ فولادسازی دیگری در دنیا قابل مقایسه نیست برای اینکه همه فولادسازی‌های ما مدار بسته است، در ایران آب را در چرخه‌های بسته مصرف می‌کنیم برای نمونه، مصرف آبی که در کل زنجیره یعنی از سنگ معدن، کنسانتره، گندله، آهن اسفنجی و فولادسازی استفاده می‌شود زیر ۶ لیتر به ازای هر کیلو گرم است.

هم‌اکنون در ایران مقدار مصرف آب در بخش صنعت ۲ و در بخش خانگی ۶ درصد است، اما ۹۲ تا ۹۴ درصد منابع آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که میانگین مصرف آب در دنیا در بخش صنعت ۲۲ درصد است.

مجتمع فولاد کویر هم‌اکنون با دو خط تولیدی نورد میلگرد فعال است. به‌طور کلی در این خطوط دو سیکل آبرسانی داخل پلنت طراحی می گردد یک سیکل آب تمیز و یا ایندایرکت که وظیفه خنک کاری در مبدل‌های حرارتی به صورت غیرمستقیم را عهده دار است که این سیکل به صورت بسته است.

سیکل دوم سیکل آب مستقیم می باشد که به صورت مستقیم اقدام به خنک کاری غلتک‌های نوردی و محصول می‌کند. برای تنظیم پارامترهای آب این سیکل ها، آب تصفیه شده وارد سیکل غیرمستقیم می‌شود و خروجی آن به عنوان آب جبرانی سیکل مستقیم استفاده می‌شود.

آب خارج شده از سیکل مستقیم نیز که جایگزین شده است در یک مخزن ژئوممبران که به‌منظور جمع آوری آب باران از کل سطح مجتمع طراحی و ساخته شده به همراه آب تصفیه شده بیولوژیکی فاضلاب بهداشتی مجتمع (حدود ۱۵۰ متر مکعب در شبانه روز) به‌منظور کشاورزی استفاده می‌شود.

برای تامین آب مصرفی مجتمع هم‌اکنون از دو حلقه چاه که در فاصله حدود ۷ کیلومتری کارخانه است، استفاده می‌شود.

به دلیل سرزمین و اقلیم این منطقه آب‌های زیرزمینی دارای EC (میزان شوری) و کلراید بالایی است و به صورت مستقیم قابل استفاده برای صنعت نیستند بنابراین در سه واحد آب شیرین کن، آب مورد نیاز تامین و در مخزن ۱۰۰۰ متر مکعبی ذخیره می‌شود، پروانه بهره‌برداری از این چاه‌ها به میزان ۲۰ لیتر بر ثانیه و ۹ لیتر بر ثانیه است.

شرکت تولیدی فولاد سپید فراب کویر در راستای مدیریت و صرفه‌جویی در مصرف ذخایر و سفره‌های آب زیرزمینی، نسبت به اجرای پروژه انتقال حساب تصفیه خانه شهرستان کاشان اقدام کرده است که مراحل لوله کشی آن از کاشان تا محل کارخانه واقع در شهرستان آران و بیدگل به اتمام رسیده و هم‌اکنون پروژه مربوطه در فاز احداث و تکمیل تصفیه‌خانه است که امید می‌رود در سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری برسد.

احمد خوروش

مدیرعامل شرکت فولاد سپید کویر