بنگاه های تولیدی و مسئولیت های آنها در اجتماع

مهدی کرباسیان رئیس هیات عامل ایمیدرو در گفتگو با خبرنگار بورس امروز عنوان کرد: انسان عضوی از جامعه، شغل، تمدنی یا مذهب است، او فقط فرد نیست.  از نظر اجتماعی آدم ها و سازمان و شرکت ها با اخلاق و حساسیت بایستی نسبت به مسایل اجتماعی و فرهنگی و محیطی حساس و اقدام نمایند.

به صورت مختصر تعریف مسئولیت اجتماعی شرکتی عبارت است از موسسه یا شرکت و مدیران و سهامداران بایستی نسبت به جامعه و فضایی که در آن فعالیت می‌کنند، احساس مسئولیت کنند. اتحادیه اروپا مسیولیت اجتماعی بنگاه اقتصادی را مسئولیت در برابر اثرات ناشی شب از فعالیت های خود بر ذینفعان مرتبط می داند. این روزها یکی از عوامل توسعه پایدار را اجرای مسئولیت اجتماعی توسط سازمان ها می دانند. مسئولیت اجتماعی در ۴ زمینه انجام می شود، زیست محیطی. سرمایه انسانی. خیر خواهانه. اخلاقی.

در دنیای پیشرفته مسئولیت اجتماعی شرکتی را اولویت ویژه می‌دهند و در انتخاب کارآفرین برتر میزان مشارکت ومسئولیت های اجتماعی را بعنوان پارامترهای اصلی در ارزیابی قرار می دهند، مثال های متعدد وجود دارد، اقدامات برای محیط اطراف. تولید کیفی با قیمت مناسب.  توجه به کارکنان و سلامت جسمی و روحی آنان  از شاخص های ارزیابی است و موجب شده که کارآفرینان و شرکت ها در رقابت همدیگر قرار گرفته اند. برای اجرای مسئولیت اجتماعی  بنگاه ها روش های مختلفی اجرا می کنند:

• یک بنگاه در تولید با کیفیت و قیمت تمام شده پایین و توزیع مناسب برای تامین نیازهای جامعه
• ایجاد و افزایش اشتغال افراد
• توجه به محیط اطراف بنگاه و توجه به نیازمندی های محیط ونیازمندان و بالا بردن سطح اقتصادی واجتماعی و سلامت از محل در آمدهای شرکت به محیط زیست و منابع طبیعی

• توجه به کارکنان
• مسئولیت خیرخواهانه و اجتماعی مانند حمایت از ایتام و معلولین و مدرسه سازی و درمانگاه و بیمارستان و …..

متأسفانه در قرن گذشته دولت‌های اروپایی استعماری و شرکتهای مرتبط با آنها در آفریقا نشان دادند که خلاف این مسیر حرکت کردند و ملاحظه می کنید که کشورهای آفریقایی که در فقر هستند، شرکت‌های اروپایی منابع آنها را به تاراج بردند و کاری برای رفاه آنها، پیشرفت و توسعه ی آن کشورها به عمل نیاوردند.

مسئولیت اجتماعی در ابتدا یک توجه معنوی و باور است و از نظر اخلاقی و دینی افراد خود را ملزم بدانند، خوشبختانه در اسلام در رفتار فردی و جمعی به صراحت به انواع مختلف اعم از وقف، انفاق، خیرات و کمک به امور عمرانی و کمک به همنوع از هر منظری آمده است.

خمس و زکات که از مبانی تقلید یک مسلمان است از توصیه خارج شده و برای مسلمانان دارای تمکن مالی اجباری شده است . در ایران پس از پیروزی انقلاب جایگاه مالیات دهی و با خمس و زکات از یک طرف و از طرف دیگر مسئولیت اجتماعی شرکت ها و نهادهای خیریه حکومتی و مردمی، و مردم علاقمند، شفاف نشده و هنوز ابهام دارد. سهامداران یا مدیران زیادی این مسئولیت را جزو تعهدات دولت می دانند، لذا بایستی با قانون های شفاف مثبت تعهدات را بعهده این بنگاه ها گذاشت. در قانون مالیاتی کشورهای پیشرفته مانند آمریکا این زمینه فراهم شده است و اگر یک آمریکایی کارآفرین علاقمند به اجرای مسئولیت اجتماعی باشد، می تواند از قانون برای اجرای مسیولیت اجتماعی استفاده کند لذا افرادی مانند فورد و بیل‌گیتس و ….. اموال خود را وقف  و قانون آنها را حمایت کرده است.

