راهکارهای عبور از بحران و افزایش بهره وری در ایران

به گزارش بورس امروز؛ صنعت سیمان در سالی که گذشت با چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی روبرو بود که مهمترین آن‌ها کمبود انرژی است. قطعی‌های مکرر و غیرقابل پیش‌بینی برق و گاز در فصول مختلف سال، علاوه بر ایجاد خسارت به دستگاه‌ها و مواد اولیه، موجب کاهش تولید تا سقف ۲۰ میلیون تن نسبت به برنامه شده است.

دومین چالش اساسی، قیمت‌گذاری دستوری است که با وجود عرضه سیمان در بورس کالا، همچنان قیمت‌ها به صورت غیرمنطقی تعیین می‌شوند. مقایسه قیمت کنونی سیمان در ایران (حدود ۱۵ دلار به ازای هر تن) با قیمت‌های جهانی (حداقل ۶۰ دلار در کشورهای نفت‌خیز) نشان‌دهنده عمق این مشکل است. ضمن آنکه بخش عمده‌ای از سود حاصل از فروش نیز نصیب واسطه‌ها می‌شود.

تحریم‌های ظالمانه نیز همچنان صنعت سیمان را درگیر خود کرده و امکان نوسازی و بازسازی، بازگشت ارز حاصل از صادرات، حضور در بازارهای صادراتی و تهیه قطعات یدکی با کیفیت را دشوار ساخته است.

کاهش رشد اقتصادی و تعویق پروژه‌های عمرانی نیز بر مصرف سیمان تأثیر منفی گذاشته و ناوگان حمل و نقل فرسوده نیز مشکلات عرضه و تامین مواد اولیه را تشدید کرده است.

همچنین مشکلات زیست‌محیطی نیز در سال گذشته بیشتر نمایان شده است؛ از مازوت‌سوزی و آلودگی هوا در شهرهای صنعتی تا عدم کارایی فیلترهای فرسوده در جذب گرد و غبار.

رقابت‌های داخلی نیز به شکل غیرقابل مدیریتی ادامه دارد و در برخی نقاط، سیمان با قیمتی کمتر از بهای تمام شده عرضه می‌شود. قیمت‌های پیشنهادی برای کلینکر صادراتی در برخی بنادر و پایانه‌ها نیز به حدی پایین است که عملاً سود چندانی برای تولیدکنندگان باقی نمی‌گذارد.

عملکرد صنعت سیمان در سال گذشته: کاهش تولید و صادرات

عملکرد صنعت سیمان در سالی که گذشت با کاهش در شاخص‌های اصلی روبرو بوده است. با وجود تلاش‌های شبانه‌روزی کارکنان و مدیران دلسوز در جهت بهینه‌سازی فرآیندها و مدیریت تولید، صنعت با مشکلاتی از قبیل کمبود انرژی، قیمت‌گذاری دستوری، تحریم‌ها و چالش‌های زیست‌محیطی دست و پنجه نرم کرده است.

تولید کلینکر با کاهشی حدوداً ۱۰ درصدی مواجه بوده و صادرات کلینکر نیز با کاهش قابل توجه ۲۳ درصدی نسبت به سال قبل روبرو شده است. این کاهش در صادرات ناشی از تحریم‌ها و جایگزینی ایران توسط سایر کشورهای صادرکننده در بازارهای هدف بوده است. مصرف سیمان در کشور نیز حدود ۳.۴ درصد نسبت به سال قبل کاهش یافته است. با این وجود، سرانه مصرف سیمان در ایران (حدود ۷۷۸ کیلوگرم در سال قبل) هنوز جای رشد دارد و کاهش مصرف در تاریخ صنعت سیمان ایران در سال‌های محدودی اتفاق افتاده است.

بر اساس ارزیابی اولیه (و نه آمارهای نهایی)، شاخص‌های سودآوری و نرخ و مبلغ فروش در سال جاری رشد یافته‌اند، اما به دلیل کاهش ارزش ریال، نمی‌توان تخمین درستی از اثر بخشی آن در وضعیت کلی صنعت ارائه داد.

