گریزی از افزایش قیمت برق صنایع نیست

به گزارش بورس امروز؛ کشور ایران در سال‌های اخیر با کمبود برق مواجه بوده و درحال حاضر نیز این کمبود گریبانگیر صنایع شده‌ است. از این‌رو در گزارش حاضر به بررسی قیمت برق صنایع نیروگاهی خواهیم پرداخت.
ظرفیت اسمی برق ایران با ظرفیت اسمی ۹۰ هزارمگاوات ساعت، براساس داده‌های ‌تولید جهانی برق، سال ۲۰۲۰ دوازدهمین کشور بزرگ تولیدکننده الکتریسیته بوده و سهم ۱.۲درصدی (۳۳۲ تراوات ساعت) از مجموع ۲۶,۸۲۳ تراوات ساعت انرژی جهانی را به خوداختصاص داده است.

ساز و کار نیروگاه ها

در نیروگاه گازی انرژی حاصل از گاز به انرژی حرارتی تبدیل و با چرخاندن توربین‌ها برق تولید می‌شود. راندمان این نیروگاه‌ها ۳۳ درصد است. به عبارتی ۱متر مکعب گاز، ۳ کیلو وات ساعت برق تولید می‌کند. برای تبدیل نیروگاه گازی به نیروگاه سیکل ترکیبی هر دو واحد نیروگاه گازی در کنار یکدیگر قرار گرفته، یک واحد بخار در بالای آن اضافه و به سیکل ترکیبی تبدیل می‌شود. این واحد بخار، انرژی بیشتری مصرف نمی‌کند و در واقع از هدر رفت انرژی دو واحد گازی استفاده می‌کند. برای مثال در نیروگاه عسلویه دو واحد ۱۶۰ مگاواتی کنار یکدیگر قرار گرفته و یک واحد ۱۶۰ مگاواتی بخار روی این دو واحد قرار می‌گیرد که از انرژی دو واحد نیروگاه گازی استفاده می‌کند.
در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی هر متر مکعب گاز به ۴.۵ کیلووات ساعت برق تبدیل می‌شود. در نیروگاه بخار با استفاده از انرژی گاز برای ایجاد بخار و از انرژی بخار برای چرخاندن توربین ها و تولید برق استفاده می‌شود.

در ایران نیروگاه ها در ازای تبدیل انرژی کارمزد دریافت می کنند. (تولید کارمزدی) و موانع این صنعت به شرح زیر است:

الف) نرخ گذاری دستوری:

در ایران قیمت گذاری، تولید و عرضه بخش اصلی برق کشور در اختیار وزارت نیرو قرار گرفته‌ است.
از سوی دیگر دولت‌ها طی سالیان اخیر با توجیه تناسب نرخ برق با درآمد سرانه افراد و تخصیص برق رایگان به اماکن و نهادها، نرخ‌های فروش برق را به شدت سرکوب کرده اند. اثرات وضعیت حاضر را در صورت‌های مالی شرکت توانیر با زیان انباشته ۷۲.۶ همت در سال ۱۴۰۱ مشاهده کرد؛ هم اکنون به رغم افزایش نیاز به برق، با فرسودگی نیروگاه‌های موجود به علت قدمت زیاد و عدم انگیزه سرمایه‌گذاران غیر دولتی در این صنعت مواجه هستیم.

ب) ناترازی درآمد و هزینه ها:

بر اساس قوانین و مقررات موجود راهکارهای متعددی برای جبران وضعیت فعلی پیش‌بینی شده‌است، براساس ماده ۶ قانون حمایت از صنعت برق مصوب۱۳۹۴، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور موظف است اعتبار لازم جهت پرداخت مابه التفاوت قیمت فروش تکلیفی انرژی برق و انشعاب با قیمت تمام‌‍شده (مورد تأیید سازمان حسابرسی) و همچنین معافیت‌های قانونی اعمال شده برای هزینه های انشعاب را در بودجه سنواتی کل کشور پیش‌بینی و در فواصل زمانی سه ماهه به وزارت نیرو پرداخت کند. اما تاکنون در قوانین بودجه کشور برای این امر اعتباری در نظر گرفته نشده‌است. امری که منجر به فاصله قابل توجهی بین درآمد و هزینه‌های این صنعت گردیده‌است.

