بدون شک بازار مشتقه از کارآمدترین بازارهای مالی است و آشنایی هرچه بیشتر نهادهای مالی سبب خواهد شد این بازار در مسیر توسعه قرار گیرد. هدف اصلی از ایجاد بازارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی در بورس‌های سازمان یافته فراهم کردن ابزاری جهت مدیریت ریسک نوسانات قیمت است. اما در شرایط فعلی و به دلیل اوضاع حساس اقتصادی که خیلی از پارامترها به طور طبیعی نوسان نمی‌کند،تعطیلی بازار آتی سکه طلا در دستور کار قرار گرفت.از عوامل ایجاد وضعیت فعلی در بازار آتی سکه طلا در ماههای اخیر دو عامل را میتوان به عنوان مهمترین عوامل نام برد که اولین عامل نوسانات بسیار بالای قیمت دارایی پایه و دومین عامل حباب قیمتی بسیار زیاد دارایی پایه است.
نوسانات بسیار زیاد قیمت سکه در ماه های اخیر بطوری بود که در برخی روزها قیمت سکه تا بیش از ۲۰ درصد در طی روز افزایش یا کاهش را تجربه می نمود. این نوسانات به قدری زیاد بود که اختلاف قیمت خرید و فروش سکه در صرافیها گاها به ۴۰۰ هزار تومان نیز می رسید که نشان از نااطمینانی بسیار زیاد در این بازار دارد. علاوه بر این حباب قیمتی سکه نیز به بیش از یک میلیون تومان، حدود ۳۰ درصد قیمت سکه، رسیده است که وجود چنین حبابی برای سکه تا پیش از این سابقه نداشته است. وجود همزمان این دو عامل باعث متلاطم شدن بازار آتی سکه و همچنین کاهش عمق و افزایش ریسک این بازار شده بود.
گفتنی است از زمان آغاز به کار این بازار قریب به سال می گذرد اما به هر حال اکنون در شرایط طبیعی اقتصادی قرار نداریم و این بازار پس از ۱۰ سال فعالیت تا عادی شدن شرایط استراحت خواهد کرد. اما به نظر می رسد شروع مجدد معاملات آتی سکه طلا با رویکرد افزایش عمق بازار و حضور نهادهای مالی و بازار گردان ها همزمان با گسترش دارایی های پایه جدید مانند طلای آبشده و برخی محصولات صنعتی صادرات محور صورت خواهد پذیرفت که در زمان مقتضی مجددا اغاز به کار خواهد کرد.
بازار سکه اتی، دماسنج اقتصاد کلان
فرشاد سرتیپی سرپرست معاملات آتی سکه «کارگزاری بانک ملی ایران» در پاسخ به این سوال که آیا بازار نقدی سکه از بازار آتی سکه تاثیر می‌پذیرد، گفت: برای روشن شدن پاسخ این سوال باید اینطور فرض کرد که بازار آتی سکه مانند دماسنج است که شرایط کلی اقتصاد را در زمان آینده پیش بینی می کند چراکه در این بازار دستکاری قیمتی وجود نداشته و صرفا پیش‌بینی ها از آینده بر عرضه و تقاضا در این بازار موثر است. لازم است به یاد داشته باشیم که با از بین بردن دماسنج نمی توان دمای اتاق را به دمای دلخواه خود رساند بلکه باید متغیرهایی که باعث بوجود آمدن این دما در اتاق شده اند را بررسی و اصلاح کرد.
بطور مثال در شرایط فعلی اقتصاد کشور که تاثیر گرفته از مسائل مرتبط با برجام و تهدیدات مالی از سوی کشورهای خارجی هستیم، بازار آتی سکه به درستی در حال پیش بینی آینده بود و سر به افزایش گذاشته بود. اما از آنجا که دست اندرکاران اقتصادی و سیاسی که در راس امور قرار دارند تمایلی به آشکار شدن مسایل آینده ندارند و شاید نمی خواهند با واقعیت کنار بیایند، دستور به بسته شدن چنین بازار هوشمندی می دهند. بازاری که ترسیم کلی از فضای آینده اقتصادی را در حال حاضر به نمایش می گذارد. وی در این خصوص به تعطیلی چند هفته پیش بازار آتی که دو روز به طول انجامید اشاره کردو گفت: دیدیم که تعطیلی بازار آتی سکه نه تنها تاثیری در کاهش هیجانات و التهابات بازار نقدی سکه نداشت، سبب تشدید افزایش قیمت سکه در بازار آزاد نیز شد و این در حقیقت پاک کردن صورت مسئله است.
تعطیلی بازار آتی سکه، گزینه روی میز مسولان
از این رو سرتیپی معتقد است تعطیل کردن بازار سکه آتی در این برهه خطیر تصمیم چندان غیر منطقی نبوده چراکه ادامه یافتن دادوستدها در شیوه گذشته بازار به ماموریت اصلی این بازار ختم نمی شد.
