رتبه بندی اعتباری کلید تامین مالی از بازار سرمایه
به گزارش خبرنگار بورس امروز: رتبه بندی اعتباری موردی است که در بسیاری از کشورهای دنیا به منظور راستی آزمایی و اینکه آیا شرکت منتشر کننده اوراق توانایی باز پرداخت سرمایه کسب شده را دارد یا خیر؟، انجام می‌شود. بحث رتبه بندی اعتباری موضوعی است که در ایران انجام نمی‌شود. یعنی به اعتبار خوش حسابی […]
به گزارش خبرنگار بورس امروز: رتبه بندی اعتباری موردی است که در بسیاری از کشورهای دنیا به منظور راستی آزمایی و اینکه آیا شرکت منتشر کننده اوراق توانایی باز پرداخت سرمایه کسب شده را دارد یا خیر؟، انجام می‌شود. بحث رتبه بندی اعتباری موضوعی است که در ایران انجام نمی‌شود. یعنی به اعتبار خوش حسابی شما به شما وامی پرداخت نمی‌شود. فرقی نمی‌کند که پیش از این چندین بار وام گرفته‌اید و آیا در بازپرداخت آن مشکل داشته‌اید یا خیر. صرف اینکه بتوانید وثیقه مناسبی تهیه کنید فارغ از رفتار گذشته شما باز هم می‌توانید وام مورد نظرتان را دریافت کنید. اما اینکه رتبه‌بندی اعتباری در بازار سرمایه چه مزایایی ایجاد می‌کند را در گفت و گو با محمدرضا عربی مدیرعامل شرکت رتبه‌بندی پارس کیان بررسی کردیم.
خلا نیاز بازار در خصوص شکل‌گیری شرکتهای رتبه‌بندی چه بوده است؟ چقدر این شرکت‌ها توانسته‌اند به اهداف مد نظر خود دست پیدا کنند؟
تقریبا کل تامین مالی ما در سیستم بانکی انجام می‌شود. متاسفانه چون سیستم بانکی به واسطه وام‌های بلند مدت و معوقات، با اضافه برداشت های خود از بانک مرکزی، باعث ایجاد چرخه تورم‌زا می‌شوند. در واقع بازار سرمایه نتوانسته در بحث تامین مالی موفق باشد. به نظرم شاه‌کلید ورود به این موضوع بحث اعتبار مشتریان است. این اعتبار از طریق رتبه‌بندی ارزیابی می‌شود. رتبه‌بندی بیش از ۱۱۰ سال است که در دنیا مورد استفاد قرار می گیرد. از سال ۱۸۸۰ یا ۱۸۹۰ میلادی در آمریکا شروع شد.
کشورما در این حوزه بسیار عقب بود. قبل از انقلاب شرکت های خارجی در این زمینه فعال بودند اما بعد از انقلاب فقط بانک‌ها تامین مالی را انجام می‌دادند. عملا کسی به انتشار اوراق قرضه توجهی نکرد. اوراق مشارکت هم فرآیند پیچیده‌ای دارد و منتشرکننده اوراق باید تضامین لازم را بدهد. از زمان تصویب قانون شرکتهای رتبه‌بندی در بازار سرمایه، ۱۲ سال طول کشید تا رسما این شرکت‌ها تاسیس شوند. با شروع بررسی های سازمان بورس از اواخر دهه ۸۰، در نهایت از سال ۹۱ برای تاسیس این شرکت‌ها از چند شرکت خارجی برای مشاوره دعوت شد. در نهایت با تصویب این پیشنهادات در سال ۹۵، در سال ۹۶ اولین مجوزهای تاسیس شرکت های رتبه بندی صادر شد.
در حال حاضر پاکستان در بحث رتبه‌بندی چه جایگاهی دارد؟
پاکستان از جمله کشورهایی است که این موضوع به خوبی برای آنها جا افتاده است. بالغ بر ۲۰ سال است که این اتفاق در پاکستان رخ داده است. به لحاظ انتشار اوراق قرضه نیز وضعیت‌شان از ما خیلی بهتر است.
