گام‌های لرزان بازار سرمایه در پیاده رو “اوراق گام”
به گزارش بورس امروز؛ اوراق گام یک ابزار تامین مالی، برای بنگاه های اقتصادی به حساب می آید که با استفاده از آن می توان سرمایه در گردش بنگاه های اقتصادی را بدون آثار تورمی تامین کرد. این اوراق توسط بانک های عامل و در سررسید یک تا ۱۲ ماه منتشر می شود و بازپرداخت آن […]
به گزارش بورس امروز؛ اوراق گام یک ابزار تامین مالی، برای بنگاه های اقتصادی به حساب می آید که با استفاده از آن می توان سرمایه در گردش بنگاه های اقتصادی را بدون آثار تورمی تامین کرد. این اوراق توسط بانک های عامل و در سررسید یک تا ۱۲ ماه منتشر می شود و بازپرداخت آن نیز توسط بانک ها در سررسید تضمین می شود. کارمزد صدور این اوراق همانند کارمزد ضمانت نامه است و بانک ها مجاز به تخفیف به مشتریان خود در کارمزد صدور اوراق هستند. مدت زمان این اوراق حداقل یک ماه و حداکثر ۹ماه بسته به فاکتور ارائه‌شده از سوی بنگاه فروشنده نهاده شده است. این اوراق به شکل الکترونیک و در قطعات استانداردی با ارزش اسمی یک میلیون ریال و فاقد کوپن سود از جانب بانک‌‌های عامل منتشر میشوند.
- روند رشد اوراق گام از ابتدا تا اکنون
بانک مرکزی ماه گذشته گزارش داد که عملکرد صدور این اوراق در ماه‌های اخیر با افزایش قابل توجهی مواجه شد و روند استفاده از این اوراق صعودی بوده است. بر اساس داده‌های بانک مرکزی، مجموع اوراق گام صادرشده توسط بانکها از آغاز اجرای این طرح یعنی بهمن ۱۳۹۹ تا پایان مهر۱۴۰۱، برابر ۳۰هزار و ۲۰۰میلیارد تومان بوده است که بیش‌‌از ۲۱هزار و ۴۰۰میلیارد تومان آن مربوط به عملکرد ماه‌های اخیر بانکها است. در ابتدای استفاده از این ابزار، تعداد اندکی از صنایع مانند صنایع خودروسازی و لوازم خانگی از اوراق گام استفاده کردند؛ اما به‌‌گفته بانک مرکزی، در چهار ماه اخیر طیف بسیار متنوعی از فعالیت‌‌های اقتصادی شامل صنایع خودرو، قطعه‌‌سازی، لوازم خانگی، صنایع غذایی، کشاورزی، صنایع دارویی، صنایع شیمیایی، فلزات اساسی، محصولات فلزی، مصالح ساختمانی، صنایع الکتریکی و الکترونیکی از این ابزار برای تامین مالی تولید استفاده کردهاند.
براساس مصوبات ستاد اقتصادی دولت، مقرر شد تا حداقل ۲۰درصد از کل تسهیلات پرداختی به بخش تولید در سال جاری از طریق تامین مالی زنجیره‌‌ای انجام شود. به‌‌گفته بانک مرکزی، برای تحقق این هدف بهگونهای برنامه‌‌ریزی شده است که تا پایان سال جاری حداقل به میزان ۱۰۰هزار میلیارد تومان از معاملات بورس کالا از طریق ابزارهای اعتباری مانند اوراق گام تسویه شود و همچنین تامین مالی سرمایه در گردش زنجیره نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی و صنایع شیمیایی و نیز زنجیره صنایع غذایی و کشاورزی حداقل به میزان ۱۰۰هزار میلیارد تومان با استفاده از ابزارهای تامین مالی زنجیره‌‌ای از قبیل اوراق گام صورت گیرد.