در قانون مالیاتی آمریکا از سال ۱۹۱۷ معافیت ها دیده شده است و افراد و  ‌شرکت ها می‌توانند در بنیادهای خیریه شخصی و عمومی که حسب قانون تشکیل می‌دهند به آموزش، پژوهش و رفاه اجتماعی و مذاهب و…..کمک نمایند و کمک آنها از درآمد مالیاتی آن ها کسر می شود؛ هر مالیات دهنده حقیقی و حقوقی تا ۶۰٪  از درآمد حال ‌و آینده خود را می‌تواند از درآمد ناخالص خود کسر نماید. در تمام نقاط ایران زمین نفرات زیادی خیر کارآفرین در تاریخ بوده اند مانند حاج حسین ملک و دکتر حکیم زاده بنیانگذار آسایشگاه معلولین کهریزک و بسیار نفرات دیگر را می توان ذکر کرد.

این روزها در شبکه اجتماعی صحبت های دکتر نبی کار آفرین و  خیر می چرخد. وی از اشتغال زنان بی سرپرست شروع کرده و در واحد‌های تولیدی خود از مردان و زنان بزهکار با سابقه استفاده می کند و تعریف های متعدد از تغییر انسان ها دارد. در حال حاضر نیز خیریه های متعدد  وجود دارد که به مسئولیت های اجتماعی می پردازند ولی قانون شفافی برای این امر مهم نیست و سیستم مالیاتی نیز همراهی ندارد، در سال ۱۳۸۰ در اصلاحیه قانون مالیات ها کمک ها در مسئولیت های اجتماعی و خیر هزینه قابل قبول تلقی و از مالیات معاف شد و در اصلاحیه آخرین قانون در بند ۱۲۷ آمده است.

ولی به دلیل عدم علاقه مندی روسای سازمان مالیاتی و در کنار آن عدم حمایت وزرای اقتصاد و دارایی  و دولت ‌ها این ماده قانونی بسیار ناقص اجرا شده و هزینه وحتی سرمایه گذاری های اجتماعی خیریه ها یا شرکت ها بعضاً پذیرفته نشده و بنابر سلیقه ممیز می‌باشد و هم هزینه را غیر قابل قبول می دانند، مورد دیگر با توجه به اهداف انقلاب نهادهای حمایتی تاسیس شد مانند کمیته امداد و بنیاد مسکن که هدفی متعالی را با حمایت و کمک مردم قرار بود پیگیری و محرومیت زدایی نمایند.  این نهادها قرار بود با کمک های مردم در حقیقت بتواند این وظیفه بسیار مهم را در حکومت انجام دهند و وابستگی بودجه به دولت نداشته باشند ولی متاسفانه به بودجه دولتی وابسته شده اند، سازمان اوقاف نیز در حقیقت نتوانسته وظایف خود را در توسعه و فراگیری وقف انجام دهد.

از ابتدای انقلاب نهاد خیریه حمایت نشد و حتی در مواردی تضعیف شدند  و سالهای بعد موسسات خیریه در قانون مانند احزاب دیده شده اند و بایستی از مسیر وزارت کشور همسان یک حزب سیاسی مجوز گیرند، یکی از موفقیت‌های سال های اخیر مدرسه سازی توسط خیرین مدرسه ساز است که مردم کمک وسیعی به دولت کرده و می‌کنند و حتی در بعضی از استان‌ها تا بیش از ۵۰ درصد ساخت مدارس با خیرین مدرسه ساز می باشد. ما باید بپذیریم کارآفرین برای اجرای مسئولیت اجتماعی خود علاقه مند است هدفی که خود پیش‌بینی کرده‌ انجام دهد و بر هزینه کرد نظارت کند و مطمنا کمک ها در مسیر سیاست‌های کلان حکومت و دولت قرار دارد. مورد دیگری که در دنیا از نفوذ و علاقمندی مردم به هنرمندان و ورزشکاران و سلبریتی ها استفاده و در جهت کمک استفاده می کنند.

