در روزی که بورس صفر شد، چه گذشت؟
بورس تهران نخستین روز هفته پایانی بهمن ماه را با تغییرات صفر درصدی پایان داد و پس از فراز و فرود کم مقدار به نقطه شروع معاملات بازگشت.
این تغییر در شرایطی رقم خورد که تحولاتی نظیر افزایش تورم در اقتصادهای جهانی به‌خصوص آمریکا و تشدید تنش‌ها میان روسیه با غرب بر سر هجوم احتمالی به خاک اوکراین تمامی بازارهای سهام مطرح جهان را با واهمه سرمایه‌گذاران مواجه کرد و سبب شد تا از همین منظر شاهد افت شاخص‌ها در بیشتر اقتصادی قدرتمند دنیا باشیم.
در بازار کامودیتی‌ها اما نتیجه بازی تا به اینجای کار به نفع شرکت‌های صادرات‌محور بورس تهران بوده است، شرایطی که زمینه را برای عکس‌العمل متفاوت بورس تهران به بالاگرفتن ریسک‌ها در اقتصاد جهانی دست‌کم برای کوتاه‌مدت فراهم کرده است.
در التهاب جنگ
در نخستین روز معاملاتی هفته جاری فضای کم‌جان تقاضا در بورس تهران ادامه پیدا کرد تا در نهایت در پایان معاملات روز شنبه نیز به مانند روزهای قبل از آن شاهد حرکت ناچیز شاخص‌های بورس و فرابورس باشیم. در این روز اخبار منتشرشده از تنش‌های بین‌المللی سیاسی و اقتصادی شکل گرفته بر سر حمله احتمالی روسیه به اوکراین توانست با ایجاد التهاب در فضای رسانه‌ای و تجاری جهان قیمت بسیاری از کالاهای اساسی را در معرض تغییر قرار دهد و آینده بازار انرژی را در هاله‌ای از ابهام فرو ببرد.
همین امر سبب شد تا در پایان معاملات بازارهای جهانی طی روز جمعه تقریبا تمامی بازارها؛ از فلزات گرانبها گرفته تا نفت و سایر کامودیتی‌ها با افزایش قیمت همراه شوند.
البته باید توجه داشت که بخش مهمی از این افزایش قیمت نه فقط به واسطه احتمال افروخته‌شدن آتش جنگ در مرزهای ناتو بلکه از تورم ۷درصدی در ایالات‌متحده نیز نشات می‌گرفت که به گفته کارشناسان در طول ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است.
این عوامل سبب شد تا فعالان بازارهای جهانی و به‌تبع آنها تحلیلگران بازارهای مطرح سهام نتوانند تخمین دقیقی از آنچه که روی خواهد داد، داشته باشند. با این تحولات در آخرین معاملات روز جمعه در بازارهای سهام شاهد ریزش قیمت‌ها بودیم، جایی‌که سرمایه‌گذاران ترجیح دادند تا دارایی‌های خود را از بازارهای پرریسکی همچون سهام و رمزارزها به سمت بازارهای کم‌ریسک حرکت دهند، از این‌رو طلا و اوراق قرضه به‌عنوان دو وسیله مهم سرمایه‌گذاری به هنگام افزایش ریسک با رشد قیمت روبه‌رو شدند.
بر این اساس طی معاملات روز جمعه نه‌تنها قیمت طلا به آسانی به محدوده ۱۸۶۰دلار رسید بلکه اوراق قرضه ۱۰ ساله خزانه‌داری نیز با کاهش بازده مواجه شد. این در حالی است که هر بشکه نفت‌برنت در این روز با رسیدن به محدوده ۹۵ دلار اگرچه نتوانست در این سطح باقی بماند اما در محدوده ۴/ ۹۴دلار بسته شد که همچنان بسیار بالاتر از میانگین قیمت طلای‌سیاه در طول یک سال گذشته است.
روز گذشته معاملات بورس تهران در حالی آغاز شد که تنها چند ساعت قبل از آن بازار سهام در آمریکا شاهد افتی جدی در نماگرهای مهم خود بود. در این روز شاخص صنعتی داوجونز در حدود ۴۳/ ۱درصد کاهش یافت و نزدک در حدود ۸/ ۲درصد ریزش کرد. شاخص S&P۵۰۰ هم کاهشی ۹/ ۱درصدی داشت.
تمامی اینها حکایت از آن دارد که در زمان افزایش ریسک‌های سیستماتیک، بازار سهام در ایالات‌متحده با ترسی جدی روبه‌رو شده و بیم آن دارد که اقتصاد آمریکا را با گیرافتادن در میان دو لبه قیچی رکود اقتصادی، یعنی افزایش قابل‌توجه تورم و تنش‌های ژئوپلیتیک در شرق اروپا، رو در رو ببیند. البته چنین امری فقط به سرمایه‌گذاران آمریکایی مختص نمانده است.
