ساختار Multi-NAV؛ چشم‌اندازی نو در صندوق‌های کالایی
صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی با معرفی ساختار Multi-NAV، شفافیت عملکرد هر بخش از دارایی‌ها را برای سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهند.
به گزارش بورس امروز؛ بازارهای مالی در دهه‌های اخیر همواره به دنبال سازوکارهایی بوده‌اند که علاوه بر افزایش کارایی، سطح شفافیت را نیز ارتقا دهند. یکی از ابزارهای محوری در این مسیر، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی است؛ صندوق‌هایی که امکان حضور غیرمستقیم سرمایه‌گذاران در بازار کالا را فراهم می‌کنند. با این حال، تکیه صرف بر شاخص «خالص ارزش دارایی» (NAV) در صندوق‌های سنتی، محدودیتی اساسی ایجاد کرده است. شاخصی که اگرچه نمایی کلی از ارزش صندوق ارائه می‌دهد، اما افت‌وخیز هر بخش از دارایی‌ها را در پس میانگینی یکسان پنهان می‌سازد.
برای رفع این کاستی، ساختاری نوین با عنوان Multi-NAV در بازارهای مالی پیشرفته معرفی شده است.
۱. مبانی و فلسفه Multi-NAV
در صندوق‌های سنتی، یک NAV کلی به‌عنوان شاخص عملکرد معرفی می‌شود. این شاخص در ذات خود میانگینی است که ارزش کل دارایی‌ها را بدون تفکیک اجزای پرتفوی نشان می‌دهد. در مقابل، Multi-NAV به جای یک عدد واحد، برای هر زیرپرتفوی – اعم از طلا، نقره، انرژی، فلزات صنعتی یا محصولات کشاورزی – یک NAV مستقل محاسبه و منتشر می‌کند.
این تغییر ظاهراً ساده، در عمل تحولی بنیادین به شمار می‌آید. چرا که سرمایه‌گذار دیگر با یک تصویر مبهم مواجه نیست، بلکه می‌تواند عملکرد دقیق هر بخش را ارزیابی کند و تصمیم‌های سرمایه‌گذاری خود را بر مبنای اطلاعات جزئی‌تر سامان دهد.
۲. تجربه جهانی
مرور نمونه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که Multi-NAV نه صرفاً یک ابتکار محاسباتی، بلکه پاسخی عملی به نیاز روزافزون برای شفافیت است.
ایالات متحده: صندوق‌های چندکالایی مانند Invesco DBC با وجود برخورداری از یک NAV کلی، در گزارش‌های دوره‌ای عملکرد هر گروه کالایی – انرژی، کشاورزی و فلزات – را به‌صورت جداگانه منتشر می‌کنند. این رویه عملاً فلسفه Multi-NAV را محقق می‌سازد.
بورس لندن: به کمک همینسازوکار، فلزات نوظهوری چون لیتیوم – که با رشد صنعت خودروهای برقی اهمیتی استراتژیک یافته‌اند – وارد فضای سرمایه‌گذاری شدند.
هنگ‌کنگ: در این بازار، حتی اعتبارهای کربنی (Carbon Credits) به‌عنوان طبقه‌ای مستقل از دارایی در چارچوب Multi-NAV معرفی شده‌اند؛ اقدامی که سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به بازارهای سبز را جذب کرده است.
شانگهای: این بورس نیز با عرضه صندوق‌های مرکب از فلزات و محصولات کشاورزی، توانسته تصویری شفاف‌تر از عملکرد واقعی دارایی‌ها در برابر نهادهای حرفه‌ای ارائه دهد.
این تجارب نشان می‌دهد Multi-NAV زمینه‌ساز ورود دارایی‌های نوین، جذب سرمایه‌گذاران متنوع و تقویت بازارهای کالایی شده است.
۳. پیامدهای ریسک در Multi-NAV
یکی از پرسش‌های اساسی پیرامون Multi-NAV آن است که آیا چنین ساختاری ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد یا کاهش می‌دهد؟ پاسخ در دو سطح قابل تحلیل است:
کاهش ریسک پنهان: در صندوق‌های سنتی، زیان یک بخش می‌تواند در میانگین کل پوشانده شود. در Multi-NAV، این امکان از میان می‌رود و تصویر واقعی ریسک آشکار می‌شود.
افزایش ریسک تصمیم‌گیری: در مقابل، سرمایه‌گذار باید همزمان چند شاخص را رصد کند و تحلیل بیشتری به عمل آورد. بنابراین بار تصمیم‌گیری افزایش می‌یابد.
بر همین اساس، Multi-NAV بیش از همه برای سرمایه‌گذاران نهادی و حرفه‌ای مناسب است. البته نسخه‌های ساده‌تر آن در قالب ETFهای عمومی نیز برای سرمایه‌گذاران خرد طراحی و عرضه شده است.
۴. گستره دارایی‌ها در صندوق‌های Multi-NAV
تنوع دارایی‌های قابل‌پوشش در Multi-NAV از نقاط قوت اصلی این ساختار است. سبد آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
فلزات گرانبها: طلا، نقره، پلاتین،پالادیوم
منابع انرژی: نفت خام، گاز طبیعی
فلزات صنعتی: مس، آلومینیوم
محصولات کشاورزی: گندم، قهوه، سویا
دارایی‌های نوظهور: لیتیوم، اعتبارهای کربنی
هر یک از این دارایی‌ها با NAV مستقل خود، امکان ردیابی و تحلیل جداگانه را برای سرمایه‌گذار فراهم می‌کنند؛ امکانی که در صندوق‌های سنتی وجود ندارد.
۵. چشم‌انداز پیاده‌سازی در ایران
بازار سرمایه ایران تاکنون تجربه محدود صندوق‌های مبتنی بر طلا را داشته است. ورود به عرصه Multi-NAV می‌تواند گامی مهم در راستای توسعه بازارهای مالی داخلی باشد. این تحول از چند منظر حائز اهمیت است:
افزایش شفافیت: سرمایه‌گذاران می‌توانند سود و زیان هر بخش را به‌صورت مستقل مشاهده کنند.
جذب سرمایه‌گذاران نهادی: نهادهای مالی داخلی و خارجی با شفافیت بیشتر، رغبت بیشتری به حضور خواهند داشت.
امکان طراحی ابزارهای نوین: ترکیب متنوع دارایی‌ها به توسعه ETFهای چندبخشی منجر خواهد شد.
همسویی با استانداردهای جهانی:
بازار ایران از یک‌بعدی بودن فاصله گرفته و به معیارهای پذیرفته‌شده جهانی نزدیک می‌شود.
ساختار Multi-NAV را نباید صرفاً یک تغییر فنی در محاسبات دانست. این رویکرد نشانه‌ای از بلوغ بازار مالی و گامی به سوی ارتقای شفافیت و کارآمدی است. سرمایه‌گذار با این سازوکار دیگر ناگزیر به اعتماد کورکورانه به میانگین‌ها نیست، بلکه می‌تواند بر پایه جزئیات واقعی تصمیم‌گیری کند.
برای بازار ایران، پذیرش Multi-NAV فرصتی استراتژیک است؛ فرصتی برای تحول صندوق‌های کالایی، جذب سرمایه‌های جدید و قرار گرفتن در مسیر توسعه‌ای هم‌گام با بازارهای پیشرفته جهان.
نویسنده: امیر حسین بیطرفان – کارشناس تحلیل صورتهای مالی و ارزشگذاری اوراق بهادار
منبع: شماره ۱۱۰ نشریه بورس امروز– شهریورماه ۱۴۰۴
