از ترس تا اطمینان؛همیار چگونه افق دید سرمایه‌گذاران را تغییر می‌دهد؟
اوراق تبعی همیار، ابزاری برای بیمه قیمت سهام سرمایه گذاران خرد است که با ایجاد کف قیمتی، ترس از زیان را کاهش داده و آرامش روانی به بازار بازمی گرداند. این مقاله ابعاد طراحی، سازوکار اجرایی و اثرات رفتاری این ابزار را بررسی می کند.
به گزارش بورس امروز؛ بازار سرمایه ایران در سال‌های گذشته نوسانات فراوانی تجربه کرده و در نتیجه، بخش بزرگی از سرمایه‌گذاران خرد که عادت و ابزار مدیریت ریسک پیشرفته ندارند بارها متحمل زیان‌های سنگین شده‌اند. برای ترمیم این اعتماد آسیب دیده و فراهم کردن پشتوانه‌ای روانی و مالی، نهاد ناظر ابزاری به نام اوراق تبعی همیار را معرفی کرد؛ نسخه‌ای تکامل‌یافته از اختیار فروش تبعی که به جای اتکا به تزریق مستقیم نقدینگی، با « بیمه کردن» قیمت سهام، سپری حمایتی در برابر افت‌های شدید فراهم می‌کند. در ادامه، ابعاد مختلف این ابزار از منطق طراحی تا سازوکارهای نظارتی و اثرات رفتاری آن به صورت یکپارچه تشریح می‌شود.
مکانیزم عملکرد و دامنه شمول
اوراق تبعی همیار به سهامدار حقیقی اجازه می‌دهد سهمی را که در بازه زمانی تعیین شده خریده و تا سررسید نگه داشته است، در صورت افت قیمت، با نرخ تضمینی به ناشر اوراق بفروش رساند. در عمل، اگر قیمت بازار در روز سررسید پایین‌تر از این نرخ باشد، سهامدار زیانی متحمل نمی‌شود؛ زیرا ناشر متعهد است سهم را به همان نرخ تضمینی خریداری کند. این تعهد زمانی فعال خواهد شد که سهامدار سهم خود را در دوره تعریف‌شده نفروخته باشد و ارزش کل پرتفوی او از سقف پانصد میلیون تومان فراتر نرود. تعیین این سقف، مرز نسبتاً دقیقی میان سرمایه‌گذاران خرد و سرمایه‌گذاران بزرگ‌تر ایجاد می‌کند؛ زیرا داده‌های معاملاتی نشان می‌دهد بخش عمده کدهای حقیقی فعال در بازار در همین محدوده دارایی قرار دارند. بدین ترتیب منابع حمایتی طرح دقیقاً به همان گروهی می‌رسد که بیشترین نیاز به پوشش ریسک روانی و مالی دارد.
منطق مستثنی کردن اشخاص حقوقی
محدود کردن دسترسی به اوراق همیار صرفاً به اشخاص حقیقی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فلسفه این ابزار است.
نهادهای حقوقی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های سبدگردان گرفته تا هلدینگ‌های بزرگ معمولاً تیم‌های تحلیل، الگوریتم‌های معاملاتی و ابزارهای پوشش ریسک متنوع در اختیار دارند و در عمل می‌توانند با استراتژی‌های بازارگردانی، قراردادهای مشتقه یا تنوع‌بخشی حرفه‌ای، زیان‌های احتمالی خود را مدیریت کنند. اجازه دادن به آن‌ها برای خرید اوراق حمایتی نه‌تنها منابع محدود طرح را رقیق می‌کند، بلکه زمینه ایجاد آربیتراژ اطلاعاتی و بهره‌برداری غیرمنصفانه را نیز فراهم می‌آورد. بنابراین، محرومیت حقوقی‌ها تبعیض تلقی نمی‌شود؛ بلکه دقیقاً برآمده از هدف‌گذاری اجتماعیِ طرح برای تخصیص یارانه پنهان بازار به آسیب‌پذیرترین لایه سرمایه‌گذاران است.