بررسی معاملات سهام در روز جمعه در تمامی قاره‌ها حکایت از آن دارد که بازارهای واقع در اقتصادهای بزرگ هر کدام به اندازه اثرپذیری از اخبار و منطقه زمانی که در آن واقع شده‌اند به آمار اقتصادی و اطلاعات سیاسی واکنش جدی نشان داده‌اند.
در آن‌سوی اقیانوس اطلس شاخص‌های اروپایی از فوتسی گرفته تا کک و دکس و EuropeStoxx۶۰۰ همگی با افت روزانه به‌کار خود پایان دادند. در شاخص‌های آسیایی نیز وضعیت چندان بهتر نبود. تمامی اینها اما در حالی رخ داده که به‌نظر می‌رسد در اقتصاد ایران واکنش‌ها به تحولات بین‌المللی چیز دیگری است.
نقش تحولات بیرونی بر بازار سهام
روز گذشته شاخص بورس تهران پس از افت و خیز صبحگاهی تنها ۵۳واحد افت داشت. در این روز میانگین وزنی قیمت‌ها بدون هیچ تغییری نسبت به روز چهارشنبه به انتظار معاملات روز آتی نشست. در همین روز شاخص هموزن تنها ۰۲/ ۰درصد رشد داشت.
در نگاه اول به‌نظر می‌آید که بورس تهران نسبت به تحولات جهانی بسیار بی‌تفاوت است. با این حال نگاهی دقیق‌تر به این مساله نشان خواهد داد که اتفاقا بازار سهام کشور ما نه‌تنها به چنین امری بی‌تفاوت نیست، بلکه احتمالا با تشدید شرایط می‌تواند خلاف جهت آب به شنا بپردازد. به عبارت بهتر اگر برخی از اتفاق‌ها در اقتصاد کشور به‌زودی رخ ندهد به احتمال زیاد تنش رخ داده در آن‌سوی مرزها، برای بورس تهران پیامدهایی دیگر خواهد داشت، اما این پیامدها چیست؟
همان‌طور که در گزارش‌های قبل مفصلا توضیح داده شد، بورس تهران این روزها از چند مشکل بزرگ رنج می‌برد. از یک‌سو دخالت‌های بی‌جا در طول دو سال گذشته سبب شده تا با افزایش ریسک قانون‌گذاری از اعتماد مردم به بازار سهام کم شود و از سوی دیگر عدم‌اطمینان شکل‌گرفته در فضای سیاسی فعالان بازارها را از ریسک‌کردن در شرایط موجود باز دارد.
همین امر باعث شده تا عرضه و تقاضا نیز در مقطع کنونی کاهش پیدا کند و دیگر جنب و جوش چندانی را در فضای معاملات بورس شاهد نباشیم. روز گذشته ارزش تمامی معاملات خرد انجام‌شده در بورس تهران از ۲۰۸۴میلیارد تومان فراتر نرفت که هرچند با ارقام ثبت‌شده در ماه جاری رشد بهتری را نشان می‌دهد اما در مقایسه با روزهای پررونق تالار شیشه‌ای بسیار ناچیز است.
رخوت یاد‌شده در فضای معاملاتی در شرایطی شکل گرفته که تقریبا یک سال و نیم است که بازار سهام بدون رونق به‌کار خود ادامه داده و در طول این مدت پول حقیقی به‌طور تقریبا بی‌وقفه از بورس خارج شده است. طبیعتا در چنین شرایطی می‌توان نوسان اندک بازار برای افزایش‌نیافتن قیمت‌ها در بازار سهام و همسویی آنها را با بهای کالاهای اساسی در بازارهای جهانی درک کرد.
در شرایط عادی انتظار می‌رفت که بورس تهران با توجه به نزدیک‌شدن به توافق اتمی، فاصله بیش از ۲هزار تومانی قیمت دلار در بازار آزاد با نرخ نیمایی که هر نوع کاهش قیمت در صورت حصول توافق را بر صورت‌های مالی شرکت‌های دلاری بی‌اثر می‌کند و صعود بهای کامودیتی با رشد قابل‌توجه در تقاضا مواجه شود.
چرایی تفاوت بورس
آیا وضعیت فعلی به نفع بورس است؟ بدون‌شک بله. با اینکه هیچ‌کس از شروع جنگ در نقطه‌ای از دنیا و به خطر افتادن جان انسان‌های بی‌گناه خوشحال نمی‌شود اما باید این واقعیت را هم در نظر گرفت که ۱۰ سال خالص سرمایه‌گذاری صفر در اقتصاد ایران و توسعه‌محور نبودن درآمد آتی شرکت‌ها در بازار سهام سبب‌شده تا اغلب شرکت‌های بورس و فرابورسی دارای درآمد رو به رشد ناشی از افزایش بهره‌وری یا توسعه ظرفیت در سال‌های آتی نباشند.