در این گزارش سعی داریم به بررسی تاثیر اوراق گام بر بازار بپردازیم و بدانیم این اوراق آیا دردی از بازار عقیم ایران کم کرده است یا خیر؟
اوراق‌بهادار تهران این روزها تحت‌تاثیر عواملی نظیر رویدادهای بودجه‌‌‌‌‌‌ای و تحولات ارزی قرار دارد. علاوه‌بر این، در کنار این دو عامل مهم اتفاقات دیگری نظیر رویدادهای سیاسی، بازارهای جهانی، نرخ دلار نیما و البته گزارش‌های ماهانه قرار دارند که می‌تواند حساسیت به روند معاملات آذر ماه را افزایش دهد. از طرفی با توجه به جو سیاسی داخلی، پیش بینی برای روند بورس در بازارهای مالی زنگ های قرمز را به صدا درآورده است. اعتراضات و افزایش تحریم‌ها گلوی بازار را بیش از پیش می‌فشارد. این مساله می‌تواند فضای متفاوتی در بازار سهام و همچنین دلار رقم زند. اعتراضات این احتمال را تقویت می کند که هزینه های دولت افزایش می‌یابد و به تبع آن دولت با تشدید کسری‌بودجه مدیران دولتی اقداماتی را اتخاذ خواهند کرد که اثرات زیان‌‌‌‌‌‌باری در هر دو بعد خرد و کلان اقتصاد کشور خواهد داشت. در چنین شرایطی است که اقداماتی نظیر فروش نفت بیشتر، قیمت‌گذاری دستوری، اعمال مالیات‌‌‌‌‌‌های متعدد، استقراض از بانک‌مرکزی و فروش اوراق بیشتر و اموال مازاد دولتی در دستور کار دولت قرار می‌گیرد. این در حالی است که فروش اوراق بیشتر و اموال مازاد دولتی هر دو باید از مسیر بازار سرمایه انجام شود. به‌رغم اینکه اغلب کارشناسان این راهکار را تنها اقدام ممکن و کم‌خطرترین راهکار به لحاظ تورمی شناسایی می‌کنند، چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد که به‌نظر می‌رسد مساعد نبودن حال بازار سرمایه در این روزها مهمترین آن است.
جمیع این موضوعات در بازار سرمایه در نهایت منجر افزایش فروش اوراق به دلیل جذب نقدینگی بازار می شود. این نوع حفظ نقدینگی در بازار موافقان و مخالفانی را در دل خود دارد. موافقان بر این باورند که روش تامین‌مالی از طریق اوراق گام با هزینه کمتر، سریع‌تر و معتبرتر صورت می‌گیرد و جلوگیری آن از ایجاد خلق پول و سفته‌‌‌‌‌‌بازی، به نفع تمامی مردم است. همچنین سرعت بالا در تامین‌مالی را از دیگر مزایای این اوراق می‌دانند، درحالی‌که تامین مالی از طریق وام زمان‌بر است.
در مقابل مخالفان این شیوه از تامین‌مالی از سود ۲۹ تا ۳۰درصدی بازار پول به عنوان عاملی نام می برند که نمی‌توان انتظار ادامه رشد بازار سهام را داشت. آنها بر این باورند که در وضعیت فعلی مهم‌تر از حمایت‌های دولت از بازار، باید عوامل اثرگذار بر رغبت سرمایه‌گذاران به خرید سهام، مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد. آنها از انتشار و به‌کارگیری اوراق گام به عنوان یک رقابت نابرابر با سهام یاد می کنند که بانکها به دلیل کمبود نقدینگی عرضه اوراق را شدت بخشیده‌‌‌‌‌‌اند.
در این میان کارشناسان بازار سرمایه به وجود دسته‌‌‌‌‌‌ای از اوراق اشاره می کنند که ساختار آنها مستلزم ارتباط بین بازار سرمایه و بازار پول است؛ اوراق حق‌تقدم تسهیلات مسکن و اوراق خزانه نمونه ای از این اوراق محسوب می شوند. این اوراق بهگونهای طراحی شده‌اند که بازار سرمایه تامین‌‌‌‌‌‌کننده پول و بانکها تامین‌‌‌‌‌‌کننده ضمانت باشند. اوراق گام نیز در این دسته از اوراق قرار می‌گیرد. در حقیقت انگیزه بانک‌مرکزی در طراحی اوراق گام این بود که شرایطی فراهم شود تا شرکت‌هایی که به لحاظ توانگری مالی و ساختار مالی وضعیت مناسبی دارند، توسط سیستم بانکی تضمین شوند ولی سرمایه موردنیاز آنها به‌‌‌‌‌‌جای اینکه از محل سپرده‌‌‌‌‌‌های بانکی پرداخت شود، توسط بازار سرمایه تامین شود. لذا اوراق گام، اوراقی مبتنی بر حساب‌های پرداختنی شرکت‌ها است.
