نفت بانک مرکزی و رشد قیمت ارز

سیر صعودی نرخ ارز از ۱۳۳۸ تا ۱۳۹۶ بررسی شد:

علاوه برآنکه داده های تفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی و همچنین رشد نقدینگی حکایت از فشار برای افزایش نرخ ارز دارد،بلکه بر اساس درآمدهای حقیقی ارزش حاصل از صادرات نفت و گاز نیز می توان به این موضوع پی برد.

در نمودار ذیل حاصل تقسیم درآمدهای نفتی(به دلار)به شاخص قیمت ایالات متحده که به نوعی بیانگر قدرت خرید درآمدهای نفتی در دنیای خارج(و لذا توانایی بانک مرکزی برای تثبیت نرخ ارز می باشد،در دوره زمانی ۱۳۹۵-۱۳۳۸ نشان داده شده است.بر اساس این نمودار،با شروع تحولات انقلاب اسلامی و متعاقب آن جنگ تحمیلی و کاهش قیمت نفت و تولید و صادرات نفت این نسبت در مجموع روند نزولی را در پیش گرفته است.

از نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ تا اواخر دهه ۱۳۷۰ این نسبت کم و بیش درحد پایینی با نوسانات اندک باقی مانده است و سپس از اواخر دهه ۱۳۷۰ با افزایش شدید قیمت نفت به شدت رو به افزایش بوده است تا اینکه در سال ۱۳۹۰ به حداکثر تاریخی خود رسیده است. از آن به بعد،این نسبت هم بر اثر ترحیم ها و هم کاهش قابل توجه قیمت نفت روند نزولی شدیدی را تجربه کرده است و نهایتا در سال ۱۳۹۵ این روند نزولی متوقف شده است.با وجود افزایش این نسبت در سال ۱۳۹۵ که صادرات نفت به شدت افزایش یافت و قابل تکرار در سالهای آتی نمی باشد،هنوز این نسبت بسیار پایین تر از سالهای دهه ۱۳۵۰ یا دهه ۱۳۸۰ است و در نتیجه توانایی بانک مرکزی برای کنترل نرخ ارز نسبتا محدود است.

در کنار تصویر کلی ارائه شده فوق،نگاهی به وضعیت تراز پرداخت های کشور طی چهار سال گذشته نیز می تواند نتیجه گیری فوق را تایید نماید.بر اساس اطلاعات جدول زیر در طول چهار سال گذشته و علیرغم بهبود تولید و صادرات نفت،از ذخایر بین المللی کشور کاسته شده است.در واقع،مجموع خالص حساب جاری و حساب سرمایه،خالص عرضه ارز(تفاوت عرضه و تقاضای ارز)را نشان می دهد.

 وضغیت تراز پرداخت ها در دوره چهار ساله ۱۳۹۲-۱۳۹۵(میلیون دلار)

در سال ۱۳۹۵ که جهش صادرات نفت اتفاق افتاده است،خالص عرضه ارز منفی بوده است دال بر اینکه اضافه تقاضای ارز وجود داشته است.همچنین،کاهش ذخایر بین المللی کشور از نتایج این اضافه عرضه بوده و نشانگر پایین نگهداشتن تصنعی نرخ ارز است که بانک مرکزی برای تثبیت نرخ ارز ناچار به مداخله در بازار شده است. این وضغیت در سال ۱۳۹۶ همچنان ادامه داشت.

لازم به ذکر است که ذخایر بین المللی شامل طلا و ارز است و در آن صورت حتی تبدیل طلا به ارز برای تثبیت نرخ ارز نمی تواند فشار اشاره شده بر نرخ ارز را خنثی نماید و دلیل آن است که وضعیت ذخایر بین المللی به شکل کلی انعکاس توانایی بانک مرکزی برای تثبیت نرخ ارز است و ترکیب اجزای ذخایر بین المللی چندان اهمیتی از این جهت ندارد.