رویکرد تولید و مصرف بنزین با تأملی بر افزایش خودروها

به گزارش بورس امروز، افزایش سرسام آور مصرف بنزین به دلیل شروع سفرها در کشور و افزایش مسافرت ها به دلیل کرونا موجب گردید بار دیگر نگرانی از باب بنزین مطرح گردد.

طبق برآوردها در خصوص افزایش مصرف بنزین و چنانچه شدت رشد مصرف بنزین کنترل نشود، ناترازی موجود تولید و مصرف بنزین تبدیل به مشکل شده و در این میان واردات بنزین امری محتوم و غیر قابل چشم پوشی وادامه دارخواهد بود.

مقدار تولید فعلی تولید کفاف نیاز کشور را نمی دهد و مشکل کمبود روز به روز نمایانتر است، لذا  اگر مصرف کنترل نشود و یا به فوریت برای افزایش تولید تدابیری اندیشیده نشود ، قطعاً در آینده نه چندان دور چالش کمبود بنزین آشکارتر شده و نیازمندی به بازار دنیا را دو چندان و الزامی می نماید.

عطف به بند (ه) جزء ۷ تبصره ۱۴ قانون بودجه، به میزان ۹۰ درصد از خودروهای بنزین سوز و ۹۵ درصد خودروهای نفتگازسوز ( گازوئیل ) برای سوخت گیری باید از کارت سوخت تخصصی استفاده نمایند وحتی الامکان کارت سوخت جایگاه در مواقع ضروری در دسترس عموم قرار داده شود.

براساس آمارهای رسمی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران، از یکم تا سیزدهم فروردین ۱۴۰۲ به صورت میانگین ۱۱۳ میلیون و نهصد هزار لیتر بنزین توزیع شده است به طوری که میانگین روزانه مصرف بنزین کشور در ایام نوروز۱۴۰۲ در مقایسه با مدت مشابه ۱۴۰۱ با مصرف (۷/۱۰۷ ) میلیون لیتر، از رشد ۶/۵ درصدی مصرف در ایام نوروز حکایت دارد.

ثبت پربارترین مصرف در فروردین ۱۴۰۱ همزمان با کاهش محدودیت های کرونایی و به دنبال آن افزایش ترددهای درون و برون شهری موجب نگرانی ناترازی مصرف بنزین خواهد بود.

پیش بینی افزایش مصرف ۱۵ میلیون لیتری بنزین در تابستان ۱۴۰۲ و متناسب با ورود خودروهای جدید به بازار هشداری به تولید و مصرف این فرآورده راهبردی در کشور است.

تداوم فزآینده مصرف سوخت، افق روشنی را به همراه نخواهد داشت به گونه ای که آقای جلیل سالاری مدیر عامل محترم شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران هشدار داده که باید فکری به حال مدیریت مصرف سوخت کرد تا تولید در زنجیره ارزش مورد توجه قرار گیرد.

نباید منابع و سرمایه ملی را با مصرف نا صحیح از بین ببریم او همچنین نسبت به افزایش تصاعدی مصرف بنزین هشدار داده و اذعان می کند که میزان مصرف سوخت با استانداردهای جهانی فاصله دارد.

به باور اغلب کارشناسان حوزه انرژی در نخستین گام، اصلاح الگوی مصرف، توسعه حمل و نقل عمومی ، استاندارد سازی خودرو و سوخت و حرکت به سمت سوخت های جایگزین می تواند در دستورکار باشد. در بلند مدت با توجه به سرعت گرفتن روند گذار جهانی انرژی، برای رهایی از وابستگی به سوخت های فسیلی به ویژه بنزین باید به تدوین یک راهبرد ملی برای پیوستن به این گذر احترام و زیر ساخت های لازم برای آن ایجاد گردد و موارد ذیل اهمیت دارد .

• اثر بخشی احداث پالایشگاه
• لزوم اجرای طرحهای بهینه سازی
• جایگزینی سی ان جی در چرخه حمل و نقل
• نوسازی ناوگان خودرویی

• اثر بخشی احداث پالایشگاه

افزایش ظرفیت و توسعه پالایشگاهی ازجمله موضوع های با اهمیت توسعه پالایشگاه ها است که در سالهای اخیر مورد توجه قرار گرفته است. دولت سیزدهم در برنامه ارتقاء کمی و کیفی به همراه ایجاد ظرفیت جدید یا ساخت پترو پالایشگاه را برنامه ریزی نموده است لکن به دلیل نیاز به سرمایه گذاری مالی، آینده ای مبهم داشته و تاکنون تعیین تکلیف نگردیده است.

