صنعت سیمان کشور از جمله نمونه هایی است که ثابت می کند در کشور ما تولید نه تنها مشکلی ندارد بلکه آنچه که هنوز از سوی سیاست گذاران کلان اقتصادی به درستی فهم نشده، مساله فروش است. در فصول سرد سال حتی به بهانه کمک به ارسال گاز به مناطق شمالی تر کشور، برخی از شرکتهای سیمانی برای ماه ها کوره های خود را خاموش کردند تا در واقع مازاد تولید را در انبار ها به فروش برسانند.
از این رو به رغم مزیتهای نسبی در کشور، کالاهای تولید شده همچنان در انبارها خاک می خورد اما توان صادراتی وجود ندارد و دلیل واقعی این مشکل سیاسی را البته باید در راهروهای وزارت خانه هایی غیر از وزارت اقتصاد و صنعت جستجو کرد. در گفتگو با محمد جواد خلیلی مدیر سرمایه گذاری هلدینگ کاوه پارس، برخی نقاط قوت و ضعف این صنعت مورد واکاوی قرار گرفته است.
وی معتقد است: دانش فنی و تکنولوژی بکار گرفته شده در صنعت سیمان در داخل کشور از نظرتکنولوژی با استانداردهای جهانی برابری می کند. با توجه به افزایش قیمت فولاد، سیمان همچنان بهترین جایگزین در بین مصالح ساختمانی است اما سرانه پایین مصرف سیمان انگیزه کیفیت تولید آن را کاهش داده و افت درآمدهای احتمالی دولت در دوران تحریم موجب کاهش بودجه عمرانی و مصرف سیمان خواهد شد. کاهش قدرت خرید عمومی نیز البته تهدیدی برای میزان ساخت و ساز و کاهش میزان سرانه مصرف سیمان است. در نهاده‌های تولید از تحریم آسیب نمی بینیم اما در قطعات و تکنولوژی مشکل خواهیم داشت. ریسک غیر سیستماتیک نداریم. کیفیت سیمان تولید شده در کارخانجات داخلی نوسان دارد و بر صادرات محصول با کیفیت تاثیر منفی دارد. واردات سیمان عراق از ایران به دلیل محدودیت های گمرکی از ۲۲ درصد فراتر نرفته و در افغانستان هم حداکثر سهم ۳۵ درصدی داریم. خلیلی با سعه صدر به همه پرسش های «بورس امروز» پاسخهای فنی می دهد:
تا چه میزان تکنولوژی بکار رفته در صنعت سیمان مجهز و به روز بوده و نیاز داخل کشور را تامین می‌کند؟ آیا ماشین آلات، تجهیزات تولیدی و تکنولوژی داخلی امکان جایگزینی با نمونه‌های خارجی را دارد؟
سیمان نقش ماهوی در توسعه یافتگی و اقتصاد کلان هر کشور دارد و به روز بودن تکنولوژی کارخانجات و یا ایجاد هرگونه محدودیت در سرمایه گذاری مجدد جهت به روزآوری آنها می تواند اجرای به موقع برنامه های کلان و بلند مدت کشورها را با مخاطره همراه سازد. در کشور ما نیز بالغ بر ۶۵ درصد از ظرفیت تولید سیمان دارای تکنولوژی به روز و تجهیزاتی در سطح و کلاس جهانی بوده است و در راه اندازی کارخانجات از آخرین دستاورد‌های صنعت استفاده شده است. به نظر نیاز به تکنولوژی جدیدتری نیز در تولید سیمان نسبت به تکنولوژی موجود در کشور وجود ندارد، حداقل تا دهه آینده نیز پیش بینی نمی گردد. هدف استفاده از به روزترین تجهیزات و تکنولوژی در این کارخانجات نیز به حداقل رساندن مصرف انرژی، کاستن از هزینه‌های تعمیر و نگهداری و تعمیرات ساده ماشین آلات، کاهش آلایندگی و…. بوده است.
