ضربه گیر بازار سرمایه؛ حذف اقتصاد دستوری

به گزارش بورس امروز؛  در شرایط بحرانی بازار سرمایه، جلوگیری از بروز رفتارهای هیجانی و ترس سرمایه‌گذاران از اهمیت بسیاری برخوردار است. یکی از مهم‌ترین ویژگی بورس‌ها، پویایی آن‌هاست. این پویایی به خودی خود بستر مناسبی برای رشد و تأمین مالی شرکت‌ها فراهم می‌کند و همچنین می‌تواند از اشتغال و تولید در کشور حمایت کند. بنابراین، به جای نگرانی در مورد شاخص کل و یا اعمال محدودیت‌های سنگین بر دامنه نوسان، بهتر است به گردش روان‌تر معاملات توجه بیشتری شود تا از تکرار بحران‌هایی که در سال ۱۳۹۹ رخ داد، جلوگیری شود. در شرایط بحرانی، نقش هلدینگ‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری نیز بسیار برجسته می‌شود. تجربه نشان داده که ورود نقدینگی از سوی هلدینگ‌ها در زمان‌های بحرانی می‌تواند مانع از خروج هیجانی سرمایه‌ها شود و به مرور بهبود بازار را فراهم آورد. به همین ترتیب، اگر دولت و نهادهای مالی نقش فعال‌تری در عرضه سهام داشته باشند و سیاست‌های مناسبی را برای کنترل بازار در پیش گیرند، می‌توانند به جلوگیری از رشد شتابان و نابسامان شاخص کمک کنند. یکی از عوامل اصلی رکود در بازار سرمایه ایران، قیمت‌گذاری دستوری است که مانع از تأمین مالی مناسب شرکت‌ها شده و به ناترازی در سیستم بانکی و مالی دامن زده است. در مقابل، بازارهای پویا مانند بورس ترکیه با تکیه بر قیمت‌گذاری آزاد توانسته‌اند رشد پایدار و چشمگیری را تجربه کنند. بنابراین، برای بهبود وضعیت بازار سرمایه ایران، باید اصلاحات ساختاری در حوزه قیمت‌گذاری و تامین نقدینگی اعمال شود. بر این اساس بورس امروز، گفت و گویی با فرهاد حنیفی معاون سابق نظارتی بانک مرکزی و مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری ملی ایران انجام داده است که مشروح آن در پی می آید:

بورس امروز: در شرایط بحرانی بازار سرمایه، با چه ابزارهایی می توان از بروز رفتارهای هیجانی و ترس سرمایه ها جلوگیری کرد؟ 

فرهاد حنیفی: مهم ترین ویژگی بازار سرمایه و به عبارتی بورس ها، پویایی آنهاست. در صورتی که به این ویژگی بازار توجه شود دیگر نگرانی بابت محور قراردادن شاخص نخواهد بود. بازار سرمایه به دلیل پویایی به طور بالقوه  زمینه حمایت از اشتغال و تولید فراهم می کند و به تأمین مالی شرکت ها و رشد آنها کمک می کند. در این میان بازار سرمایه  از طریق ایجاد نقدینگی به تامین مالی طرح های توسعه شرکت ها کمک می کند. لذا نیازی به محور قراردادن  شاخص و یا کنترل  شدید دامنه نوسان نیست، بلکه باید گردش معاملات را روانتر کرد تا به این واسطه مسیری که در گذشته بویژه  در سال ۱۳۹۹ رخ داد، را ادامه ندهیم.