پیش‌بینی وضعیت صنعت سیمان در سال آینده: تداوم چالش‌ها و کاهش مصرف

با توجه به تداوم چالش‌های کنونی پیش‌بینی می‌شود صنعت سیمان در سال آینده با وضعیت نامطلوبی روبرو شود. ناترازی انرژی به عنوان معضلی اساسی، به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت حل شود و هرگونه شرایط پیش‌بینی‌نشده (مانند افزایش شدید دما یا برودت) می‌تواند منجر به تعطیلی گسترده‌تر واحدهای تولیدی گردد. تجربه سال ۱۴۰۳ (تعطیلی حدود چهار ماهه به دلیل قطع انرژی) گویای این واقعیت است و انتظار می‌رود این شرایط در سال آینده نیز تکرار شود.

همچنین، مصرف سیمان وابستگی مستقیمی به رشد اقتصادی دارد و با توجه به پیش‌بینی بانک جهانی (رشد ۲.۴ درصدی)، کاهش شتاب رشد نسبت به سال‌های قبل مشهود است. به همین دلیل، پیش‌بینی می‌شود مصرف داخلی سیمان در سال آینده حداقل ۴ درصد کاهش یابد.

افزایش هزینه‌ها نیز سودآوری صنعت را محدود خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود در ماه‌های ابتدایی سال آتی، هزینه‌های دستمزد، قطعات و سربار افزایش یابد و با توجه به افزایش قیمت‌های رخ داده در سال جاری، افزایش مجدد قیمت‌ها تا بعد از چهار ماه اول سال قابل تصور نیست. این وضعیت، سود صنعت را در نیمه اول سال آینده محدود خواهد کرد.

• پیشنهادات صنعت سیمان برای عبور از بحران: از سرمایه‌گذاری انسانی تا حذف قیمت‌گذاری دستوری

در شرایطی که صنعت سیمان با چالش‌های متعددی از جمله ناترازی انرژی و تحریم‌ها روبروست، کارشناسان و فعالان این حوزه پیشنهادات کلیدی برای برون‌رفت از وضعیت فعلی ارائه می‌دهند. با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات (مانند تحریم و ناترازی انرژی) خارج از توان تصمیم‌گیری صنعت سیمان هستند، تمرکز باید بر راهکارهای داخلی باشد.

مهم‌ترین پیشنهاد، سرمایه‌گذاری در حفظ و ارتقای نیروی انسانی صنعت سیمان است. این صنعت، بومی‌ترین صنعت راهبردی کشور به شمار می‌رود و دارای نیروی انسانی با تجربه و آموزش‌دیده است که باید برای حفظ کیفیت آن برنامه‌ریزی کرد. در زمینه انرژی، این تفکر نادرست که صنایع باید برای مصارف خود نیروگاه بسازند باید کنار گذاشته شود.

سیاست ورود صنایع به حوزه‌های غیرمرتبط محکوم به شکست است و قوانین و فشارهایی که برای این منظور وضع شده و خسارات هنگفتی به صنعت وارد می‌کند، باید لغو شوند. در زمینه بازار، عرضه سیمان در بورس گام مهمی بود، اما نباید به همین‌جا اکتفا کرد.

در هیچ کجای دنیا سیمان در بورس کالا عرضه نمی‌شود و ایران نیز باید همانند سایر محصولات صنعتی از قیمت‌گذاری دستوری عبور کرده و به صنعت سیمان اجازه دهد در زنجیره تامین خود به سمت مصرف‌کننده نهایی حرکت کند. تعارضات بازار نیز باید مدیریت شوند.

اکثر کارخانجات سیمان زیر نظر هلدینگ‌های بزرگ اداره می‌شوند و توافق بر سر قیمت در یک بازار منطقه‌ای یا مبدا صادراتی کار دشواری نیست، اما تاثیرات زیادی دارد. با این وجود، به جز در موارد محدود این اتفاق نیفتاده و حتی در داخل برخی هلدینگ‌ها نیز رقابت در جهت کاهش قیمت مشاهده می‌شود که لازم است توان مدیریتی در این زمینه تقویت شود.

استفاده از افزودنی‌ها نیز که سال‌هاست در سطح فرهنگ‌سازی و تولید آزمایشی باقی مانده، باید جدی گرفته شود. تولید سیمان تیپ دیگر در جهان منسوخ شده و ایران باید با اقدام موثر، تولید سیمان آمیخته را توسعه داده و مشکلات موجود در زمینه‌های مختلف (به‌ویژه انرژی) را بهبود بخشد. تولید سیمان آمیخته مزایای زیادی به خصوص در زمینه مصرف انرژی دارد.

نویسنده:آرش حبیبی آزاد کارشناس صنعت سیمان

منبع: شماره ۱۰۵ نشریه بورس امروز- فروردین ۱۴۰۴