البته پیش از این نیز اوراقی مانند مرابحه و منفعت مبتنی بر حساب‌های پرداختنی بودند. اما آنچه که اوراق گام را از سایر اوراق متمایز می‌کند، سررسید اوراق گام است که عمدتا کوتاهمدت است. این امر سبب شده است که این اوراق بیشتر مشابه ابزارهای بازار پولی عمل کنند. لازم به یادآوریست که به‌طور معمول ابزارهای تامین‌مالی بازار سرمایه برای دوره‌‌‌‌‌‌های بلندمدت منتشر میشوند. همچنین از این حیث که ضمانت این اوراق نیز توسط بانک‌هایی انجام میشود که توانگری مالی و کفایت سرمایه دارند، بازهم این اوراق در حیطه بازار پول قرار می‌گیرد. اما از لحاظ برخورداری این اوراق از معاملات ثانویه، نقدشونده هستند. ضمن آنکه تامین منابع این اوراق از بازار سرمایه، اوراق گام را در حوزه بازار سرمایه قرار می دهد.
اما تاثیرات روانی منفی انتشار این اوراق در بازار سرمایه از خاطرات تلخ افزایش نرخ بهره بین‌بانکی، عدم‌حمایت دولت از بازار و ورود نقدینگی به بازارهای موازی نشات گرفته است. باید این نکته را در نظر بگیریم که بازار سرمایه این روزها از لحاظ بنیادی به‌شدت با مرداد سال۹۹ فاصله داشته و سودسازی شرکت‌ها با توجه به رشد دلار و کامودیتی‌ها وضعیت بهتری دارد و تنها نیاز به ورود نقدینگی و تشویق سرمایه‌گذاران برای ورود به بازار سرمایه دارد، اما تشویق و جذب پول به بازارهای موازی (طلا دلار) و بازار پول (بانک، گام) باعث تشدید ناامیدی سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه شده و قطعا ادامه این روند باعث کوچ بیشتر سرمایه‌گذاران به بازارهای دیگر خواهد شد.
همچنین نکته حائز اهمیت در خصوص اوراق گام یاری رسانی آن به تولید کننده است. تولیدکننده به کمک این اوراق می‌تواند مواد اولیه خود را تامین کند، چراکه به کمک این اوراق بار تامین‌مالی از دوش بانکها کم میشود، زیرا قبل از این اوراق، بانکها برای تامین نقدینگی تولید‌کنندگان به آنها تسهیلات پرداخت می‌کردند اما در حال‌حاضر به کمک این اوراق، بانکها صرفا پرداخت وجه را به‌فروشندگان مواد اولیه تضمین می‌کنند و هیچ نوع پرداختی از سوی بانک صورت نمی‌گیرد.
با این اوصاف می توان گفت، هدف بانک‌مرکزی از انتشار این اوراق تامین‌مالی غیر‌تورم‌زای سرمایه درگردش صنایع مختلف است. با توجه به نقدینگی قابل‌توجه و تورم شدید در کشور این اقدام هم در راستای مهار نقدینگی و کنترل تورم می‌تواند مفید باشد و هم منجر به تسهیل مسیر تامین‌مالی شرکت‌های بورسی جهت پوشش نیازهای کوتاهمدت و میان‌مدت میشود. این ابزار برای سیستم بانکی حتما دارای مزایای مثبت است و با توجه به محدودیت‌های بانکها ابزاری برای پوشش کسری بانکها محسوب میشود، اما برای بازار سرمایه دارای معایب و محاسنی است. حسن اصلی این ابزار برای بازار سهام همان‌طور که گفته شد منجر به پوشش کوتاهمدت کسری مالی در چرخش صنایع مختلف میشود و جبران این کسری منجر به افزایش تولید شرکت‌ها و نزدیک‌شدن تولید صنایع به ظرفیت اسمی خود میشود که نهایتا منجر به افزایش سودسازی شرکت‌ها و بالا رفتن ارزش ذاتی آنها میشود اما عیب اصلی آن برای بازار سهام تاثیر در قیمت سهام است. از آنجایی‌که این اوراق ماهیتی مشابه با سایر اوراق قرضه دارد و دارای بازدهی بدون‌ریسکی حتی بالاتر از سایر اوراق دارد، منجر به جذب سرمایه‌های اندک و تضعیف شده بازار سرمایه به خود شده و کمبود تقاضا در بازار سهام را تشدید می‌کند.
لذا استفاده از این ابزار برای بازار سرمایه در شرایطی مناسب است که بازار سرمایه دارای ثبات و بازدهی مشابه بازارهای موازی باشد. در حال‌حاضر یکی از اصلی‌ترین چالش‌های اقتصاد کشور نقدینگی زیاد است و بازار سرمایه به دلیل محدودیت‌های فراوانی که قانون‌گذاران بر آن تحمیل کردهاند اندک بهره‌ای از آن نبرده و در واقع همان‌طور که گفته شده‌است اگر اوراق در حجم وسیعی توسط بانکها منتشر شود، تاثیر منفی مستقیم بر روی قیمت سهام خواهد گذاشت.