چرا تعطیلی بازار آتی به پرواز سکه نقدی کمک می کند؟
این کارشناس بازار سکه آتی معتقد است زمانی که دستور به تعطیل شدن این بازار می دهیم در حقیقت به روان شدن سیل نقدینگی سرگردانی که در این بازار مشغول بود کمک کرده ایم. چراکه فعالانی که در این بازار مشغول به کارند و با نقدینگی خود دادوستد می کنند از سنخ فعالان بازار مسکن و یا خودرو نیستند. از این رو بطور قطع می توان گفت نقدینگی که از بازار آتی سکه رها می شود به سمت بازار سکه نقدی و یا طلا سرازیر می شود. به زبان ساده تر حجم پولی که از این بخش كه در اين بازار فعاليت مي كرد و در گردش بود، نمي تواند به سمت بازار مسكن و يا خودرو برود بدون شك مجددا در همين مدل دارايي هاي پايه سرمايه گذاري مي شود.در نتيجه مي توان گفت اين حجم از نقدينگي آزاد شده در اثر تعطيلي بازار سكه آتي به سمت بازار سكه نقدي سرازير شده و سبب افزايش قيمت و دامن زدن به التهابات اين بازار مي شود.
بازار آتی، پوشش ریسک بازار نقدی
به گفته اين كارشناس در كل دنيا بازارهاي آتي بعنوان پوشش ريسك بازارهاي نقدي در نظر گرفته مي شوند. ولي در بازار داخلي به دليل وجود برخي محدوديت ها كه از كمبودهاي سخت افزاري نیز نشات مي گيرد نمي توان مدلي كه در بازارهاي مالي بين الملل در حال اجرا است را بطور كامل و بدون نقص در داخل كشور پياده كرد.
راهكارهاي پيش رو جهت توانمندسازي بازار مشتقه کالایی
سرتيپي معتقد است بورس كالا با افزايش دارايي هاي پايه مي تواند فعالان را به سمت بازار مشتقه جذب كند. براي مثال با بازكردن راه ورود كالاهايي همچون آبشده طلا و PVC مي توان سطح دارايي هاي پايه را بالا برد و از اين طريق كمبود حضور دارايي پايه اي مانند سكه آتي را كم رنگ نموده و باعث تداوم حيات بازار مشتقه شد. البته بايد يادآور شد كه آبشده طلا نمي تواند جايگزين سكه آتي باشد و فقط به موازات آن مي تواند به بقاي بازار ابزار مشتقه كمك كند.
سكه دوباره بورسي مي شود؟
سرتيپي با اشاره به اينكه مجددا سكه آتي به بورس كالا باز مي گردد، گفت: به نظر مي رسد با فروكش كردن التهابات و كاهش هيجانات منفي معاملات سكه آتي در بورس كالا از گرفته شود.اما اين كارشناس بازگشتن قوي معاملات سكه آتي را در گروي اعمال برخي اصلاحات در قوانين اين بازار دانست. وي در اين خصوص به برقراري تسويه آني و همچنين آشنايي و نزديكي هرچه بيشتر نهادهاي مالي بزرگ با اين بازار اشاره كرد.
دخالت های دولتی این بار نیز به نتیجه نخواهد رسید
در ادامه همچنین میثم کریمی مدیرعامل کارگزاری بانک رفاه با انتقاد از متوقف کردن فعالیت بازار سکه آتی، به دخالت های مکرر دولت در مسائل اقتصادی اشاره کرد و گفت: بستن یکی بازارهای مالی در شرایط فعلی نه تنها چاره ساز نیست، بلکه به شتاب گلوله برفی مشکلات اقتصادی می افزاید. وی همچنین با یادآوری این موضوع که تاریخ تاکنون تجربه موفقی از دخالت های دولت در عرصه اقتصاد را به یاد ندارد، گفت:حافظه تاریخی اجتماعات کنونی به یاد ندارد که تاکنون دولتی در مسائل اقتصادی دخالت مسستقیم داشته و این دخالت به نتیجه مثبت منتج شده باشد. برای مثال اگر دولت همین طرح را در بازار سکه نقدی پیاده می کرد و خرید و فروش سکه را ممنوع اعلام می نمود، هر روز شاهد نرخ های عجیب و باور نکردنی برای سکه نقدی در بازار بودیم. در نتیجه می توان گفت هر مدل تحدید کردن بازارها بدون دلیل منجر به تشدید نوسانات غیر منطقی می‌شود.
این کارشناس با بیان اینکه همین اشتباه در حال حاضر با قیمت گذاری دستوری از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در بورس کالا سبب ایجاد رانت شده است، گفت:عمومیت جامعه تورم افسار گریخته فعلی را با رشد شتابان قیمت خرده فروشی اقلام و مایحتاج روزانه خود درک می کنند و نهاد قانون گذار با تعیین دلار ۴۲۰۰ تنها دست عده ای رانت خوار را در این عرصه باز گذاشته است و این موضوع هیچ کمکی به کنترل تورم در سطوح مختلف جامعه نکرده است.