آیا فرایند تولید مصالح ساختمانی از جمله سیمان در مرحله نوینی قرار دارد (پیشرفت و بهبود فرایند تولید) و این مسئله تا چه میزان در کسب سهم از بازار های صادراتی تاثیر گذار بوده است؟
ملات سیمان از ارزان ترین مصالح ساختمانی است، به جهت رشد قیمت آهن الات در دوران افزایش نرخ های پیش رو، به نظر می رسد رویکرد ساخت به سمت استفاده از بتن میل نماید، لذا جایگزینی محصول نوین به جای محصول ارزانی مانند سیمان در آینده نزدیک پیش بینی نمی گردد. بهبود فرایند تولید بر روی کیفیت و قیمت محصول و نهایتاً بازار اثر گذار است، اما اثرات آن چندان قابل ملاحظه نمی‌باشد، زیرا در بازار رقابتی داخل و محدودیت های نظارتی ساختمان سازی، عمدتاً کیفیت پس از کشش قیمتی و شرایط فروش نسیه نقش ایفا می نماید. در بازار صادراتی نیز زیرساخت‌هایی همچون حمل و نقل، بیمه گری، مراودات بانکی و اهرم مالی صادراتی بسیار حائز اهمیت بوده که متاسفانه در حال حاضر شرایط کشور ما در این مورد چندان شرایط مناسبی نیست و به دلیل مازاد ظرفیت تولید بر مصرف داخلی کشور و سرانه پایین مصرف سیمان، افزایش کیفیت و حتی نرخ برابری دوران تحریم کمک با اهمیتی به عمده نمی نماید. ولی بحث پیشرفت در فرایند تولید را می توان با مواردی چون استفاده از سوخت‌های جایگزین و یا مشتق شده از سایر مواد از جمله زباله و پلاستیک به جای گاز و مازوت در تولید کلینکر، کاهش سهم کلینکر در تولید یک تن سیمان با افزایش افزودنی های مجاز و موثر به نفع تولید کننده در یک بازار رقابتی کامل، تولید محصول خاص که بتواند هزینه کیفیت را با کاهش عددی مصرف سیمان در تولید بتن جبران نماید یا تغییر ماهیت در روش تهیه زیر ساخت با رویکرد و افزایش سرانه مصرف صنعتی پیگیری نمود.
در حال حاضر چند درصد از سیمان دنیا در ایران تولید می‌شود؟
ظرفیت تولیدی سیمان جهان در سال ۲۰۱۷ بیش از ۴٫۵۰۰ میلیون تن و تولید عملی نزدیک به ۴٫۲۰۰ میلیون تن بالغ می‌گردد، همچنین ظرفیت تولید سیمان کشور در پایان سال ۱۳۹۷ حدوداً برابر ۸۵ میلیون تن می‌باشد، در سال ۹۶ نزدیک به ۵۶ میلیون تن سیمان در کشور تولید شده که با توجه به میزان تولید، سهم کشورمان نسبت به ظرفیت تولید جهانی سیمان تقریباً معادل ۱٫۲ درصد خواهد بود. بزرگترین تولید کننده سیمان در سطح جهانی کشور چین با ۶۰ درصد ظرفیت و تولید جهانی است که بزرگترین تولید کننده جهان شرکت دولتی CNBM چین است که در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۵۲۱ میلیون تن سیمان معادل ۱۱٫۶ درصد از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده است. رتبه دوم نیز مربوط به گروه فرانسوی_سوئیسی لافارژ هولسیم با ظرفیت تولیدی ۳۴۵ میلیون تن در سال برابر با ۸ درصد از کل تولید جهان است.