در ایران این امر ابهام دارد مثال آن متأسفانه در زلزله اخیر سرپل ذهاب ملاحظه شد؛ برای جمع‌آوری کمک های مردمی که در مسیر کمک به دولت بتوانند نیازهای بازسازی آن منطقه و کمک‌های موردی را انجام دهند برخوردی که توسط دولت به عمل آمد نشان دهنده تمرکز گرایی و عدم توجه به این ظرفیت بود؛ ضمن آنکه قبل از آن نیز  برنامه ریزی برای آن که در زمان‌های بحران بتوان از کمک های مردمی استفاده کرد پیش‌بینی نشده و کمک ها از مسیر هلال احمر و بسیج و حوادث غیر مترقبه باشد ولی به مردم در مشارکت های خود  بایستی اجازه داد در کجا مایل به کمک هستند و آنها را راهنمایی کنیم که از مسیری که خود علاقه مندند بتوانند کمک های خود را انجام دهد؛ این یک نکته‌ای است که یک فرد ممکن است به یک هنرمند و ورزشکار و یا از مسیر آنها کمک کند تاعلاقمند باشد. لذا این نقص اساسی است که بایستی سازماندهی می شود.

به نظر بنده مشکل قانونی این است که متأسفانه مسئولیت اجتماعی هنوز به طور جدی در قانون شفاف دیده نشده است؛ طی سالهای اخیر تجربه‌های خوبی به عمل آمده ولی هنوز به دلیل اینکه این یک بحث نهادینه و قانونی در جامعه نشده است. لذا توسعه مسئولیت اجتماعی موضوع مهم و اساسی است. مسئولیت اجتماعی شرکتی مهم است و بایستی جزو وظایف آنها دیده شود که حتما به حوزه اطراف خود کمک و توجه کنند. به عنوان مثال یک معدن در یک نقطه دور افتاده حتما بایستی میزانی از درآمد خود را برای حوزه اطراف برای محرومیت زدایی، ارتقاء سطح دانش و آموزش نفرات محلی و همچنین نیازهای عمومی و منطقه ای هزینه کند و این یک موردی است که در این همایش که موضوع ورزش، سلامت و مسئولیت اجتماعی شرکت ها در قبال کارکنان و جامعه است می بایستی با توجه به توضیحاتی که داده شد سلامت جسمی و روحی کارکنان (حال اگر از منظر بهره وری نیز دیده شود) موضوع مهم مدیران شرکت ها قرار گیرد. با آنکه ورزش همدلی و وحدت و روحیه شاداب و نشاط را به محیط آورده و از طرف دیگر روحیه ورزشکاری موجب صمیمیت بین کارکنان می شود.

موضوع سلامت خانواده ها و فرزندان آن ها نیز همسان توجه به کارکنان نیز مدنظر قرار گیرد. تجارب من در بنیاد مستضعفان و تامین اجتماعی این موضوع را برای من ثابت کرد. شرکت ها همانگونه که به کارکنان توجه می کنند بایستی به محیط اطراف توجه کنند مانند کارخانه یا معدنی که در منطقه ای قرار گرفته و ارتقا سطح زندگی ساکنان اطراف بویژه جوانان بسیار مهم است و ایجاد امکانات ورزشی در آن محدوده جزو وظایف مدیران است. حمایت مالی از تیم ها و ورزشکاران منطقه ای و ملی نیز وظیفه مهم دیگری از مسئولیت  اجتماعی است. جدا از مسئله فردی و علاقه مندی در قانون باید به طور جدی پیش بینی شود.

در زمانی که متاسفانه ما در قانون این نقص را داریم و مسیر حمایتی در هزینه کرد دیده نشده و موجب خواهد شد که شرکت  براساس فشار محلی یا سیاسی تعهداتی را در منطقه انجام می‌دهد که بعضاً بهترین تصمیم نیست . در صورتی که خود فرد یا خود شرکت و مدیر بایستی این را جزو تعهدات خود تلقی کند ولی قانون بایستی این زمینه را فراهم کند.