شاید در کوتاه مدت به دلیل لزوم توجه به اهمیت انرژی کشور در شرایط کنونی( برقراری تحریم ها، نا آرامی های منطقه ای و … ) ساخت و راه اندازی پالایشگاه و پترو پالایشگاه جدید بتواند مورد توجه قرار گیرد. اما هر طرحی برای اجراء تا بهره برداری نیازمند زمان است و در این میان احداث پالایشگاه ها که بتواند به نوعی کسری سوخت مورد نیاز کشور را پوشش دهد نه تنها زمانبر است بلکه منابع و تأمین مالی آن یکی از موضوع های اصلی است که اجرای این دست از طرح ها و پروژه ها را با ریسک بالایی همراه می سازد. از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان بر این باورند که با کاهش مصرف سوخت فسیلی و افول بازارهای صادراتی تولیدات پالایشگاهها و نیز پالایشگاههای جدید، در آینده در این واحدها ، محتملاً با مازاد تولید، کاهش درآمد و نهایتاً خارج شدن از چرخه تولید اقتصادی مواجه خواهند شد و سرمایه گذاری های انجام شده به هدر خواهد رفت.

• لزوم اجرای طرح های بهینه سازی

بهینه سازی مصرف انرژی نیز، یکی دیگری از اهرم های اساسی در مدیریت رویارویی تلاقی تولید و مصرف بنزین است . رویکرد پی گیری اجرای معیارهای مصرف بهینه که به طور گسترده در نزد صاحب نظران و سیاست گذاران انرژی پذیرفته شده است، باید در رأس و اولویت امور قرار گیرد. هرچند در اجرای ابزارهای بهینه سازی مصرف سوخت، تنها وزارت نفت ذینفع نبوده و بسیاری از ارگان ها و سازمان ها در این امور دخیل هستند. بنابراین، اجرای آن نیازمند عزم ملی است . همچنین برآوردها حاکی از آن است که این میزان افزایش بی رویه مصرف بنزین و به تبع آن پیشی گرفتن از تولید، نشأت گرفته از عملکرد نادرست در مسیر اصلاح الگوی مصرف و اجرای طرح های بهینه سازی است که هم اکنون بنزین این فرآورده مهم و راهبری را با چالش های عدیده ای روبرو کرده است. اگر چه طرح هایی که برای بهینه سازی مصرف انرژی ارائه شده و اشتغالزایی،به واقع در صورت اجرا افزون بر  مزیت  اقتصادی واشتغالزایی میتوانند،  صرفه جویی در مصرف انرژی را هم رقم بزنند، اما باید پذیرفت که تدوین قوانین، دستورالعمل ها و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی مصرف انرژی مادامی که با قابلیت اجرا همراه نباشد ، نمی تواند یک مزیت تلقی شود. وزارت نفت تلاش کرده است ساز و کارهایی را برای تغییر در مصرف عملیاتی اعمال کند به نحوی که در چرخه حمل و نقل سوخت بر شبکه خطوط ، متمرکز شده تا به جابه جایی جاده ای کاهش یابد و از طرفی هم تبعات زیست محیطی آن به حداقل ممکن برسد البته نباید از این نکته غافل ماند که تمامی راهکارهای موجود در امر بهینه سازی مصرف انرژی در صورت جدیت در اجرا و پیگیری مستمر، می تواند نتیجه بخش باشد و میزان مصرف سوخت را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