در بازارهای صادراتی، سهم ایران به چه میزان است؟ (چه میزان از صادرات سیمان در سطح جهانی در اختیار تولید‌کنندگان ایرانی قرار دارد؟)
کل صادرات سیمان در جهان نزدیک به ۲۰۰ میلیون تن برآورد می گردد، سهم صادرات سیمان کشور در سال اخیر ۳ درصد صادرات جهان بوده و با احتساب صادرات کلینکر این نصاب به ۶ درصد می رسد. کشور ایران در سال ۲۰۱۷ در رتبه یازدهمین تولید کننده جهانی سیمان هم تراز با کشورهای ژاپن، برزیل، روسیه و مصر قرار دارد. کل صادرات صنعت سیمان نیز طی سال اخیر نزدیک به ۱۱ درصد کل تولید سیمان کشور بوده و با احتساب صادرات کلینکر این رقم به ۱۲ میلیون تن (به عبارتی ۱۴ درصد ظرفیت اسمی تولیدی کشور) بالغ می گردد. مصرف داخلی ایران نیز رتبه ۱۲ را در جهان داشته است. هیچ یک از شرکتها یا هلدینگ های داخلی به تنهایی سهمی از صادرات سیمان در مقیاس جهانی ندارند. بهترین صادرکنندگان سیمان و کلینکر در کشور را می توان شرکتهای سیمانی ساروج بوشهر،خوزستان، هرمزگان، سامان غرب، زابل، لامرد، فارس نو و … برشمرد. به نظر در صورت وجود اطلاعات کافی برخی کارخانه های تولید سیمان کشور در مقایسه سهم صادرات نسبت به ظرفیت اسمی و عملی خود می توانند در رتبه برتر صادرکنندگان جهانی قرار گیرند.راه حل کسب مقام مناسب در حوزه صادرات با توجه به ارزش بالای خاک (معدن)، آب، انرژی و جهت جلوگیری از هدر رفت آن در بازار رقابتی به نفع وارد کنندگان می‌تواند ادغام هلدینگ‌های بزرگ سیمانی و یا تشکیل سندیکای صادراتی باشد. با این اقدام هم صرفه‌جویی به مقیاس انجام شده هم طرف چانه‌زنی به تعادل می رسد و هم بهتر صورت می گیرد و کاهش هزینه تجاری سازی و برندینگ قابل تحمل می‌شود و همچنین در سطح منطقه و جهان از مزایا این اقدام و کسب جایگاه مناسب بهره‌مند می‌شویم.
تاثیر تحریم ها بر تولید سیمان و صادرات آن چگونه خواهد بود؟
صنعت سیمان برخلاف برخی صنایع دیگر مانند خودروسازی به لحاظ سخت افزاری یا تامین نهاده‌های تولید خود حداقل تاثیر پذیری را از تحریم ها خواهند داشت، عمده تجهیزات و نیاز کارخانجات به دلیل نهادینه شدن دانش تجهیز و راه اندازی در کشور با کمترین ریسک سیستماتیک یا ریسک خارج از اختیار مدیریت همراه است. تنها قسمت های در معرض خطر که به نظر اینجانب با اعمال تحریم ها می تواند مدیریت کارخانجات را با مخاطره همراه سازد، تامین و تعمیر نگهداری در برخی از بخش های تکمیلی مکانیکال کارخانه مانند انواع قطعات جانبی یا خود پمپ های هیدرولیکی و موتورهای فشار قوی، بیورینگ، غلطک یا گیربکس های بزرگ در یک کارخانه سیمان و تعمیرات آنهاست، زیرا که اگر هم این قبیل تجهیزات در داخل کشور تولید شوند، عمدتاً مدیریت واحد فنی- مهندسی مشغول در واحد سیمان سازی تمایل به استفاده از محصولات خارجی دارند و ریسک استفاده از تجهیزات ساخت داخل در واحد های تولیدی را قبول نمی‌کنند، از دیگر بخش ها قسمت برق و سیستم مستقل کنترلی PLC مرتبط با کنترل و راندمان تولید کارخانجات سیمان که هر چند سال یکبار نیاز به جایگزینی یا به روز رسانی دارد را می توان نام برد.
تامین یا بروز رسانی و نگهداری آنها وابسته به خارج از کشور است و تحریم ها می تواند برای آنها محدودیت ایجاد نماید. در شرایط فعلی عمده نگرانی کارخانجات سیمان، کنترل و فرایند تولید خواهد بود. چرا که نرم‌افزار‌های کنترل گاز، فشار و دما که در حال حاضر عمدتاً توسط ABB و Simense طراحی و تولید شده‌اند، جایگزین داخلی ندارند و در صورت نیاز به بروزرسانی، با مشکل مواجه خواهیم شد و ممکن است بر هزینه‌های اتوماسیونی نگهداری خط (PLC) اثر منفی داشته باشد، موارد این چنین هم بر مقدار تولید، کیفیت و یکنواختی تولید البته در بلند مدت و در صورت تداوم شرایط تحریم اثر گذاشته و می تواند موجبات از دست رفتن سهم بازار یک کارخانه سیمانی را فراهم سازد. در صنعت ساختار شکست این ریسک ها یکی از عمده ترین دغدغه های دوران تحریم در صنعت خواهد بود و عدم توان تامین داخلی نیز دلایل مختلف داشته است.