ترکیه چنین شرکت هایی برای رتبه‌بندی ندارد؟
چرا ترکیه هم در این بخش فعال است که البته وابسته به شرکتهای ژاپنی است. ترکیه چون فضای بین‌المللی‌تری نسبت به پاکستان دارد شرکتهای خارجی خوبی در آن‌جا فعالیت می‌کنند.
بازار سرمایه ما خیلی شبیه آلمان‌ها است. از آلمان نمی‌توانستید همکاری جذب کنید؟
ببینید آلمانی‌ها در بحث ورود و شراکت با ایرانی‌ها خیلی شک و تردید داشتند و نهایتا هم بخاطر تحریم‌ها در فضای بین‌المللی نیامدند. این شرکت‌ها به نحوی مستقیم یا غیرمستقیم در سیستم مالی آمریکا فعالیت می‌کنند و حاضر به ریسک نیستند.
در حال حاضر وضعیت شرکتهای رتبه‌بندی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه هنوز هم فضا برای حضور و فعالیت شرکتهای رتبه‌بندی مهیا نیست. دو دلیل هم برای این موضوع وجود دارد. یکی اینکه ما ۴۰ سال است هرچیزی را با تضمین قبول کرده‌ایم و هنوز فضا برای اعتماد به اعتبار اشخاص بدون وثیقه برای ارایه تسهیلات مهیا نیست. بنابراین بحث فرهنگ‌سازی داریم که این فرهنگ‌سازی یک مقدار طول می‌کشد. مورد دوم هم مربوط به نگرانی است مبنی بر اینکه اگر شرکت‌ها بدانند ضمانتی وجود ندارد، می‌توانند نکول کنند و شاید به تعهدات پایبند نباشند. همه این‌ها باعث شده تا در رتبه‌بندی شرکت‌ها شک و تردید وجود داشته باشد. این مساله مطرح می‌شود که در صورت رتبه بندی شرکت‌ها، آیا در زمان سررسید به تعهدات خود عمل می کنند. این اعتقاد وجود دارد که شرکت‌ها نمی‌توانند بدون دریافت ضامن اوراق منتشر کنند لذا نمی‌توان به یک باره اقدام به باز کردن فضا کرد.
رابطه شرکتهای رتبه بندی با شرکتهای تامین سرمایه چیست؟
به نظر من، ما با شرکتهای تامین سرمایه مکمل هستیم. آنها چند نقش اصلی در انتشار اوراق مانند بحث بازارگردانی و متعهد پذیره‌نویسی دارند. در این مساله اگر مبلغ مورد نظر به حد نصاب نرسد شرکت تامین سرمایه، از منابع خودش آن بخش باقی مانده را به عنوان متعهد پذیره نویسی پوشش دهد. در این صورت اوراق منتشر و در بازار عرضه می‌شود. حالا ما چه کمکی در این موضوع به شرکتهای تامین سرمایه می‌کنیم؟ باید گفت که می‌توانیم ریسک این دو موضوع را برای شرکتهای تامین سرمایه مشخص کنیم. ریسک‌های مختلف را برای رتبه‌بندی در نظر می گیریم و استفاده می کنیم. این موارد باعث می‌شود که مردم متوجه شوند که چه اوراقی را خریداری کنند و شرکت تامین سرمایه نیز متوجه می‌شود که با چه شرکتی در تماس و همکاری است. بنابراین فعالیت ما با شرکتهای تامین سرمایه موازی نیست بلکه یک ارزش افزوده به نام رتبه اعتباری به اطلاعات آنها اضافه می‌کنیم و آنها بر اساس این اطلاعات می‌توانند تصمیمات جدیدی اتخاذ کنند یا تصمیمات قبلی را اصلاح کنند.
