بورس زیر ذره بین

به گزارش بورس امروز؛ در روزهایی که بازار سرمایه غرق در نوسانات و وقایع غیرمنتظره است، موضوع محدودیت دامنه نوسان یکی از پرتنش‌ترین بحث‌ها در بازار سرمایه است. محدود کردن دامنه نوسان بدون درنظر گرفتن شرایط سیاسی و اقتصادی، نه‌تنها کمکی به آرامش بازار نمی‌کند، بلکه همچون نوش‌دارویی پس از مرگ سهراب، از پویایی و جذابیت آن می‌کاهد. کاهش ۱۲ درصدی ارزش بازار در دو روز و سپس قفل شدن معاملات به دلیل محدودیت یک‌درصدی، نشان از بحرانی دارد که در سایه این سیاست به وقوع پیوسته است. حذف محدودیت بدون آمادگی زیرساخت‌های لازم، تنها به خروج نوسان‌گیران و کاهش عمق بازار خواهد انجامید، چرا که شرایط فعلی اجازه نمی‌دهد بازار طبق نظم و قواعد جاری خود به فعالیت ادامه دهد. این در حالی است که بازارهای جهانی با آزاد گذاردن دامنه نوسان، از کارایی بیشتری برخوردارند، نکته‌ای که می‌تواند درس‌های مهمی برای آینده بازار سرمایه ایران به همراه داشته باشد. بر این اساس بورس امروز در گفت و گو با نیما آهوان رئیس اداره سرمایه گذاری گروه مالی دانایان  به بررسی این موضوع پرداخته است که با هم در ادامه می خوانیم:

محدودیت نوسان در شرایط ریسکی، چه تأثیری بر بازار سرمایه دارد؟

نیما آهوان: اگرچه محدود کردن دامنه نوسان در برخی موارد مناسب و لازم است اما پس از رخدادهای سیاسی، محدود کردن دامنه نوسان اشتباه بود؛ به عبارتی نوش دارو بعد مرگ سهراب بود. بازار سرمایه طی دو روز به میزان ۱۲ درصد منفی خورد و پس از آن دامنه نوسان به میزان یک درصد طی ۷ روز محدود شد. محدودیت دامنه نوسان به میزان یک درصد به معنای قفل شدن بازار است؛ زیرا هیچ معامله خاصی صورت نخواهد گرفت.

محدود کردن دامنه نوسان در اعداد یک تا سه درصدی باعث محدود شدن بازار می شود؛ زیرا حجم سفارشات برای رسیدن به منفی ۶ درصدی باز نیست؛ لذا حجم معاملات کاهش می یابد و در بین ۱ تا ۳ درصد، در یک قیمت صف خرید و در یک قیمت صف فروش می شوند که خود یک معضل برای بازار سرمایه محسوب می شود.

در کنار محدودیت دامنه نوسان چه اقدام دیگری نیز می بایست صورت گیرد؟

رئیس اداره سرمایه گذاری گروه مالی دانایان: محدودیت بازار در دامنه یک درصدی به معنای تعطیلی بازار است و بازار روزانه با منفی یک، روند خود را طی می کند. باید در زمان محدودیت دامنه نوسان، حجم مبنا را نیز کنترل شود؛ چراکه حجم مبنای فعلی بازار متناسب با دامنه نوسان ۶ درصدی است و معاملات روزانه با وجود مثبت ها و صف های خرید، امکان تکمیل حجم مبنا را نداشتند. این تغییرات با وجود مثبت و منفی ۲ درصدی در طول روز و صف های خرید، توانایی تکمیل حجم مبنا را نداشتند که این خود مشکل دیگری برای بازار سرمایه است.

دامنه نوسان یک تا سه درصدی تا چه زمانی باید ادامه یابد؟  

نیما آهوان: زمانی که ریسک خاصی برای بازار سرمایه وجود نداشته باشد، ادامه دادن محدودیت دامنه نوسان درست نیست و فقط به بازار آسیب می رساند. نباید با ادامه دادن محدودیت دامنه نوسان، از روند بازار جلوگیری کرد، بلکه باید در زمانی که بازار دچار ریسک می شود، اقدام به محدودسازی دامنه نوسان کرد و پس از رفع ریسک، دامنه نوسان به حالت عادی باز گردد. تداوم محدودیت دامنه نوسان در شرایط عادی باعث خروج نوسان گیران از بازار می شود. بخش زیادی از حجم و ارزش معاملات مربوط به حضور نوسان گیرها است که با محدودیت دامنه نوسان به عدد ۲ و ۳ درصدی موجب کاهش حضور نوسان گیرها می شود؛ زیرا در صورت خرید، امکان فروش کاهش می یابد و ریسک آنها را افزایش می دهد، لذا صرفه حضورشان کم می شود. نتیجه این محدودیت در شرایط عادی تنها به ضرر بازار است؛ چراکه باعث خروج نوسان گیرها از بازار می شود.