یکی از آن دلایل به نظر عدم وجود محیطی جهت شبیه سازی عملیات ساخت سیمان و کلینکر در کشور است. به نحوی که مهندسان نمی‌توانند به صورت دقیق محصول یا نرم افزار مورد نیاز را ساخته و آن را در محیط آزمایشگاهی بررسی نمایند. برای بررسی عملکرد این تجهیزات می‌بایست آنها را در محیط واقعی کارخانه وارد مدار نمایند که در صورت عدم کارکرد صحیح، هزینه زیادی به شرکت ها تحمیل خواهد نمود. بنابراین قطع نیاز و وابستگی به خارج میسر نمی گردد. یکی از مشکلات عدیده دیگر در تولید سیمان، عدم یکنواختی کیفیت محصولات تولیدی می‌باشد. سیمان تولید شده در کارخانجات سیمان سازی بعضاً در کیفیت دچار نوسان می‌شوند که این نوسانات، ساخت محصولات بتنی یا صادرات محصول با کیفیت را با مشکل همراه می‌سازد. بدین منظور می‌بایست از ابزار الات دقیق سنجش در آزمایشگاه ها و خط تولید استفاده نمود.
یکی از این دستگاه‌ها که از خارج از کشور تامین یا تعمیر می گردد، دستگاه های X-Ray موجود در آزمایشگاه‌ها است که کیفیت این دستگاه در تشخیص، اندازه گیری و سرعت تشخیص متغیرهای فرمولاسیون به کمک کارخانجات می آید. در صورت عدم کارکرد صحیح این قبیل دستگاه‌ها مدیریت کیفیت محصول با مشکل مواجه خواهد شد و فرصت بازار داخلی و خارجی از شرکت ها گرفته یا آنها را با مشکل اساسی، جریمه یا ریزش سهم بازار مواجه خواهد ساخت. این مورد در خصوص الکترو موتورهایی با توان بالا در رنج یاد شده نیز می‌باشد. در قدیم این کار با مواد شیمیایی انجام می شد که از سرعت و دقت کمتری برخوردار بود. ولی مواد مورد نیاز آن هم می بایست از خارج کشور تامین گردد و ممکن است بحث تحریم جایگزینی روش سنتی را هم با محدودیت مواجه سازد. لذا در دوران پیش رو هنر مدیریت و نگهداری کارخانه از اهمیت ویژه ایی برخوردار است که همکاران صنعت بدین مهم آگاهند.
با توجه به افزایش قیمت و حجم معاملات بازار مسکن، آیا پس از ۵ سال رکود در این بازار می‌توان شاهد رونق در بازار سیمان نیز بود؟
در صورت اعمال تحریم‌ها و با تقلیل ظرفیت فروش نفت درآمد دولت با کاهش همراه خواهد شد. به رغم آنکه ما در بخش صنعتی سازی کشور تقریباً به روز بوده و جهت اجرای طرح های کلان زیر ساختی کشور با مشکل با اهمیت تکنولوژی روبرو نیستیم، بالطبع با کاهش درآمد دولت در حوزه صادرات نفتی و غیر نفتی این موضوع منجر به کاهش توان دولت در اجرای پروژه های عمرانی و بودجه عمرانی کشور خواهد شد. در بخش غیردولتی ساخت املاک و مستغلات نیز کاهش ارزش ریال در مقابل ارزها و ورود تورم به این بخش از نقطه نظر علمی ما را دچار رکود تورمی خواهد نمود. به نحوی که خرید و فروش تا حد زیادی در آینده نزدیک به جهت پایین آمدن قدرت خرید کاهش می‌یابد. بنابراین ممکن است در کوتاه مدت صنعت ساختمان و صنایع وابسته به سیمان با استقبال روبرو گردد. ولی در بلندمدت به جهت مفروضات کشش قیمتی و درآمدی طرف تقاضا با رکود موجه خواهند بود. امید است با تغییر در تراز خانوار ایرانی از دارایی مشهود و غیر تجاری به دارایی مالی و تجاری با ایجاد نهادهای مالی و پولی با موضوع ساخت و فعالیت در صنعت ساختمان یا تامین کنندگان آنها و بهره‌مندی از مدل تامین مالی نوین بتوانیم این عدم تقاضا را به تعادل رسانده و از این مرحله نیز عبور کنیم. تمهیدات دولت در حفظ یا افزایش سرانه مصرف از اهمیت خاصی در این دوران برخوردار است.
