راهبردهایی برای حل ناترازی گاز

برای جبران ناترازی گاز و رفع مشکلات و چالش‌های صنایع عمده و غیرعمده کشور، باید از دو راهبرد افزایش تولید و مدیریت مصرف به طور همزمان به عنوان راهکارهای مکمل بهره برد. تنها با افزایش تولید گاز و سرمایه‌گذاری در طرح‌های تولیدی و فشارافزایی بدون توجه به راهکارهای مدیریت مصرف همچون «اصلاح نظام قیمت‌گذاری»، «استفاده از تجهیزات کم مصرف انرژی»، «رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان» و «فرهنگ مصرف بهینه انرژی» نمی‌توان مسئله ناترازی گاز را حل کرد.

به گزارش بورس امروز؛ ایران در ذخایر اثبات‌شده‌ی نفت رتبه سوم و در گاز رتبه‌ی دوم را دارد. سهم ایران از کل گاز تولیدی دنیا ۶,۱ درصد است درحالی که تولید ناخالص داخلی ایران ۰,۴۲ درصد از کل GDP دنیاست. همچنین سهم ایران از تجارت جهانی گاز کمتر از ۲ درصد است. راه حل اصلی حل مساله ناترازی گاز، ذخیره سازی در مخازن زیرزمینی در فصل گرم و برداشت در فصل سرد است. در حالیکه متوسط نسبت ذخیره‌سازی در دنیا ۱۱ درصد است ایران دارای ظرفیت ذخیره‌سازی حدودا ۱.۴ درصدی از کل مصرف است. لذا لازم است این میزان حداقل به سالانه ۱۰ درصد برسد. طبق گزارش شورای عالی انرژی، میزان ناترازی در حوزه گاز طبیعی با افت تولید میادین مشترک پارس جنوبی تا افق ۱۴۰۶ حداقل ۵ برابر خواهد شد. طبق گزارش وزارت نیرو در دو دهه اخیر رشد شدت مصرف انرژی ۴۶ درصد بیشتر از رشد اقتصادی بوده است که علاوه بر عدم مدیریت مصرف نشان‌دهنده رشد سرمایه‌گذاری در صنایع انرژی بر است. ناترازی در تامین گاز، در اعمال محدودیت گاز تحویلی به نیروگاه‌ها کاملا مشهود است که قطعی‌های مکرر برق را به دنبال داشته‌است.

اهمیت ناترازی گاز

مسأله ناترازی گاز و عدم اولویت تخصیص آن به نیروگاه ها و صنایع عمده در ماههای سرد سال، سبب بروز مشکلات و چالش هایی از جمله مصرف ۱۰.۵ میلیارد لیتر گازوئیل و ۴.۸ میلیارد لیتر مازوت، کاهش ۲.۵ میلیون تنی تولید اوره و متانول و کاهش ۱.۵ میلیون تنی تولید فولاد در سال ۱۴۰۱ شده که می‌توان گفت در مجموع عدم النفع حدود ۱۴ میلیارد دلاری به دنبال داشته‌است. با توجه به افزایش مصرف گاز در بخش‌های مختلف و ادامه روند کنونی، می توان پیش‌بینی کرد که در سال‌های آینده مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها افزایش و میزان تولید و ارزآوری صنایع عمده (پتروشیمی، فولاد، پالایشگاه، سیمان) به علت قطعی گاز کاهش چشمگیری داشته باشد.

برای جبران ناترازی گاز و رفع مشکلات و چالش‌های صنایع عمده و غیرعمده کشور، باید از هر دو راهبرد افزایش تولید و مدیریت مصرف به طور همزمان بهره برد. در حقیقت این راهکارها مکمل هم است و تنها با افزایش تولید گاز و سرمایه‌گذاری در طرح‌های تولیدی و فشارافزایی بدون توجه به راهکارهای مدیریت مصرف همچون «اصلاح نظام قیمت‌گذاری»، «استفاده از تجهیزات کم مصرف انرژی»، «رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان» و «فرهنگ مصرف بهینه انرژی» نمی‌توان مسئله ناترازی گاز را حل کرد.

راهبردها

راهبردهای حل مسأله ناترازی گاز را می توان در دو بخش تولید و مصرف طبقه‌بندی کرد.در بخش تولید می‌توان با اجرای طرح‌هایی همچون«فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی»، «توسعه بزرگترین میدان‌های گازی کشور شامل پارس شمالی، کیش، گلشن، فردوسی، فرزاد الف و ب، فروز ب و الوان»، «توسعه میادین گازی طرح ضربتی نفت مناطق مرکزی و مخازن خامی»، «تکمیل طرح‌های بلندمدت احداث کارخانه‌هایNGL و تأسیسات جمع آوری گازهای مشعل» و «بکارگیری روش‌های ازدیاد برداشت از میادین توسعه یافته گاز در همکاری با شرکای بزرگ بین المللی» به حل مسأله ناترازی گاز کمک کرد و میزان ناترازی گاز را به حداقل رساند. میزان هزینه سرمایه‌گذاری لازم برای اجرای طرح‌های فوق حدود۴۷ میلیارد دلار بوده و حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب در روز به ظرفیت تولید گاز کشور افزوده خواهد شد. بطور کلی رفع ناترازی گاز در سه محور اصلی امکان‌پذیر است: ۱- سیاست‌گذاری و مدیریت مصرف: از طریق افزایش ذخیره‌سازی تا ۱۰ درصد مصرف سالانه، تغییر راهبردهای فعلی با توسعه واحدهای تکمیلی به جای صنایع انرژی بر و تبدیل نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی. ۲- بهینه سازی مصرف: از طریق تشکیل حساب بهینه سازی مصرف انرژی به منظور تسویه گواهی‌های صرفه‌جویی، اصلاح تعرفه های گاز طبیعی در بخش صنعتی و حذف یارانه زنجیره گاز و انتقال هدفمند آن به انتهای زنجیره جهت زمینه سازی مصرف در طول زنجیره ارزش گاز. ۳- افزایش ظرفیت تولید: از طریق خودتامینی گاز صنایع عمده با ایجاد امکان سرمایه‌گذاری آن‌ها در طرح جمع آوری گازهای مشعل و توسعه میادین کوچک گازی مبتنی بر صادرات به منظور افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری. برنامه هفتم توسعه به این محورها اشاره کرده‌ است، اما کمیت اجرای آن‌ها نیازمند بررسی‌های بیشتر است.

وضعیت تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در آینده

هزینه اجرای طرح فشارافزایی در میدان مشترک پارس جنوبی بین ۱۷ تا ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. این طرح با هدف حفظ و افزایش تولید گاز از این میدان برنامه‌ریزی شده است. به گفته وزیر نفت پیشین، جواد اوجی، اجرای این پروژه می‌تواند تا سال ۱۴۳۰ حدود ۷۸۰ میلیارد دلار درآمد از محل تولید گاز، میعانات گازی و سایر محصولات جانبی برای کشور به همراه داشته باشد. همچنین، در راستای پیشبرد این طرح، تفاهم‌نامه‌هایی به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار با پیمانکاران داخلی امضا شده است که ۷۰ درصد پروژه با توان داخلی انجام خواهد شد. اجرای موفقیت‌آمیز این طرح نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی کشور و جلوگیری از افت فشار مخزن پارس جنوبی در سال‌های آینده خواهد داشت.