در عرصه اقتصادی؛ چه کسانی ریسک پذیرند؟
افراد هنگام مواجهه با موقعیت ریسک دار چه واکنشی نشان می دهند؟ مطالعات نشان می دهد که افراد هنگام مواجهه با ریسک به دلایل متعددی از جمله تفاوت در درجه پذیرش ریسک و برداشت های متفاوت از آن، خصوصیات، شرایط و موقعیت خود و … رفتارهای متفاوتی از خود بروز می دهند.
به گزارش بورس امروز، ریسک و نااطمینانی نقش مهمی تقریبا در تمامی تصمیم های اقتصادی بازی می کنند. به عنوان مثال، انتخاب های مهم فردی مانند سرمایه گذاری، ادامه تحصیل، اشتغال، خرید مسکن، خرید بیمه و… به عنوان تصمیمات ریسکی شناخته می شوند؛ از این رو، به شدت تحت تاثیر نگرش افراد نسبت به ریسک قرار دارند. در کشورهای در حال توسعه همچون کشور ما ایران، اکثر افراد در شرایطی زندگی می کنند که معمولا دارای درآمدهای ناپایداری هستند، عرضه بیمه تا حدودی در این کشورها کم است و دارایی های محدودی برای جذب شوک های سنگین اقتصادی وجود دارد. از این رو، افرادی که در چنین شرایطی زندگی می کنند بیشتر در معرض ریسک بوده و این عوامل بر نگرش آنها به ریسک تاثیر می گذارد. از آنجایی که نگرش های متفاوت نسبت به ریسک منجر به انتخاب های متفاوت می شود، از این رو، آگاهی از عوامل تعیین کننده این ترجیحات برای درک و پیش بینی رفتار افراد حیاتی است..
در بسیاری از موارد، تصمیم گیری در موقعیت انجام می گیرد که متغیرها به طور چشم گیری نامعین هستند. و این نااطمینانی و کم اطلاعی سبب می شود که افراد در فضای تصمیم گیری با ریسک مواجه شوند. در دنیای همراه با عدم اطمینان امروز، یکی از عوامل موثر برای تصمیم گیری نگرش به ریسک است. اگر عوامل موثر بر ریسک سبب شوند که در جامعه ای تعداد افراد ریسک گریز افزایش یابند، این امر عواقبی همچون کاهش پس انداز و سرمایه گذاری خواهد داشت و این عواقب معمولا اثرات طولانی مدت دارند و روی یکی از مهمترین اهداف کشورها؛ یعنی دستیابی به رشد بلندمدت و مداوم اقتصادی اثر منفی دارد. یکی از راه های دستیابی به رشد اقتصادی از طریق جذب مشارکت افراد در فعالیت هایی همچون سرمایه گذاری های با ریسک است. در این میان برخی عوامل با تاثیری که بر میزان پذیرش ریسک می گذارند سبب تغییر در نحوه سرمایه گذاری آنها شده و کشش افراد را به سرمایه گذاری های ریسک دار افزایش می دهند. ریسک گریزی افراد نه تنها بر زندگی خودشان، بلکه بر زندگی خانواده و در نتیجه بر کل جامعه اثر گذار بوده و تاثیرات آن معمولا به صورت مخرب است. یکی از این اثرات، کاهش سطح رفاه مالی جامعه است. این موارد تنها بخشی از دلایلی است که سبب می شود بررسی عوامل موثر بر ریسک گریزی الزامی شود.
به طور کلی دو دیدگاه در مورد نحوه تصمیم گیری هنگام مواجهه با یک انتخاب اقتصادی همراه با ریسک وجود دارد: رویکرد مالی کلاسیک و رویکرد مالی رفتاری. الگوی مالی کلاسیک مبتنی بر مجموعه ای از مفروضات ساده کننده از جمله فرض ثابت و قابل شناخت بودن انتظارات، وجود اطلاعات کامل برای تصمیم گیری، رفتار عقلانی تصمیم گیرندگان و حداکثر سازی مطلوبیت مورد انتظار است. این دیدگاه نسبت به ریسک، تنها جنبه های عینی ریسک را در نظر داشته و اندازه گیری کمی را به همراه دارد.