به طور خلاصه، به دلیل عدم تناسب حجم مبنا با دامنه نوسان محدود شده، قفل صف فروش و خرید را در بازار تجربه می کنیم. همچنین، محدودیت دامنه نوسان باعث کاهش حجم معاملات می شود و باعث افزایش سرعت تشکیل صف خرید و فروش در بازار می شود. از سوی دیگر، معامله گران کوتاه مدت امکان حضور در جریان معاملات را نخواهند داشت؛ زیرا هزینه تمام شده حضور در معاملات برایشان به صرفه نیست. محدودیت دامنه نوسان در شرایط غیرریسکی باعث کاهش عمق بازار و فشار بر نمادهای با میزان معاملات پایین می شود تا زمان بازگشت به حالت عادی، به صورت شارپی رشد یا کاهش یابند و به صف خرید و فروش ختم می شوند.

در صورت رفع محدودیت دامنه نوسان، بازار سرمایه چه تغییری خواهد کرد؟

رئیس اداره سرمایه گذاری گروه مالی دانایان: برای حذف کامل دامنه نوسان باید زیرساخت های فراوانی را آماده کرد که این امر به زمان نیاز دارد. ابتدا باید حجم مبنا تغییر یابد. در چنین شرایطی، با تغییر دستورالعمل بازارگردانی باید حضور بازارگردان ها پررنگتر شود. همچنین باید میزان تعهدات بازارگردانی و حجم معاملات روزانه بازارگردان ها تعدیل شود و دامنه مظنه آنها تغییر کند تا نقش دامنه نوسان توسط بازارگردان ها اجرا شود. نمی توان بدون دامنه نوسان و تعهدات قبل بازار گردان ها، بازار به روند طبیعی خود ادامه دهد؛ در این صوتر اتفاقات نامطلوبی رخ خواهد داد.

تعدیلات حجم مبنا باید بگونه ای باشد که در صورت رفتار هیجانی سرمایه گذاران و رسیدن قیمت به اعدادی همچون مثبت یا منفی ۲۰ درصد، قیمت پایانی نمادها تکمیل نشود تا افراد با استفاده از این مسئله در کف قیمت خرید و روز معاملاتی بعد با سود  اقدام به فروش نماید. لذا باید حجم مبنا نیز هم زمان با تعدیلات دامنه نوسان تغییر کند.

دامنه نوسان ایران با دامنه نوسان بورسهای جهانی چه تفاوت هایی دارد؟

نیما آهوان: بازار سرمایه در اکثر کشورها فاقد دامنه نوسان است و معاملات کاملاً آزاد است. علت آزادی دامنه نوسان مربوط به کارا بودن بازار است. درحالی که بازار سرمایه ایران کارایی لازم را برای حذف دامنه نوسان را ندارد. در یک بازار کارا که عملیات معاملات به درستی انجام می شود، تأثیر اخبار و رخدادها به سرعت در بازار مشاهده می شود و سرمایه گذاران واکنش نشان می دهند؛ به عبارت دیگر کسی از پیش اتفاق را نمی داند تا روند معاملات را تغییر دهد. تمامی اخبار لحظه ای منتشر شده و بازار در همان لحظه واکنش نشان می دهد.

این درحالی است که در بازار ایران، برخی قبل از انتشار خبر، از رویداد مربوطه اطلاع داشته و اقدام به خرید و فروش می کنند. پس از انتشار خبر و واکنش بازار، آنها کسب سود می کنند. در چنین بازاری، رفع محدودیت دامنه نوسان به نفع افراد مطلع است و سود عظیمی را برایشان به همراه دارد. لذا تا زمان کارایی بازار نباید دامنه نوسان را برداشت.

بازارهای جهانی ارزش محور هستند و اگرچه هیجان در برخی موارد رخ می دهد اما در ۹۰ درصد مواقع، معاملات ارزش محور است. به عبارت دیگر، در بازارهای جهانی، یک خوشبینی یا بدبینی بزرگ میتواند معاملات هیجانی را به دنبال داشته باشد و در بیشتر مواقع معاملات ارزش محور است. درحالی که بازار سرمایه ایران، هیجان معاملات در کنار کمبود دانش مالی و دانش معاملات باعث دخالت بالای هیجان در معاملات سرمایه گذاران می شود که نتیجه آن واکنش شدید مثبت و منفی در معاملات می شود. از سوی دیگر، مسئله ارزشگذاری در بازارهای بدون دامنه نوسان بسیار پررنگ است که این موضوع در بازار ایران چندان عمیق نیست. در ادامه ایجاد زیرساخت ها باید تدابیری اندیشیده شود تا جلوی هیجانات بازار گرفته شود و هر رخدادی باعث آسیب به بازار نشود.