تا چه میزان هزینه رتبه بندی می تواند در اعطای رتبه به شرکت ها اثر گذار باشد؟
این موضوع یکی از کلیدی‌ترین و حساس‌ترین موضوعات نه تنها در ایران بلکه در همه دنیا است. یک بحث آکادمیکی هم هست که وقتی ما می‌خواهیم شرکتی را رتبه‌بندی کنیم باید هزینه آن را از مردم بگیریم یا از ناشر یا از شرکت تامین سرمایه دریافت کنیم؟، در دنیا گفته می‌شود که هزینه را باید از ناشر دریافت کنید. چرا؟ چون ناشر می‌خواهد از خدمات استفاده کند و به مردم بگوید دارای چه رتبه‌ای است. رتبه‌بندی شرکت‌ها هم مانند کار حسابرسی است. نرخ‌بندی ما مشخص است. نمی‌گوییم که اگر AA می‌خواهید این مقدار پول پرداخت کنید و اگر AAA می‌خواهید این مقدار پرداخت کنید. نرخ ما هیچ وابستگی به رتبه پیدا نمی‌کند. شرکت‌ها با توجه به حجم کارشان هزینه‌های متفاوتی دارند. ما پیش از شروع کار هم تمام هزینه را دریافت می‌کنیم. اگر پول پرداخت نشود اصولا فرایند رتبه‌بندی شرکت آغاز نمی شود. موضوع دیگر این است که ما غیر از بحث رتبه‌بندی، هیچ‌گونه رابطه کاری و مالی دیگری با ناشران اوراق نمی‌توانیم داشته باشیم.
در دنیا نوع جدیدی از رتبه‌بندی به‌وجود آمده اما هنوز در ایران انجام نشده است. یک رتبه‌بندی هم این است که بدون درخواست شرکت رتبه‌بندی انجام شود. همچنین تمام فرآیند ما مشخص و مدون است. ما در سیستم شرکت یک مدیر تطبیق داریم. وظیفه مدیر تطبیق کنترل مواردی است که باعث می‌شود وظایف‌مان را صحیح انجام دهیم. ما یک سری محدودیت‌ها برای پرسنل شرکت داریم. مثلا پرسنل ما به هیچ عنوان حق خرید و فروش سهام را ندارند. این‌ها باعث می‌شود تا فعالیت شرکتهای رتبه‌بندی مستقل باشد.
از زمان فعالیت شرکتهای رتبه‌بندی فکر نمی‌کنم تا بحال گزارش فعالیتی منتشر کرده باشند. از سال ۹۶ که این شرکت‌ها تاسیس شده چه اقداماتی انجام شده است؟
از زمان صدور مجوز برای شرکتهای رتبه بندی، این زمان به تاسیس، جذب نیرو صرف شده است درواقع یک بازه زمانی چندین ماهه صرف تشکیل ساختارها و تدوین متدولوژی شد. موضوع دیگر این است که بازار نیاز به رتبه‌بندی را در خود حس نکرده است. قوانین و مقررات ما هنوز رتبه‌بندی را به رسمیت نشناخته است. یعنی شرکتی با رتبه AAA با شرکتی با رتبه B، تفاوت چندانی ندارد. چرا که در هنگام انتشار اوراق سازمان بورس از شرکت ضامن یا وثیقه می خواهد. بانک هم متاسفانه به هیچ عنوان به این موضوع توجه نمی‌کند و وثیقه و سهام از شرکت طلب می‌کند. بنابراین ما در چرخه ضامن و وثیقه افتاده‌ایم. ۴۰ سال است که از بحث مدیریت ریسک دور بوده‌ایم. بنابراین این اتفاق در ساختار مالی ما وجود دارد.
به موجب مصوبه سازمان بورس در سال گذشته، شرکتهای برخوردار از رتبه‌بندی مناسب، می‌توانند اقدام به انتشار اوراق بدون ضامن کنند. این مصوبه مبهم بود و مشخص نبود که رتبه‌بندی مناسب یعنی چه؟، در نهایت طی هفته‌های گذشته نتیجه این مصوبه ابلاغ شد، از نظر سازمان بورس شرکتی که دارای رتبه AAA باشد، رتبه مناسبی دارد. همچنین شرکت باید ۳ سال پشت سر هم این رتبه را داشته باشد و دو شرکت رتبه‌بندی هم این رتبه اعتباری را برای شرکت داده باشند. این نشان می‌دهد که نهاد ناظر هم نگران است و دغدغه دارد چرا که هنوز این فرهنگ جا نیفتاده و این ساختار هنوز خودش را نشان نداده است.