بورس امروز: نقش هلدینگ ها و شرکت های سرمایه گذاری در شرایط بحرانی بازار سرمایه چیست؟ 

مدیرعامل “ونیکی”: پس از تجربه رشد شاخص در سال ۱۳۹۸زمانی که سرمایه گذاران انتظار کاهش شاخص را داشتند، متاسفانه شهادت سردار سلیمانی رخ داد. برای جلوگیری از خروج سرمایه ها از بازار سرمایه، پس از یک هفته کاهش شدید، با ورود نقدینگی هلدینگ ها از بروز رفتارهای هیجانی جلوگیری شد.کما اینکه با حمایتی که ارکان بازارسرمایه و بانک مرکزی داشتند به مرور بازار سرمایه به حالت رشد رسید و در سال بعد رشد بازار به صورت هیجانی ادامه یافت.

در این میان اگر عرضه سهام توسط  دولت ، شرکتهای دولتی و هلدینگ ها و نهادهای مالی به صورت مؤثرتر انجام می شد می توانست از رشد شتابان شاخص جلوگیری کند.

بورس امروز: علت اصلی رکود بازار سرمایه چیست؟ 

فرهاد حنیفی: مهم ترین عامل شکست بازار سرمایه، اقتصاد دستوری است. زمانی که عرضه ها متناسب با بازار و به صورت خرد انجام شود، تأثیر شدیدی بر روند بازار نخواهد داشت. بازاری که در مواجهه با رکود است و اکثر شرکتهای بورسی با قیمت گذاری دولتی  مواجه هستند انتشار گواهی سپرده ۳۰ درصدی فضا رو برای سرمایه گذاران تنگ تر  می کند. در حالی بازار سرمایه  ایران تحت  تاثیر گواهی های سپرده ۳۰ درصدی  قرار گرفت  که شاخص بورس ترکیه که در برگیرنده ۱۰۰ شرکت برتر حاضر در بورس است، طی چند سال سال گذشته به میزان حدود ۴۰۰ درصد رشد کرده است و از رقم ۲ هزار به ببش از ۹ هزار رسیده است. به عبارت دیگر، زمانی که در بازارهای موازی بورس ترکیه  و در  بازار پول،  نرخ بهره  به ۵۰ درصد رسید  بازار سرمایه آنها سقوط نکرد و این حکایت از پویایی بازار سرمایه آنها دارد.

علت رشد بازار سرمایه ترکیه در کنار سایر بازارهای موازی همچون پول، قیمت گذاری آزاد و غیردستوری بودن آن است؛ شرکت های حاضر در بورس این کشور در کسب و کار خود، به راحتی منابع مورد نیاز برای خرید مواد اولیه خود را از بازار سرمایه تأمین می کند. این درحالی است که عمده مشکلات بورس ایران ناشی از قیمت گذاری دستوری و نبود نقدینگی کافی در بازار برای تأمین مالی شرکت ها است تا از این طریق منابع لازم برای خرید، تولید و فروش محصولات خود را تأمین نمایند.

بورس امروز: چگونه می توان در برهه های حساس بدون کنترل شاخص و محدودیت هایی چون دامنه نوسان، بهترین اقدام را جهت بهبود بازار صورت داد؟ 

مدیرعامل “ونیکی“: در صورت وجود نگاه سیاست گذاری به بازار سرمایه، می توان در شرایط افت و یا حتی رشد شدید بازار، بهترین تصمیمات را اتخاذ کرد تا بازار روند مطلوبی را طی کند. در این صورت باید مسائل را به صورت فنی حل نمود و شرکت های اثرگذار بر شاخص را همچون ایران خودرو بررسی و با حل مشکلات آن صنعت، به رشد بازار و به طور کلی اقتصاد کمک کرد. به عنوان مثال، زیان انباشته شرکت ایران خودرو تنها برای یک سال مالی نیست، این شرکت حداقل ۶ تا ۷ سال متوالی زیان انباشته دارد. مشخص است  که قیمت گذاری دستوری، وضعیت این شرکت را نامطلوب کرده است.