• جایگزینی سی ان جی در چرخه حمل و نقل

توسعه صنعت سی ان جی و ورود آن به چرخه سوخت کشورمی تواند کارکردی به مثابه مصرف بنزین را به همراه داشته باشد. از مهم ترین راهبردهای کنترل مصرف بنزین افزون بر بهبود کارایی خودروها ، توسعه ناوگان حمل نقل عمومی و سی ان جی و ال پی جی است . جایگزینی سوخت سی ان جی در چرخه حمل و نقل کشور، سوختی پاک و ارزان را در دسترس عموم مردن قرار خواهد داد و متعاقب آن با کاهش مصرف بنزین می توان بازارهای هدف صادراتی را نیز نشانه گرفت. بر این اساس مطابق آمار رسمی از ابتدای سال ۱۴۰۰ ،بیش از ۸۴ هزار خودروی بنزینی به دو گانه سوز تبدیل شده اند . البته نکته حائز اهمیت این است که برخی صاحب نظران معتقدند قیمت های جهانی گاز طبیعی با افزایش چشم گیری روبرو است و تأیید این سوخت به عنوان یک سوخت پاک مورد توجه اتحادیه اروپاست . به همین منظور لازم است تا حد ممکن ظرفیت های گاز کشور را به سوی صادرات و استفاده از منافع اقتصادی و سیاسی آن برای کشور سوق داد . می توان با هزینه بسیار کمتر نسبت به توسعه بیشتر صنعت سی ان جی تمرکز سیاست ها ، حمایت ها و اقدام ها را به سوی موضوع های بهینه سازی مصرف سوخت ( اقدام های فناوری محور، استانداردسازی تولید و مصرف، به کارگیری ظرفیت بازار بهینه سازی و … ) متنوع سازی سبد سوخت بخش حمل ونقل ( توسعه استفاده از خودروهای هیبریدی برقی و …) و اصلاح نظام یارانه ای سوخت در کشور سوق داد.

• نوسازی ناوگان خودرویی

از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، یکی دیگر از اهرم های موثر کنترل مصرف سوخت است که در صورت اجرای قانون نوسازی ناوگان خودرویی می توان نسبت به کاهش ۴ تا ۵ میلیون لیتر مصرف بنزین امیدوار بود.

به تازگی مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران اعلام کرده که مصرف بنزین خودروهای داخلی ۲ برابر استاندارد جهانی است از این رو الزام خودروسازان به تغییر روند تولید باید هرچه سریعتر شتاب گرفته و محقق شود.  جلیل سالاری اذعان می کند در شرایطی که توجهی به بهینه سازی نمی شود و مصرف بنزین خودروهای داخلی به طور میانگین دو برابر استاندارد است نمی توان تنها با ساخت پتروپالاشگاه و افزایش تولید به تقاضا پاسخ داد. او عنوان می کند طبق مصوبه شورای اقتصاد، تبدیل رایگان خودروها به دوگانه سوز ادامه دارد و تاکنون ۲۵۰ هزار خودرو نیز سی ان جی سوز شده اند. همچنین به موازات آن، مجوز احداث ۴۰۰ جایگاه سی ان جی نیز دریافت شده است که ۴۰ جایگاه آن دراستان سیستان و بلوچستان احداث خواهد شد . مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردهای نفتی ایران ادامه می دهد در کشور روند تولید خودرو افزایشی است ، بدون اینکه توجهی بر موضوع بهینه سازی مصرف سوخت در خودروها شود ما باید یک تعادلی بین ورودی و خروجی خودرو داشته باشیم ، یعنی باید خوردهای بی کیفیت را اسقاط کنیم تا این تعادل ایجاد شود. سالاری می افزاید مادامی که مصرف بنزین خودروهای داخلی به طور میانگین دو برابر متوسط جهانی است نمی توان با ساخت پتروپالایشگاه و افزایش تولید بنزین به تقاضا پاسخ داد.