تاثیر افزایش نرخ ارز بر قیمت سیمان در بازار های داخلی و خارجی؟
شرکتهای تولید کننده معمولاً سیمان خود را به صورت ریالی به فروش می‌رسانند، تنها برخی شرکتهای نزدیک مرز می‌توانند از این موقعیت پیش آمده استفاده موثر نموده و صادرات خود را افزایش دهند. در عرف صنعت قیمت گذاری محصول سیمان صادراتی به ریال بوده و با افزایش نرخ برابری مابه ازای آن قیمت ارزی سیمان، در مرز کاهش می یابد به طوری که از سال ۱۳۹۰ تا امروز با افزایش نرخ برابری صادرات از ۱۲۰ دلار به ۲۰ دلار درب کارخانه یا حتی کمتر از آن کاهش یافته است، لذا افزایش نرخ تسعیر کمک محسوسی به کارخانجات سیمان نکرده و موجب جبران هزینه تولید نمی گردد. کلیه هزینه های صادراتی تحت تاثیر رشد نرخ برابری افزایش یافته و حاشیه سود صنعت تغییر با اهمیتی نخواهد داشت. تنها نقطه قوت افزایش صادرات را می توان کاهش قیمت ارزی و امکان رقابت پذیری بیشتر با رقبای منطقه ایی و جهانی دانست که معمولا به دلیل رقابت منفی در بخش صادرات به دلیل مازاد ظرفیت تولید و هزینه جذب نشده صنعت سیمان آن هم با ابهام مواجه است. توسعه صادرات کشور و سیمان مشکلات اساسی دیگر را نیز تحمل می نماید از جمله آن می توان عدم بهرمندی صنعت از بسته حمایت از صادرات هر ساله دولت است. شرکتها در صورت افزایش صادرات می‌توانند اهرم ثابت عملیاتی خود را کاهش داده و ممکن است افزایش صادرات در این قسمت به آنها یاری رساند.
سهم ایران در بازار های عراق و افغانستان در رقابت با رقبایی چون چینی ها و فرانسوی ها چگونه است؟
هزینه حمل و نقل سیمان از بزرگترین محدودیتهای صادرات سیمان است. شرکتهای خارجی می توانند با احداث کارخانه، اجاره یا سرمایه گذاری در کارخانجات عراق یا افغانستان اقدام به تولید در آن کشور نمایند، ولی عمدتاً امکان صادرات محدودی برای آنها به کشورهای همسایه ایران متصور است. بزرگترین رقبای ایران در منطقه به ویژه عراق، ترکیه و عربستان خواهند بود، در حال حاضر مشکل اساسی در بازار عراق و افغانستان، نبود تقاضای کافی و تعرفه ای است که بر روی کالای ایرانی توسط دولت عراق اعمال شده است. در صورت افزایش تقاضا و رفع محدودیتهای گمرکی عراق می‌توان شاهد رشد صادرات به این دو کشور بود. کل سهم واردات سیمان کشور عراق نزدیک به ۷ میلیون تن بوده که حدود ۲۲ درصد از آن را از ایران وارد نموده است. تولید این کشور نیز نزدیک ۱۰ میلیون تن است ولی ظرفیت اسمی بالاتری نیز وجود دارد که به نظر با بازسازی کارخانجات در آینده نزدیک در صورت حفظ سرانه مصرف، افزایش سهم صادراتی به این کشور با ابهام همراه می گردد. طبق آمارهای موجود فعلاً سرانه مصرف در افغانستان، ایران و عراق به ترتیب برابر ۱۶۵ ، ۶۲۰ و ۴۳۵ کیلوگرم است. سهم افغانستان از واردات جهانی نزدیک به ۶ میلیون تن است که بالغ بر ۳۰ الی ۳۵ درصد آن از ایران وارد می گردد. امکان صادرات بیشتر به افغانستان متصور است اما در کل طی سنوات اخیر سهم شرکتهای ایرانی در بازار این دو کشور با کاهش همراه بوده است.
Wednesday, 29 March , 2023