پدیده اثر کهربایی در بازار سرمایه
سرانجام پس از سالها انتظار افزایش تدریجی دامنه نوسان رقم خورد و بورس تهران یکی از مهمترین اتفاقات خود را تجربه کرد. بنابراین افزایش دامنه نوسان که تا پیش از این نوعی تابو شناخته می شد شکسته شد و بازار سهام یک گام دیگر به سمت افزایش کارائی و بهره وری برداشت.
به گزارش بورس امروز، سالها بود که کارشناسان نسبت به محدود بودن دامنه نوسان هشدار می دانند و آن را مانعی برای تحلیل محوری و بلوغ بازار سرمایه می دانستند. از معایب دامنه نوسان محدود صحبتهای زیادی توسط تحلیلگران مطرح شده است. از جمله اینکه محدود بودن دامنه قیمتی موجب سرریز نوسان بر روزهای آتی می‌شود. از طرفی موجب تاخیر در کشف قیمت و کارآیی اطلاعاتی بازار می‌شود. همچنین محدود بودن دامنه قیمتی می تواند مداخله در معامله باشد.
دست آخر اینکه دامنه مجاز نوسان باعث تاخیر در کشف قیمت می شود، سرمایه گذاران ممکن است در قیمت های غیر واقعی معامله کنند یا معاملات خود را به تاخیر اندازند تا قیمت به مقدار واقعی برسد. محدود بودن دامنه قیمتی موجب می‌شود با نزدیک شدن قیمت به سقف یا کف قیمت، به سمت آن شتاب گیرد که به آن اثر کهربایی اطلاق می‌شود. این پدیده به رفتارهای معاملاتی نادرستی منجر خواهد شد. اگرچه در حال حاضر دامنه نوسان تنها ۱% افزایش یافته است و به ± ۶% تنها رسیده است؛ اما گفته شده به تدریج این دامنه تا سطوح ±۱۰% افزایش خواهد یافت. فعلاً تنها نمادهای بازار اول بورس و فرابورس مشمول این نوع افزایش دامنه نوسان شدند. دو نکته مطرح است. در ابتدا اینکه تنها نمادهای خاصی مشمول افزایش دامنه نوسان شدند. به نظر می رسد سیاستگذار کلان بورسی مسائلی نظیر اندازه شرکت، میزان شناوری سهام و نقدشوندگی، شفافیت و اطلاع‌رسانی و تداوم سودآوری را معیار مهمی برای افزایش دامنه نوسان شرکتها در نظر گرفته است. چرا که متغیرهای عنوان شده جزء مواردی است که تفاوت بین بازار اول و دوم بورس را رقم می زند.
نکته دوم در این است که سیاست کلان باید در حذف دامنه نوسان باشد اما سیاستگذار کلان بورسی ملاحظاتی در این زمینه دارد. در این زمینه رگولاتوری بازار سرمایه معتقد است که از آنجایی که در حوزه سیاست گذاری در کشور به ویژه در حوزه اقتصادی ثباتی وجود ندارد و تورم بالاست، وضعیت اقتصادی کشور بسیار آشفته است. در نتیجه، نمی‌توان بازار سرمایه را بدون حمایت رها و دامنه نوسان را حذف کرد.
واضح است که وجود بازارگردانان به حذف کلی دامنه نوسان کمک شایانی خواهد کرد. اگرچه در عمل ممکن است ارتباطی بین بازارگردان و حذف دامنه نوسان وجود نداشته باشد اما وجود بازارگردانان می تواند راه گشا باشد. اتفاقی که در سنوات گذشته در بورس تهران شاهد بودیم. و اینکه بازارگردانان اگرچه در عمل مشکلاتی داشتند اما به تدریج بالغ شدند و به یک جزء لاینفک بازار تبدیل شده اند. لذا حذف کلی دامنه نوسان برای شرکتهای بزرگ بورس تهران که دارای بازارگردانان حرفه ای هستند می تواند راه گشا باشد.
برخی تحلیلگران بازار معتقدند که دامنه نوسان مطلوب بازار باید تا محدوده ±۲۰% یا ±۳۰% باشد تا کارائی و منافع لازم را داشته باشد. البته در این حالت چنان دامنه نوسان بزرگ است که بود و نبود آن دیگر فرقی ندارد. استفاده از دامنه نوسان پویا، برگزاری حراج صبحگاهی و استفاده از قیمت کشف شده در این حراج‌ها برای شروع معاملات روزانه راه کارهایی جایگزین برای کنترل هیجانات احتمالی ناشی از حذف کلی دامنه نوسان است که در بازارهای جهانی و بورس های غربی به کار می رود. لذا در این بازارها که دامنه نوسان خاصی وجود ندارد به وسیله عوامل ذکر شده بازار کنترل می گردد.
اگر بخواهیم چند سال بعد بازاری بالغ و حرفه ای داشته باشیم از امروز باید قدم های اولیه آن را برداریم و این راه لاجرم از حذف کامل یا افزایش زیاد دامنه نوسان می گذرد. البته حذف دامنه نوسان همراه دیگری را هم باید داشته باشد و آن هم معاملات دو طرفه است. معاملات دو طرفه و بازار دو طرفه از ایجاد حباب های بزرگ و تکانه های شدید جلوگیری می‌کند و فعالان حرفه ای بازار در هر شرایط بازار با تحلیل درست می‌توانند از بازار کسب سود کنند و نیازی نیست که حتماً قیمت ها مدام افزایش یابد تا سودی حاصل شود و اینگونه می شود که بازار سرمایه نقش خود را به زیبایی ایفا می‌کند و رشد بازار سرمایه با عملکرد بخش واقعی اقتصاد همراه خواهد بود.
