آشنایی با “مریم میرزاخانی”؛ بانوی ریاضی ایران

به گزارش بورس امروز؛ مریم میرزاخانی ریاضی‌دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به دلیل کنش‌گری در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای آن‌ها» برنده مدال فیلدز شد که بالاترین جایزه در ریاضیات است. وی اولین زن و ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است. زمینهٔ تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود.

مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برندهٔ مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد و در این سال به‌عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمرهٔ کامل را به دست آورد.وی نخستین دانش آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت.

او سپس در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد به سرپرستی کورتیس مک‌مولن، از برندگان مدال فیلدز، گرفت.

از مریم میرزاخانی به‌عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیدهٔ سال ۲۰۰۵ از سوی نشریهٔ پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشتهٔ ریاضیات تجلیل شد.میرزاخانی برنده جوایزی چون جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و جایزهٔ کلی بود. وی از یازدهم شهریورماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشتهٔ ریاضیات بود.پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود.

سالروز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد.

کودکی پر معما

اولین علاقه مریم میرزاخانی به ریاضیات از کودکی شکل گرفت و ذهن سیالش جایی میان تخیل و معما در نوسان بود؛ چنانچه خود در جایی گفته است:

بچه که بودم دوست داشتم نویسنده شوم. شاید برادرم بود که باعث علاقه‌مندی من به ریاضیات شد. او بود که یک روز با نقل هیجان‌انگیز داستان مربوط به حل یک معمای ریاضی مرا نسبت به ریاضیات به شوق آورد. هرچه بیشتر ریاضی را مطالعه کردم و به حل مسائل ریاضی پرداختم، بیشتر به شوق و هیجان آمدم.

می‌گویند مریم برای حل مسائل سخت هندسه و ریاضی، نقوش و تصاویر بسیاری بر کاغذهای بزرگ رسم می‌کرد؛ به‌طوری که آناهیتای کوچک فرزند مریم میرزاخانی، نام نقاشی را بر کارهای مادر می‌گذاشت. میرزاخانی در اندک مصاحبه‌هایی که داشت از آینده دخترش این‌گونه حرف می‌زند:

«برای من فرق نمی‌‌کند بچه‌ام ریاضیدان شود یا نشود؛ امیدوارم که او و کلا همه بچه‌ها ریاضی را جدی بگیرند. دوست ندارم مثل افرادی شود که تا صحبت از ریاضیات می‌شود می‌گویند من از ریاضی هیچ‌چیز نمی‌دانم. یعنی اصلا به خود امکان نمی‌‌دهند که به آن فکر کنند. البته در ایران خیلی این‌طور نیست، ولی در آمریکا زیاد پیش می‌آید. ریاضی به درست فکر کردن کمک می‌کند. حتی یک پزشک یا کسی که کار دیگری هم می‌کند، اگر ریاضی‌اش قوی باشد می‌تواند جلوتر برود».

مریم میرزاخانی یکی از زنان پیشرو در علم ریاضیات به شمار می‌آید که به رغم عمر کوتاهش، خدمات بسیاری را به جامعه علمی ارائه داده و چندین قضیه مهم و لاینحل ریاضی را با ذهن جستجوگر و خلاق خود به سرانجام رسانده است. نبوغ و استعداد مثال‌زدنی او، جوایز متعددی را برای میرزاخانی به ارمغان آورد و بر شهرت جهانی و اعتبار علمی این دانشمند نخبه ایرانی افزود.

جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی

مریم میرزاخانی در سال‌های فعالیتش جوایز گوناگونی گرفت و در سال‌های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ موفق به کسب مدال طلای ریاضی در المپیاد کشوری شد. این موفقیت باعث شد او به المپیاد جهانی ریاضیات در هنگ‌کنگ و کانادا راه یابد و در این مسابقات نیز مدال طلا را از آن خود کند. علاوه بر این، موفق شد بیشترین امتیاز را بین همه دانش‌آموزان شرکت‌کننده کسب کند.

او در سال ۲۰۰۹ جایزه بلومنتال را از آن خود کرد. طبق اعلامیه انجمن ریاضی آمریکا، این جایزه مهم ریاضی به‌خاطر خلاقیت استثنایی و تز دکترای مبتکرانه به مریم میرزاخانی اهدا شد، تزی که در آن ابزارهای گوناگونی برای به‌دست‌آوردن نتایجی در ۳ مسئله مهم ترکیب شده‌ بودند، از هندسه هذلولوی گرفته تا روش‌های کلاسیک فرم‌های اتومورفیک و تقلیل سیمپلکتیک.

مریم میرزاخانی اولین ایرانی و اولین زن جهان بود که در سال ۲۰۱۴ برنده مدال فیلدز شد. این جایزه ارزشمندترین نشان علمی رشته ریاضیات است که به آن عنوان نوبل ریاضیات را نیز داده‌اند.