بورس امروز: این قیمت گذاری دستوری علاوه بر ایران خودرو، بانک های عامل این شرکت های خودروساز را نیز تحت تاثیر قرار داده است؟ 

فرهاد حنیفی: بانک ها بر اساس قواعد  و مقررات تعیین شده مجاز به اعطای وام به شرکت های ایران خودرو و سایپا نیستند اما به دلیل نیاز این شرکت ها، با در نظر گرفتن استثنائات و دریافت مجوزهای لازم، به دو شرکت مذکور وام ارائه می کردند. در حالی که وضعیت این شرکت ها  به ناترازی بانک ها هم اضافه  می کند. بخش قطعه سازی در صنعت خودرو بیش از سایر بخش ها تحت تأثیر قیمت های جهانی است و برکسی پوشیده نیست که قیمت گذاری کنونی  حتی بهای تمام شده محصولات خودرو و بعضا قطعه سازی ها  را پوشش نمی دهد.

رخداد اخیر در استقابل مردم از عرضه خودرو به خوبی گویای این مسئله است که این قیمت های اعلام شده بسیار پایین تر از قیمت واقعی خودرو است و نتیجه آن زیان انباشته دو شرکت سایپا و ایران خودرو است که مبلغی بیش از دویست هزار میلیارد تومان می باشد.

بورس امروز: ایا  انتظارات مردم از دولت می تواند بر عملکرد بازار سرمایه تأثیر منفی گذارد؟

مدیرعامل “ونیکی”: زمانی که یک وضعیت نامطلوب همچون از دست دادن پول در مسائلی همچون مؤسسات پولی غیر مجاز پیش می آید، مردم انتظار ورود حاکمیت و رفع زیان دارند. این درحالی است که چنین مسائلی باید براساس ضوابط  قانونی حل شود و نیاز به درگیر شدن بانک مرکزی نیست. چنین دیدگاه حاکم بر جامعه موجب می شود تا مردم انتظار دخالت های مکرر در هر بازاری همچون بازار سرمایه را داشته باشند تا زیان تحمل شده آنها رفع شود. این دیدگاه به نفع هیچ بازاری نیست و هر بازار باید ضوابط خود را داشته باشد تا مسائل رخداده حل شوند. درحالی که قانون رفع موانع تولید تصویب شده بود، بانک ها براساس دستور هیئت دولت ملزم به خرید سهام پالایشی ها شدند و مسائلی را برای انها به همراه داشت چراکه ملزم به دریافت مجوزهایی شدند و با نتایج نامطلوبی نیز مواجه شدند.

بورس امروز: انتظار شما از رییس جدید سازمان بورس برای رشد و توسعه این بازار چیست؟ 

فرهاد حنیفی: عرضه سهام عدالت در بازار سرمایه باید متناسب با ظرفیت آن انجام و به صورت پلکانی عرضه می شد؛ درحالی که بدون ظرفیت سنجی بازار، سهام عدالت عرضه شد و به تبع هزینه هایی را به همراه داشت. فردی که مسئولیتی به او محول می شود باید حدودی را برای خود تعیین نماید تا دست به اقدامات جبران ناپذیری نزند. این عمل اگرچه هزینه هایی را به دنبال دارد اما موجب اجرای درست کارها می شود. به عنوان مثال، در زمانی که ترکیه اقدام به افزایش نرخ بهره کرد و مقدار آن را از ۱۴ درصد فراتر رفت بازار سرمایه ترکیه دچار تنش جدی نشد و این مسئله موجب رشد بورس ترکیه شد. تا زمانی که نهادهایی همچون وزارتخانه ها بر بازار سرمایه تسلط دارند و تصمیمات بورس متکی به دستورات نهادهای بالا دست باشد، بازار سرمایه نمی تواند مسائل خود را حل نماید. همچنانکه بانک ها در حال حاضر دچار ناترازی هستند و با رفع یک ناترازی، یک  ناترازی  درجای دیگری دامن زده شد.