در اتخاذ تصمیمات مالی در چهارچوب اقتصاد مالی کلاسیک دو پارادایم اصلی، عقلانیت کامل و تصمیم گیری مبتنی بر بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار است. تصمیم گیری انسان ها همواره به طرف مختلفی از مفروضات کلاسیک مالی منحرف می شود و حتی در برخی مواقع امکان رفتار عقلانی از شخص تصمیم گیرنده سلب می شود. بنابراین، بسیاری از تصمیمات تنها تحت تاثیر شاخص های اقتصادی و عقلانیت قرار ندارد و همین امر سبب شده که فرضیات علم کلاسیک مورد انتقاد قرار گیرد. روان شناسان معتقدند که انسان اقتصادی، تعارضات درونی افراد را مدنظر قرار نمی دهد. برای مثال در مدل عقلانی، اهداف و اولویتهای کوتاه مدت و بلندمدت تصمیم گیری افراد و یا تطبیق ناسازگاریهای موجود بین اهداف فردی و اجتماعی در نظر گرفته نمی شود. ظهور و بروز چنین تعارضاتی سبب به وجود آمدن مدل های رفتاری می شود.
رویکرد مالی رفتاری، رهیافت جدیدی در مورد بازارهای مالی است که به منظور پاسخ به برخی از مشکلاتی که در مالی کلاسیک وجود دارد، ظهور کرد. این رهیافت جدید بیان می کند که برخی از پدیده های مالی را با استفاده از مدل هایی که در آنها عوامل کاملا عقلانی در نظر گرفته نمی شوند، بهتر می توان درک کرد. همچنین به نظریه پردازان گوشزد می کند در کنار سایر متغیرها، رفتار انسان را نیز در نظر بگیرند. “مونیتر ” محقق حوزه مالی رفتاری معتقد است که ناشناخته ترین مفهوم مالی، ریسک بوده و موضوع مربوط به درک و شناخت از ریسک در رویکرد مالی رفتاری، یکی از موضوعات بسیار بااهمیت است؛ زیرا فرآیند قضاوت در مورد آنکه افراد چگونه اطلاعات را جمع آوری کنند، شامل ارزیابی نتایج بودکه این امر هم بر تصمیمات نهایی اثر گذار است.
حال سوال اینست که افراد هنگام مواجهه با موقعیت ریسک دار چه واکنشی نشان می دهند؟ مطالعات نشان می دهد که افراد هنگام مواجهه با ریسک به دلایل متعددی از جمله تفاوت در درجه پذیرش ریسک و برداشت های متفاوت از آن، خصوصیات، شرایط و موقعیت خود و … رفتارهای متفاوتی از خود بروز می دهند.
مردان، جوان ترها و افراد مجرد تمایل بیشتری به ریسک پذیری دارند. افرادی که تازه ازدواج کرده اند به خاطر ادامه نسل و زندگی شان ریسک گریز ترند. سفید پوستان نسبت به دیگر نژادها ریسک گریزی کمتری دارند. تحصیلات و درآمد تاثیر مثبتی بر میزان قبول ریسک دارند. این در حالی است که ثروت و درآمد دارای تاثیرات منفی بر درجه پذیرش ریسک هستند. فاکتورهای جمعیت شناختی از جمله جنسیت، سن، وضعیت تاهل، آموزش، وضعیت شغلی و درآمد بر سطح پذیرش ریسک و ریسک پذیری افراد حقیقی که تمایل به سرمایه گذاری دارند، تاثیر دارد. مردان نسبت به زنان، افراد جوان نسبت به افراد پیر و افراد دارای درآمد بالا نسبت به افراد دارای درآمد پایین، ریسک پذیر تر هستند. همچنین وضعیت تاهل تاثیر معنی داری روی ریسک پذیری ندارد.
هر چه سن پایین تر باشد توانایی شناختی بالاتر و ریسک پذیری بیشتر است. در مورد جنسیت نیز می توان گفت زنان کمتر از مردان صبور هستند، اما تفاوت ناچیز است و هر چه صبر پایین تر باشد، ریسک پذیری کمتر است. در کل هر چه توانایی شناختی بالاتر باشد، ریسک پذیری بیشتر است. علاوه بر این، ریسک پذیری در سطح فردی با درآمد نیز همبسته است. تمرکز افراد بر پیامدهای مطلوب یا نامطلوب با خوشبینی که یک جنبه پایدار از شخصیت است، مرتبط بوده و خوشبینی یکی از عواملی است که روی میزان ریسک پذیری افراد اثر گذار است.
نویسنده: حبیب مروت: دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی و سیروس امیدوار استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
منبع: شماره ۹۷ نشریه بورس امروز- مردادماه ۱۴۰۳