همین امر می‌تواند دلخوشی آنها به ارزش دلاری فروش را در مقطع کنونی افزایش دهد، در واقع رویکرد متفاوت سیاستگذاران به اقتصاد در ایران با سایر کشورهای جهانی سبب‌شده تا سرمایه‌گذار ایرانی که همواره با رشد تورم بر روی تابلوهای بورس دست به گریبان بوده است، نگران این نباشد که سقوط اقتصادی چه بر سر درآمد آتی شرکت‌ها خواهد آورد.
در واقع تحلیل در ایران بیش از آنکه مقداری باشد پولی است، یعنی کاهش مقدار تولید تا زمانی که به ارزش ریالی فروش لطمه نزند سرمایه‌گذاران را نگران نمی‌کند.
این در حالی است که ثبات پول ملی در سایر کشورهای جهان نه‌تنها سرمایه‌گذاران را نسبت به کاهش مقدار تولید و فروش در زمان حال حساس‌تر کرده، بلکه به سبب ثبات اقتصادی بیشتر که متعاقبا کاهش ریسک سیستماتیک و نرخ بهره را به‌دنبال داشته است، درخصوص جزئیات رویدادهای احتمالی در آینده نیز باریک‌بین‌تر و حساس‌تر کرده است، به‌همین دلیل است که حتی جنگ در میان کشورهای دیگر صرفا به این دلیل که می‌تواند به بخشی از درآمد شرکت‌های آمریکایی ضرری هر چند جزئی وارد کند تا این حد مورد‌توجه قرار می‌گیرد، در واقع اقتصادهای غربی از آن جهت که کالاها و خدمت نهایی‌تر را نسبت به اقتصاد ایران تولید می‌کنند حساسیت بیشتری به کاهش میل به مصرف در جهان دارند.
از سویی دیگر درهم تنیدگی اقتصاد جهانی و منافع مشترک تجاری شرکت‌ها را نسبت به منافع و تنش‌های ژئوپلیتیک حساس‌تر می‌کند.
این در حالی است که نبود سال‌ها ارتباط با اقتصاد جهانی برای ایران در این مقطع خاص اثری معکوس به ارمغان آورده و آن را به جزیره‌ای جدامانده از سایر اقتصادها بدل کرده که در نهایت اثر کمتری از وقایع بیرونی می‌پذیرد، در مقابل اما با رشد قیمت‌های کامودیتی سود شرکت‌های بورسی صادرات‌محور که وزنی ۶۰درصدی از ارزش کل بازار سهام دارند، افزایش خواهد یافت تا از این طریق تنش‌های پیرامونی به نفع بورس تهران ایفای نقش کنند.
همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد، معاملات روز ۲۳ بهمن‌ماه متعادل خاتمه یافت. در این روز اگرچه در ابتدای معاملات شاهد رشد شاخص بورس بودیم با این حال کاهش نسبی این نماگر در پایان معاملات سبب شد تا رفت و برگشت قیمت‌ها در این روز به تغییر صفر‌درصد در بورس بینجامد.
در این روز از ۳۴۱ نماد معامله‌شده، قیمت پایانی ۱۱۹ سهم (۳۵درصد) مثبت بود و در مقابل ۲۰۱ سهم (۵۹ درصد) در سطوح منفی دادوستد شدند. در این بازار ۳۱ نماد (۹ درصد) صف خریدی به ارزش ۸۶ میلیارد‌تومان تشکیل دادند، اما در مقابل شاهد شکل‌گیری صف‌فروش در ۲۷نماد بورسی (۸درصد) به ارزش ۷۵میلیارد تومان بودیم. تقابل عرضه و تقاضا در این روز باعث شد تا ارزش معاملات خرد از محدوده ۲۰۸۴میلیارد تومان فراتر نرفته و همچنان به مانند روزهای گذشته خروجی پول حقیقی‌ها نسبت به پول وارد شده از سوی آنها بیشتر باشد.
بر این اساس طی روزی که گذشت خالص تغییر مالکیت حقیقی به حقوقی ۲۱۰میلیارد‌تومان بود. بانکی‌ها در این روز بیش از هر گروه دیگری شاهد کاهش اقبال حقیقی‌ها به معاملات خود بودند. همین امر موجب شد تا گروه یاد شده در روز گذشته در صدر فهرست گروه‌های دارای بیشترین خروج پول حقیقی باشند.
در این روز رقمی بیش از ۶۰میلیارد تومان از نمادهای یاد شده خارج شد. در کنار این نمادها فلزات اساسی، فرآورده‌های نفتی و محصولات شیمیایی قرار داشتند. به‌نظر می‌آید که بازار سهام بخشی از کاهش خروج سرمایه حقیقی‌ها از گروه‌های یاد‌شده را مدیون همین تحولات رخ‌‌داده در بازارهای جهانی باشد، چراکه گروهای یاد‌شده از مهم‌ترین گروه‌های دلاری بازار سرمایه هستند.