بنابراین مدیریت سازمان می بایست یک برنامه جامع و سیستمد و جامع در دستور کار خود قرار دهد

بورس امروز: علت اصلی مشکلات اقتصادی همچون بازار پول چیست؟

مدیرعامل “ونیکی”: اگرچه همواره در خصوص رفع ناترازی بانک ها و ارائه راه حل صحبت شده است اما عملکردهای گذشته همچون ادغام بانک ها نشان داد که با رفع یک ناترازی، همواره ناترازی های بیشتری ایجاد شده است. این مسئله نشان می دهد که  نگاه  مخاطره اخلاقی باید در جامعه رفع شود و هر کس باید در جایگاه خود به تعهداتش عمل نماید تا در نهایت به سمت بهبود حرکت کنیم. با ارتقاء جایگاه بازار سرمایه، این بازار میتواند همراه با بانک مرکزی در کنار دولت بوده و در راستای بهبود اقتصاد بیانجامد.

بورس امروز: بازار سرمایه چگونه می تواند برای حل مشکلات ناشرین ورود نماید؟

فرهاد حنیفی: سازمان بورس باید قدرت چانه زنی خود را افزایش دهد و از آسیب کلیت بازار و بویژه سهامداران خرد جلوگیری نماید. سازمان بورس در صورتی که یک نماد از خبرهای منتشر شده اثر پذیرد و نوسانات شدیدی را تجربه کند، می تواند نماد را متوقف سازد، اما این اقدام بیشترین آسیب را به سهامداران خرد وارد می سازد. از سوی دیگر، سازمان بورس با محول کردن پیگیری ها به شرکت های حاضر در بازار سرمایه همچون شرکت های دولتی و شرکت های بزرگ، نمیتواند نتیجه ای را کسب نماید و فرضاً با جابه جایی  مدیریت، پیگیری ها  را به آنها محول کند. بلکه باید  نقش خود را پررنگ کند. سازمان بورس باید مسائل کلان خود را با مذاکره با هیئت دولت و  شورای سران انجام دهد تا التهاب کمتری متوجه مردم و بازار سرمایه گردد .

سازمان بورس می تواند با جلسات متعدد با دولت مشکلات صنایع را تک به تک مطرح  کرده و نتایج مطلوبی کسب نماید..

بورس امروز: آیا می توان همچون گذشته از صندوق های سرمایه گذاری و هلدینگ ها انتظار حمایت و بهبود بازار سرمایه را در شرایط بحرانی داشت؟

مدیرعامل “ونیکی”: این سیاست دیگر پاسخگو نیست؛ چرا که در گذشته صندوق ها و هلدینگ ها، با داشتن نقدینگی امکان ورود به معاملات را داشتند اما اکنون به دلیل فشار مالی نمیتوانند ورود نمایند. از طرف دیگر سایز بازار  و تعداد سهامداران  رشد قابل  ملاحظه ای داشته  و اینکه باتوجه به مصارف قابل توجه پول در بخش  های مختلف اقتصادی، قدرت بانک ها  نیز کاهش یافته است. به عنوان مثال با اعطای وام به مواردی همچون ازدواج و فرزند آوری، توان بانک ها کاهش یافته و امکان مانور در سایربخش ها را  بطور جدی نخواهند داشت. لذا صندوق ها و هلدینگ ها باید در سطح ظرفیت خود در مسائل ورود کنند .

راه حل حقیقی، حل مسائل بین المللی و مراودات  برون مرزی و رفع تحریم هااست تا آسیب های رخ داده به اقتصاد برطرف گردد. اگرچه برخی در زمینه تحریم کشور روسیه را به عنوان نمونه موفق  نام می برند اما باید توجه داشت که ایران از سال ۱۳۸۲ تحریم بوده است و اثرات تحریم بر روسیه نیز در  سال  های آتی مشاهده خواهد شد. در نتیجه برای حل مسائل باید روابط بین المللی را بهبود بخشید و ادامه و در کنار ان  سایر مسائل تاثیر گذار نیز رفع و رجوع گردد.

منبع: شماره ۹۹ نشریه بورس امروز- مهرماه ۱۴۰۳