خط اقتصاد از دهه ۹۰ تا به امروز

به گزارش بورس امروز، اقتصاد ایران از اوایل دهه ۹۰ تا کنون با  تشدید تحریم ها و افزایش محدودیت ها در مبادلات تجاری و مالی مواجه بود و به جز یک دوره کوتاه که در سایه برجام امید گشایش های اقتصادی می رفت در مابقی سال ها همواره با افزایش ریسک و هزینه مبادله روبه رو بوده است. در سال ۱۴۰۱ و در شرایطی که همه این محدودیت ها و تحریم ها پابرجا بود قطع امید از احیای توافق برجام،‌به شکل گیری موج جدیدی از تنش ارزی انجامید و همزمان، بروز ناآرامی ها در کشور نیز در تنور انتظارات تورمی دمید.

در این وضعیت نرخ برابری ریال نسبت به ارزهای جهان به پایین ترین رقم تاریخی رسید و هر دلار آمریکا در مقطعی کوتاه تا ۶۰۰ هزار ریال افزایش یافت. مرور تحولات اقتصاد سیاسی دهه ۹۰ شمسی حاکی از این است که اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۱ همچنان گرفتار مشکلات رایج در این دهه بوده و در برخی حوزه ها نظیر آب، انرژی، خروج سرمایه،‌جذب سرمایه گذاری و … با شرایط حادتری مواجه شده است. دهه ۹۰، با تحریم های بزرگ نفتی و مالی آغاز شد و اقتصاد ایران را وارد دوره سخت رکود تورمی کرد. به طوری که پایین ترین نرخ رشد اقتصادی پس از جنگ سال ۱۳۹۱ رقم خورد و بالاترین نرخ تورم پس از سال ۱۳۷۴ در سال ۱۳۹۲ حادث شد؛  اما از سال ۱۳۹۲ با  تغییر فضای سیاسی و پیگیری مذاکرات هسته ای،‌ امید به جامعه لبخند زد و در سال ۱۳۹۴ با امضای برجام، آمارها نیز از بهبود اوضاع اقتصادی و اجتماعی خبر می داد.

پیرو امضای معاهده برجام و پیش از خروج شیطنت آمیز ایالات متحده از این معاهده، اقتصاد ایران توانسته بود اندکی از عقب ماندگی خود را جبران کند؛‌ به گونه ای که نرخ رشد اقتصاد در سال ۱۳۹۵ به رکود ۱۲.۵ درصد رسید و نرخ تورم،‌ تک رقمی شد تا آرامش در فضای اقتصادی به بهبود شاخص های اجتماعی و فرهنگی نیز کمک کند؛ اما در سال ۱۳۹۷ خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم های یک جانبه علیه کشورمان،‌ بار دیگر فضای سیاسی را برهم زد و به وقوع دومین تنش بزرگ اقتصادی در دهه ۹۰ منجر شد. در این سال، آرامش بازار ارز و طلا پس از ۴ سال،‌ جای خود را به بی ثباتی و هیجان داد و تنش های اقتصادی،‌ بسیار سریع خود را در آمارهای رسمی نشان داد.

در این شرایط، بازارها به نوبت با تکانه های قیمتی مواجه شدند و مستقیم یا غیرمستقیم، کسب و کارها و معیشت مردم را تحت تاثیر قرار دادند تا اینکه در سال ۱۳۹۹ با زمزمه های احیای برجام، بار دیگر روزنه امیدی برای کاهش فشارهای خارجی بر اقتصاد باز شد و این امید در سه ماهه ۱۴۰۰ و پیش از برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به اوج خود رسید؛ اما  در ادامه بعد از فراز و نشیب بسیار برای تدوین متن توافق جدید،‌ امید احیای برجام به دلایل مختلف از دست رفت و با حمله نظامی روسیه به اوکراین،‌ شرایط پیچیده تری بر سپهر اقتصاد سیاسی ایران حکمفرما شد.

در سال ۱۴۰۱، امید به احیای برجام به تدریج رنگ باخت و ایران همزمان با همه بحران ها و محدودیت های قبلی،‌ با بروز ناآرامی هایی مواجه شد که پیش بینی پذیری اقتصاد به آینده را بیش  از پیش کاهش می داد تا اینکه در سه ماهه پایانی سال، با تغییر برخی سیاست گذاری ها در حاکمیت و دولت، بار دیگر تلاش ها برای ترمیم اقتصاد و تقویت ارزش پول ملی با ورود همه جانبه بانک مرکزی به بازار ارز،‌ به کار گرفته شد. نتیجه این اقدامات که در اسفند ماه با آشتی باعربستان سعودی نیز همراه بود،‌ تا حدودی توانست ترمز تنش ارز را بکشد و قیمت دلار را از محدوده ۶۰۰ هزار ریال به کمتر از ۵۰۰ هزار ریال و در مقاطعی به ۴۳۰ هزار ریال برساند.

اکنون در حالی سال ۱۴۰۱ به پایان رسیده که کسب و کارها و مردم شرایط نامساعدتری را نسبت به ابتدای سال تجربه می کنند و از این منظر سال ۱۴۰۲ می تواند سال سخت تری باشد؛ مگر اینکه اقدامات جدی برای جبران فرصت سوزی های قبلی و اصلاح ساختارهای دارای ایراد انجام شود.