از دیگر جوایز او می‌توانیم به مواردی چون جوایز و افتخارات مریم میرزاخانی در یک نگاه، مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی (هنگ‌کنگ ۱۹۹۴).
مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی با نمره کامل (کانادا ۱۹۹۵)، فعالیت در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹)، جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳، جایزه برترین فارغ‌التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳، جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کِلِی در سال ۲۰۰۴، کسب عنوان یکی از ۱۰ ذهن جوان جهان در سال ۲۰۰۵ از سوی نشریه پاپیولار ساینس آمریکا، جایزه ای‌ام‌اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹.
دعوت به کنگره بین‌المللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی درباره «توپولوژی و سیستم‌های پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»، جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳، انتخاب‌شدن به‌عنوان یکی از ۱۰ فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر، جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴، سخنران مدعو کنگره بین‌المللی ریاضی در سال ۲۰۱۴، مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴ اشاره کرد.

ازدواج با یان وندراک

یک سال قبل از فارغ التحصیلی، مریم با شخصی به نام یان وندراک از جمهوری چک آشنا شد. وندراک، دانشمند کامپیوتر نظری و ریاضیدان کاربردی است که از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹  در دانشگاه پرینستون در مقطع فوق دکتری تدریس می کرد. مریم میرزاخانی و وندراک درست زمانی ازدواج کردند که مریم به عنوان استادیار در پرینستون مشغول بود سپس طولی نکشید که هر دوی آن‌ها برای تدریس به اسنفورد رفتند. وندراک و مریم یک فرزند دختر به نام آناهیتا دارند که متولد سال ۲۰۱۱ است.

مریم میرزاخانی در کنار همسرش یان وندراک و دخترشان آناهیتا

در سال ۲۰۰۶ میرزاخانی همکاری پربار خود با الکس اسکین را آغاز کرد. سال‌ها بعد این همکاری به نتایج پیشگامانه بزرگی به نام عصای جادویی منجر شد. آن‌ها پس از چندین پروژه‌ای که با هم کار کردند، تصمیم گرفتند یکی از بزرگترین مشکلات باز ریاضیات در حوزه تخصصی خودشان را حل کنند.
دستاورد آن‌ها پاسخی به این سوال بود: اگر پرتو نوری که از یک منبع نقطه‌ای به اطراف اتاقی آینه‌ای بتابد، آیا نور به تمام نقاط اتاق خواهد رسید یا برخی از قسمت‌ها برای همیشه تاریک باقی خواهند ماند؟
اسکین درباره این موضوع به ظاهر ساده گفت: «خود قضیه‌ای که ما ثابت کردیم در حوزه ای از ریاضیات است که توضیح آن آسان نیست. اگر بخواهم این را برای یک دکترای ریاضی که در زیرشاخه‌های مختلف کار می‌کند توضیح دهم، ساعت‌ها طول می کشد‌.»

حل معما با وجود تمام سختی‌ها

اسکین که از سال‌ها قبل به حل این مشکل فکر می‌کرد و به آن علاقه داشت می‌گوید:
«در نهایت زمانی که مریم میرزاخانی پژوهشگر دانشگاه پرینستون بود با او آشنا شدم. ما علایق تحقیقاتی مشابهی داشتیم و برای مدتی شروع به همکاری کردیم. او می‌خواست روی مشکلات سخت کار کند. بنابراین، پروژه‌های ما هربار جاه‌طلبانه‌تر می‌شدند.»
حل این مشکل کمک بزرگی به رسیدن مریم به مدال فیلدز و جایزه پیشرفت اسکین بود اما در واقع آن‌ها بلافاصله موفق به حل آن نشدند.
مریم و اسکین طی چند سالی که روی این مسئله کار کردند بارها و بارها با مشکل مواجه شدند. اما ظاهراً مریم خیلی سرسخت‌تر از این حرف‌ها بود. اسکین در آن زمان گفت:
«او بسیار خوش بین است و این خوشبینی مسری است. وقتی با او کار می کنید، احساس می‌کنید شانس بسیار بیشتری برای حل مشکلاتی دارید که در ابتدا ناامیدکننده به نظر می رسند.»

«اگر می دانستیم اوضاع اینقدر پیچیده می شود، احتمالا تسلیم می شدیم.” مریم چند ثانیه تامل میکند و دوباره می‌گوید: “من نمی دانم؛ در واقع…، من نمی دانم، من به راحتی تسلیم نمی‌شوم.»

جاودانه شدن مریم

در نهایت سرطان به کبد و استخوان‌های مریم سرایت کرد و این ریاضیدان افسانه‌ای در ۱۴ جولای ۲۰۱۷ پس از مبارزه با سرطان در سن ۴۰ سالگی درگذشت. این غم بخصوص برای نسلی که مریم میرزاخانی را به عنوان الگوی رفتاری خود قرار دادند، سخت بود. زمانی که او از دنیا رفت اینگرید داوبچیز، استاد ریاضیات در دانشگاه دوک گفت: «صندوق پستی من پر از پیام‌های زنانی است که از رفتن مریم اندوهگین هستند. زنان ریاضیدان در سراسر جهان به یکدیگر پیام می‌فرستند و سعی می‌کنند یکدیگر را به‌خاطر غم رفتن زودهنگام این ریاضیدان که الگویی فوق العاده بود، دلداری دهند.»

مثال مریم نشان می دهد که جست و جوی دانش یک ماجراجویی بی مرز، بی زمان و بله… بدون جنسیت است. مثال او بسیاری از افراد دیگر را متقاعد خواهد کرد که به دنبال علم بروند.