راهکارهای پیش رو

روند مصرف نا متعارف بنزین به طور فزاینده ای در جریان است تا لزوم جذب راهکارهای لازم برای کنترل تقاضا را به نوعی در کانون توجه فعالان عرصه انرژی کشور قرار دهد. اکنون تمامی راهکارها برای شناسایی چالش ها و مشکلات پیرامون مصرف بی رویه انرژی گسیل شده و به دنبال راه چاره ای برای کاهش این میزان مصرف هستند. در این میان اما کارشناسان بر این باورند که افزایش قیمت بنزین نمی تواند راه حل منطقی برای برون رفت از چالش ناترازی تولید و مصرف باشد چرا که تبعات اجتماعی جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت و تنها باید از اهرم های کنترل مصرف بهره جست. هر چند جمع آوری کارت سوخت مجاری عرضه با هدف بهبود نظامند عرضه بنزین عنوان شده است اما به مراتب تاثیر قابل توجهی بر تقاضای شخصی که بخش عمده ای از مصرف را تشکیل می دهد خواهد داشت . شرایط حال حاضر مصرف نامتعارف بنزین به گونه ای شده که مسئولان با اجرای طرح های مختلف درصدد جبران بخشی از مصرف بی رویه انرِژی بر آمدند . بحث جمع آوری کامل کارت سوخت وجود ندارد بلکه محدود شده است. محدودیتی که قرار نیست برای مردم دردسری ایجاد کند به صورت دقیق تر تغییری در سهمیه بندی ، قیمت یا وضعیت کلی تحویل سوخت ایجاد نشده بلکه تعداد کارت های جایگاه داران کاهش یافته است . مجلس و دولت تاکید دارند که قرار نیست قیمت بنزین و گازوئیل تغییر کند و حتی قرار هم نیست که سهمیه سوخت خودروها کم شود و امیدواری قوای یاد شده این است که با جمع آوری کارت های سوخت و عرضه بنزین به کارت های شخصی افراد دارای خودرو می توان تا حدودی از قاچاق جلوگیری کرد.

نقشه راه تراز بنزین

جریان رو به رشد انرژی در دنیا موید نفوذ سوخت گازی و انرژی های تجدید پذیر به سیستم عرضه آن است و به سهم اندک سوخت های مایع مانند بنزین و گازوئیل نیز اشاره دارد . روند گذار جهان امروز از سوخت های هیدروکربوری مایع در بخش حمل ونقل به سمت سوخت های پاک علاوه بر کاهش مخاطرات زیست محیطی می تواند ارز آوری بیشتری را هم برای دولت ها به ارمغان آورد . ضمن آنکه این دست از فرآورده های نفتی را می توان به چرخه تولید محصولات شیمیایی نیز وارد کرد و از این نظر هم موجباتی برای درآمد زایی دولت ها فراهم کرد . درحال حاضر مصرف فرآورده های نفتی مایع مانند بنزین و گازوئیل سهم بالایی از سوخت مصرفی کشور را به خود اختصاص داده اند و سهم سوخت های پاک چندان قابل اعتنا نیست . این موضوع نه تنها هزینه های اقتصادی و زیست محیطی هنگفتی را به کشور تحمیل خواهد کرد بلکه با مصرف بی رویه حامل هایی نظیر بنزین و گازوئیل قطعا کشور را به سمت و سوی واردات این دست فرآورده ها سوق خواهد داد و آسیب هایی به مراتب جبران ناپذیر به بار خواهد آورد.

در ذیل به طور خلاصه مزایای صنعت سی ان جی در کشور بررسی می شود.

مزایای استفاد از CNG

• یکی از مهم ترین مزیت های سی ان جی نسبت به دیگر فرآورده های نفتی مایع نظیر بنزین و گازوئیل آن است که قابلیت قاچاق ندارد.
• با وجود این که ایران دارنده منابع غنی گازی دنیاست ، تنها کمتر از سه درصد گاز تولیدی آن به سی ان جی اختصاص داده شده است.
• میزان مصرف سی ان جی در سال گذشته ۲۳/۵ میلیون متر مکعب در روز بوده اما در سال جاری به ۲۴ میلیون متر مکعب افزایش یافته است .
• بهره وری انرژی تنها با سیاست های قیمتی محقق نمی شود . ما به اصلاح حکمرانی انرژی نیاز داریم.

کلام آخر

بی شک تمامی راهکارهای عنوان شده مادمی می تواند اثر بخشی لازم را به همراه داشته باشند که ضمانت اجرایی برای آن وجود داشته باشد.

مسلما شیب تند مصرف بنزین یک اتفاق غیر قابل پیش بینی نبوده و نیست و مسئولان در قالب ارائه دور نمای انرژی کشور هشدار بحران کمبود بنزین را عنوان می کنند و به نظر می رسد وقت آن فرا رسیده است که توجه جدی به اقدام های بهینه سازی توسعه حمل و نقل عمومی ( به ویژه ریلی ) و فعال سازی بازار بهینه سازی انرژی در دستورکار باشد امید می رود موضوع منتفی شدن تراز تولید و مصرف بنزین بتواند جرقه اولیه این موضوع را در سطح سیاست گذاری کشور به وجود آورد.