یکی دیگر از نکات مغفول این روزهای پُر التهاب بازارهای مالی، نپذیرفتن اشتباهات و ضعف های مدیریتی است. گفتنی است در کشورهای جهان سوم، افراد و دولت ها در بحران ها و مشکلات تماما به دنبال دشمن خارجی می گردند و تلاش دارند به جای حل مسئله، صورت آن را پاک کنند. حافظه تاریخی این مملکت در ۱۰۰ سال اخیر به یاد دارد که هرآنچه از سوی حاکمیت ممنوع اعلام شده و اقدام به تعطیلی آن گرفته اند،باز به همان سمت هدف با شیب تندتر حرکت کرده است.پس با بستن و تعطیل کردن بازار نمی توان مسئله پُر ابهام اقتصاد کلان کشور را حل کرد؛ چراکه با این کار تنها روش روسی که همان پاک کردن صورت مسئله است را به کار برده ایم و در اصل نقش تعیین کننده ای در کنترل بازار نداشته ایم.
با موجود زنده ای به نام بازار چگونه رفتار کنیم؟
مدیرعامل کارگزاری بانک رفاه با بیان مثال جذاب موجود زنده و نحوه برخورد با آن، بازار را به موجودی تشبیه کرد که اگر پای بر راه نفس آن بفشاریم و یا حتی آن را محدود کنیم، به ناچار این موجود زنده واکنش نشان داده و ممکن است به شما آسیب برساند. کریمی ادامه داد: به بیان دیگر اینکه وقتی بازار مالی که پویایی و فعالیت خود را موازی با سایر بازارهای مالی دیگر در پیش گرفته است، با زور و بی منطق متوقف شود، بازار به ناچار راه جایگزین خود را پیدا می کند تا نوساناتش را به سبک دیگری به نمایش بگذارد. در نتیجه باید با بازار آتی سکه به مثابه یک موجود زنده برخورد کرد که تمایل دارد به صورت آزاد و بدون دخالت خارجی به فعالیت خود ادامه دهد.
بازار سکه آتی، کنترل کننده التهابات بازار نقدی
در جایی دیگر این کارشناس معتقد است بازار آتی سکه نه تنها به التهابات بازار سکه نقدی دامن نمی زند که حتی پوشش ریسک و کنترل کننده افزایش های پُرشتاب قیمت در بازار نقدی است. مسئله کنترل ریسک را این طور می توان بازگو کرد که بعنوان مثال اگر قیمت در بازار فیزیکی سکه A تومان است و در بازار آتی از A کمتر باشد این نشان می دهد که در بازار آتی تعدیل و اصلاح روندی است که عدم قطعیت از آینده را در چهار چوب ریسک بازار کنترل می کنیم. گفتنی است عدم قطعیت به زمانی اطلاق می شود که شما توان تصمیم گیری نداشته باشید چراکه عددی برای تخمین این عدم قطعیت ندارید. اما از آنجا که ریسک قابل اندازه گیری است پس می توان بر مبنای آن به عدد و رقمی رسید که به تصمیم گیری درست و آگاهانه منجر می شود. در واقعیت نیز بازار آتی سکه نیز باعث می شود که عدم قطعیت به ریسک تبدیل شده و به بهبود مسئله کمک کند. اما با بستن مبادی شفافی همچون آتی سکه، سوء استفاده دلالان را در بازار نقدی زیاد می کنیم چراکه دیگر مبنایی برای تصمیم گیری دقیق وجود ندارد.
کارکرد اصلی بازاهای آتی؛ رواج آرامش به بازارهای فیزیکی
بطور مثال زمانی را تصور کنید که بازار سکه آتی تعطیل است و در محافل غیر رسمی و غیر علمی، قیمت برای سکه در چند ماه آتی دهان به دهان شود و این قیمت های بی منطق مبنای تصمیم گیری و نرخ گذاری در آینده می شود. اما از سوی دیگر بازاری را در نظر بگیرید که با مکانیزم دقیق عرضه و تقاضا به کشف قیمت سکه در چند ماه آتی بپردازد.از این رو با کمک این بازار می توان چشم اندازی نسبت به آینده اقتصادی داشت. در مجموع می توان گفت که کارکرد اصلی بازارهای آتی در سطح دنیا، تبدیل عدم قطعیت (موضوع غیرقابل اندازه گیری) به ریسک (موضوع قابل اندازه گیری) است. در پایان این کارشناس بازار آتی با اشاره به اینکه وجود بازارهای آتی سبب تلقین آرامش به بازارهای فیزیکی می شود؛ گفت: اشتباه بزرگی است که بگوییم بازار آتی عامل ملتهب کردن و ایجاد جو هیجانی منفی در بازار نقدی و فیزیکی است.
Wednesday, 29 March , 2023