اثر رفتاری و کوتاه‌مدت بر بازار
در فضای هیجانی نزولی، نخستین واکنش سرمایه‌گذاران خرد غالباً فروش شتاب‌زده سهام برای جلوگیری از زیان بیشتر است. تضمینی که اوراق همیار ایجاد می‌کند، همین ترس را مهار می‌کند و انگیزه فروش در ضرر را کاهش می‌دهد. سرمایه‌گذار با اطمینان از داشتن کف قیمتی سهم خود را نگه می‌دارد و به جای نوسان‌گیری کوتاه، افق میان‌مدت را انتخاب می‌کند. پیامد طبیعی این رفتار باریک‌تر شدن صف‌های فروش و کاهش سرعت ریزش قیمت‌هاست. از سوی دیگر اجرای طرح برای کل بازار سیگنالی مبنی بر حضور فعال سیاست‌گذار ارسال می‌کند؛ پیامی که می‌تواند حتی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای را نیز به بازنگری در ارزیابی‌های بدبینانه وادار کند. بدین ترتیب گرچه اوراق همیار معجزه بلندمدت نمی‌آفریند، اما در بزنگاه‌های حساس، به بازار مجال تنفس می‌دهد تا مؤلفه‌های بنیادی تر مانند سودآوری شرکت‌ها یا ثبات سیاست‌های کلان اثر خود را نشان دهند.
نظارت و شفافیت اجرایی
ضامن کارایی هر ابزار مالی، سازوکار نظارتی مستحکم و شفافیت اطلاعاتی است. در طرح اوراق همیار، زیرساخت داده‌ای شرکت سپرده‌گذاری مرکزی( سمات) امکان پایش بی‌وقفه ارزش پرتفوی، نگهداری سهم و تاریخ‌های معامله را فراهم می‌کند. هرگاه شرطی نقض شود برای مثال اگر سرمایه‌گذار سهم مشمول را پیش از سررسید بفروشد، سیستم به صورت خودکار اوراق او را از چرخه حمایت خارج می‌کند. جزییات دستورالعمل، قیمت تضمینی، بازه زمانی نگهداری و سایر تعهدات ناشر نیز پیش از آغاز دوره عرضه در سامانه کدال منتشر می‌شود تا همه فعالان بازار از شرایط برابر اطلاعاتی برخوردار باشند. در نهایت، سازمان بورس با دریافت گزارش‌های دوره‌ای از سمات و ناشر، انطباق اجرای تعهدات و کفایت منابع را پایش کرده و در صورت ضرورت، اختیارات انضباطی خود را اعمال می‌کند. این ترکیب نظارت برخط داده‌ای و الزام انتشار عمومی اطلاعات، احتمال انحراف یا سوءاستفاده را به حداقل رسانده است.
جمع‌بندی
اوراق تبعی همیار را باید نمونه‌ای از سیاست‌گذاری هدفمند دانست که با کمترین مداخله در سازوکار قیمت‌گذاری، بیشترین حمایت روانی و قیمتی را برای آسیب‌پذیرترین لایه سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند. طراحی هوشمند سقف پرتفوی، محدود کردن دامنه شمول به اشخاص حقیقی و اتکای کامل به زیرساخت داده‌ای برای احراز شرایط، این ابزار را از خطر رانت و انحراف تا حد زیادی مصون داشته است. هرچند کارکرد آن، ذاتاً کوتاه‌مدت و مکمل است و نمی‌تواند جایگزین اصلاحات عمیق در شفافیت اطلاعاتی، ثبات سیاست‌های کلان و تقویت سودآوری بنگاه‌ها شود، اما در مقاطع بحرانی، همان سپر دفاعی‌ای است که می‌تواند بازار را از افتادن در دورِ ویرانگر بی‌اعتمادی جمعی باز دارد و فرصت لازم را برای آشکار شدن عوامل بنیادی فراهم سازد.
علی سلامت تحلیلگر کارگزاری آینده نگر خوارزمی
منبع: ماهنامه شماره ۱۰۹ بورس امروز– مرداد ماه
