صدمات انحصارهای انرژی خارج از بورس
در معاملات برق در بورس انرژی، به رغم آنکه قانون قرارداد دو جانبه در خارج از بورس مزایای بیشتری را ایجاد می‌کرد، به تدریج اکثر شرکت‌ها به سمت قراردادهای خارج از بورس روی آوردند که به دلیل عدم شفافیت معاملات، موجب رقابت ناسالم نیروگاه‌ها بر اثر کاهش قیمت و صدمه به صنعت برق کشور شد.
به گزارش بورس امروز، بورس کالا مدت کوتاهی میزبان معاملات خودرو بود، عرضه خودرو در بورس کالا برای اولین بار در کشور ما شکل گرفت. به این دلیل که در یک اقتصاد سالم، برای تعیین قیمت و توزیع خودرو نیازی به تجربه بورس کالا نیست. خودرو ،کالایی نیست که برای تعیین قیمت آن از طریق بورس کالا نیاز به اقدام باشد. سیستم‌های ناقص توزیع و تعیین قیمت در ایران باعث شد که فروشندگان و خریداران استقبال خوبی از معاملات خودرو در بورس کالا داشته باشند. یکی از دلایل بهم ریختگی بازارها در ایران تقاضای سرمایه‌گذاری برای کالاهایی است که ماهیت سرمایه‌گذاری ندارند، اما اگر بخواهیم به مزایای معاملات خودرو در بورس کالا اشاره کنیم در سایه عدم توانایی سیستم موجود می‌توان به مواردی مانند شفافیت قیمت، حذف واسطه‌گرها و اطمینان از استفاده مصرف‌کننده نهایی اشاره کرد.
ما خیلی راحت می توانیم در جریان اطلاعات معاملات از طریق سایت رسمی بورس کالا قرار گیریم و اطلاعات در اختیار همگان قرار خواهد گرفت. قوانین بورس کالا، فروشندگان را وادار می‌کند در صورت عدم انجام تعهدات خود بر اساس شرایط، جریمه شوند. در بورس کالا ۶۹ هزار و ۲۶۵ خودرو معامله شد و ارزش ریالی آن معادل ۴۴ همت بود. بورس کالا شاید یکی از عوامل تاثیرگذار بر افزایش قیمت خودرو بود، اما مطمئنا تنها عامل نبود؛ اما از طرفی می‌توان به رفتار عرضه‌کنندگان خودرو نیز دقت کرد که با پیش‌بینی تقاضا و کاهش عرضه خودرو باعث رقابت در این بازار بودند.
به رغم آن که عرضه خودرو در بورس کالا علاوه‌بر مزایایی که داشت معایبی را هم دارا بود؛ اما به طور کلی تجربه اینجانب در بورس کالا و انرژی این مسئله را نشان می‌دهد که متاسفانه در کشور ما، خیلی اوقات قوانینی جهت عرضه و خرید برخی کالاها در بورس مصوب شده و عرضه آن تجربه بسیار موفقی در بورس را داشته است. ولی به دلیل آن که عرضه در بورس گاها باعث به خطر افتادن منافع عده‌ای می‌گردد، قوانینی ایجاد شده که یا عرضه آن کالا را در بورس متوقف و یا بسیار محدود کرده است. برای مثال به قانون مصرف‌کنندگان برق صنعتی بالای ۵ مگاوات در ساعت در بورس انرژی می‌توان اشاره کرد. مصوبه شماره ۱۰۰/۲۰/۵۰۳۷۳/۹۵ مورخ ۰۷/۱۲/۹۵ وزیر محترم نیرو، به شرایط تامین برق مصرف‌کنندگان بالای ۵ مگاوات در ساعت از طریق بورس انرژی ایران اشاره دارد. به موجب این مصوبه و هماهنگی‌های پذیرفته با شرکت مدیریت شبکه برق ایران و همچنین مزیت معاملات برق در بورس انرژی ایران، امکان انعقاد قرارداد یکساله با نیروگاه با اعلام ظرفیت خرید به صورت روزانه، هفتگی، ماهیانه و سالیانه وجود دارد. در این میان پوشش ریسک شرکت‌ها در زمینه خرید برق از نیروگاه‌ها به دلیل تضامین نیروگاه نزد بورس انرژی و نظارت سازمان بورس اوراق بهادار بر معاملات، پایین تر بودن قیمت‌ها در بورس به دلیل ایجاد فضای رقابتی و در نهایت معافیت مالیاتی نیروگاه‌ها در صورت عرضه در بورس انرژی ایران سبب شد تا بسیاری از شرکت‌های صنعتی از سال ۱۳۹۵ به بعد، برق خود را در بورس و از طریق قرارداد مستقیم با نیروگاه تامین کنند. ولی با توجه به آن که قانون قرارداد دو جانبه در خارج از بورس مزایای بیشتری را ایجاد می‌کرد، به تدریج اکثر شرکت‌ها به سمت قراردادهای خارج از بورس روی آوردند که به دلیل عدم شفافیت معاملات، موجب رقابت ناسالم نیروگاه‌ها بر اثر کاهش قیمت و صدمه به صنعت برق کشور شد.
از مثال‌های دیگر به عرضه گازوییل و بنزین در بورس انرژی می‌توان اشاره کرد. به تدریج این عرضه‌ها از بورس خارج و به صورت انحصاری درآمد. و بسیاری از خریداران صادراتی این محصولات را با مشکلات فراوانی رو به رو کرد. لذا در مجموع بورس کالا و انرژی ابزاری مطمئن و شفاف در زمینه معاملات کالا است که حتی در زمینه عرضه کالاهایی مانند خودرو می‌تواند مزایای فراوانی را ایجاد کند.
نویسنده: گلنوش معینی – مدیر بورس کالا و انرژی کارگزاری شهر