ب) دوره وصول مطالبات:

در نیروگاه‌ها مبالغ فروش انرژی در بازار عمده فروشی برق برخلاف قرارداد با شرکت مدیریت‌ شبکه در موعد مقرر پرداخت نشده و پس از گذشت زمان طولانی از طریق اسناد خزانه دولتی پرداخت می‌گردد. در حالیکه مطابق ماده ۸ قرارداد بین شرکت مدیریت شبکه و نیروگاه‌ها مقرر شده است که ظرف یک ماه پس از صدور صورتحساب فروش انرژی توسط شرکت فروشنده، مبالغ مربوطه توسط شرکت مدیریت شبکه پرداخت گردد. این موضوع به علت عدم وجود نقدینگی، توسط مدیریت شبکه رعایت نشده و شدت آن به حدی است که میانگین دوره وصول مطالبات شرکت‌های نیروگاهی از یک سال تا دوسال به درازا می¬کشد. یعنی شرکت‌های نیروگاهی علاوه بر این که با سرکوب نرخ‌های فروش مواجه اند، در شرایط تورمی کشور حتی مبالغ حاصل از فروش با چنین نرخ‌هایی را در بهترین حالت با تأخیری یک ساله از دولت دریافت می‌کنند. پس سرمایه گذاری در این صنعت اقبالی ندارد. با عنایت به موارد فوق در سال¬های آتی با تحولات جدی در حوزه انرژی مواجه خواهیم بود. در آخرین گزارشات شرکتهای فولادی، نرخ برق از ۶۰۰۰ ریال به ۱۲۰۰۰ ریال افزایش یافت. ناترازی در حوزه انرژی آثار عمیقی بر سود آوری شرکتها خواهد داشت. از طرف دیگر سرمایه گذاری در زیر ساخت های انرژی توسط دولت بدلیل کسری بودجه تقریبا ممکن نیست و به شرکت ها اعلام شده که برای تامین انرژی اقدام نمایند. مصرف انرژی مطابق آخرین جداول ارائه شده در آمارهای رسمی، تولید گاز در کشور روزانه ۹۵۰ میلیون متر مکعب است که ۲۰ درصد آن صرف صادرات و تزریق در میادین می شود لذا ۷۶۰ میلیون متر مکعب مصرف داخلی بشرح زیر است:

چنانچه یک شرکت بطور مثال فولاد مبارکه قصد تاسیس یک نیروگاه مطابق نیازهای خود داشته باشد باید در نظر داشت این صنعت به ازای هر تن فولاد ۸۵۰ کیلوات برق مصرف می کند. فولاد مبارکه به ازای ۸ میلیون تن فولاد حدودا ۷ میلیارد کیلووات برق مصرف می کند
برای تامین این مقدار برق دو راهکار وجود دارد اگر گاز ۱۵ سنت باشد یک نیروگاه سیکل ترکیبی به ازای یک کیلو وات برق یک چهارم متر مکعب گاز مصرف می کند. لذا قیمت برق در نیروگاه سیکل ترکیبی ۳ تا ۴ سنت هزینه گاز خواهد بود. استهلاک نیروگاه هم سالانه ۲ سنت است یعنی بهای تمام شده برق بین ۵ تا ۶ سنت خواهد بود. در چنین شرایطی هزینه انرژی باعث از بین رفتن مزیت نسبی بسیاری از صنایع مانند آلومینیم می شود.
صنعت فولاد نیز با کاهش شدید سودآوری مواجه خواهد شد. لذا صنایع به سمت انرژی های تجدیدپذیر خواهند رفت. برای نمونه فولاد مبارکه یک نیروگاه خورشیدی ۶۰۰ مگاواتی در دست احداث دارد که با مپنا قرارداد بسته است. سیمان اردستان یک نیروگاه ۱۰ مگاواتی در دو فاز در دست احداث دارد که فاز اول ۵ مگاواتی در ۱۴۰۳ به بهره برداری می رسد. لازم به توضیح است که راندمان نیروگاه خورشیدی ۲۰-۲۵ درصد است و برای هر مگاوات باید ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار دلار سرمایه گذاری شود واستهلاک آن ۲۰ ساله است. برای هر سال ۱۰% هزینه های جاری دارد
(باطری و پرسنل و …). در این شرایط بهای تمام شده برق در حدود ۲ سنت در هر کیلوات خواهد بود. اگر بازده دلاری سرمایه هم ۱۰% منظور شود، هر کیلو وات ساعت ۴ سنت هزینه سرمایه دارد که دراین صورت بهای برق نیروگاه خورشیدی به ۶ سنت افزایش خواهد یافت. پس فولاد مبارکه برای کل برق مصرفی لازمست حدود ۳ میلیارد دلار سرمایه گذاری کند و باز هم قیمت برق برای آن ۶ سنت تمام می شود.

در حال حاضر قیمت برق صنعت فولاد 2ECA معادل ۱۲۰۰۰ ریال است که با ارز مبادله ای ۳ سنت و با ارز بازار آزاد ۲ سنت است. لذا گریزی از افزایش قیمت برق صنایع وجود ندارد.
با این حال هنوز قوانین شفافی جهت ایجاد تعهد به صنایع که در صورت ایجاد نیرگاه برق تولیدی به طور کامل در اختیار واحد تولیدی قرار می گیرد، وجود ندارد. لذا ناترازی در حوزه انرژی ادامه دار خواهد بود.

نویسنده: ریحانه داریان – مدیر تحلیل شرکت سبد گردان اندیشه صبا

منبع: شماره ۹۶ نشریه بورس امروز- تیرماه ۱۴۰۳