صنعت پتروشیمی در سه جهش

به گزارش بورس امروز، لذا از سال ۲۰۳۵ موتور محرک رشد تقاضا برای نفت را صنایع پتروشیمی بر عهده خواهند داشت. البته روند رشد تقاضا در بخش شیمیایی نیز از سال ۲۰۳۰ به بعد روندی نزولی را در پیش خواهد گرفت که دلیل اصلی این امر را افزایش نرخ بازیافت پالست یک در دنیا می‌دانند.

از طرفی پلیمرهای زیستی یا بایو پلیمرها هم در آینده نزدیک رقیب جدی پلیمرها با منشا هیدروکربوری خواهند بود. ناگفته نماند که صنایع شیمایی طی دو دهه گذشته منتهی به سال ۲۰۱۸ با نرخ رشد ۱۱ درصد بیشترین بازدهی را در بازارهای بورس نصیب سهامداران خود نسبت سایر صنایع با رشد متوسط ۶ درصد کرده اند.

دو عاملی که طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵ بیشترین نقش را در رشد این صنعت ایفا کرده‌اند «خوراک ارزان» و «رشد بالای تقاضا در بازارهای نوظهور» بوده است. ولی در سال های آتی اولویت های استراتژیکی که می بایست مدنظر فعالان داخلی این صنعت باشد به قرار زیر است:

۱/ شناسایی فرصت های سرمایه گذاری های جدید سودآور با توجه به تامین نیاز مشتریان محصولات پایه و تغییر رفتار بازار صنعت پتروشیمی پیش بینی می شود برای سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰، سرمایه گذاری‌های کمتری برای تولید مواد اولیه، به ویژه در زنجیره های C1 و C2 صورت گیرد و سرمایه گذاران تمایل بیش تری به سرمایه گذاری در صنایع تکمیلی زنجیره های ارزش صنعت پتروشیمی از خود نشان خواهند داد.

۲/ استفاده از رویکرد استراتژیک برای رشد نرخ رشد بازار محصولات پایه پتروشیمی با کاهش نیازهای انبوه اقتصادهای نوظهور به مواد پایه، کند شده و این کشورها استراتژی خود را از تولید محصول به ارائه خدمات، متمایل کرده‌اند. لذا صنعت باید برای جبران این کاهش نرخ رشد، توانایی جانشینی برای مواد سنتی مانند کاغذ، چوب و فلز را ازاهداف خود قرار دهد، روشن است که این استراتژی ضرورت توسعه صنایع تکمیلی و جایگزین را دیکته می نماید؛

۳/ تجزیه و تحلیلهای دیجیتال و پیشرفته با توجه به اینکه فعالیت های پیچیده این صنعت، سهم بالایی از هزینه های متغیر را تشکیل میدهند؛ لذا، تجزیه و تحلیل پیشرفته، گزینه بسیار مهمی برای مدیریت این پیچیدگی در عملیات تولید، زنجیره تامین، نگهداری و بهبود فرایندهای تجاری، کاهش زمان و بهبود حاشیه های تجاری و ثبت و جمع آوری داده هاست. با دیجیتال سازی فرآیندهای عملیاتی و ترکیب آن با اطلاعات خارج از محیط، میتوان علاوه بر کاهش هزینه و تسهیل در فرآیندها و تعالی عملکردی، تاثیر بر الگوهای تقاضا در بازار و تغییر در مدل های تجاری به تصمیم گیری های بهتر و کسب سهم بیشتر از بازار رسید.

۴/ شناسایی فرصتهای جدید در صنایع بالادستی پتروشیمی با تبدیل شدن گاز به عنوان اولین گزینه برای پتروشیمی ها در دو دهه گذشته، بسیاری از تولیدکنندگان روابط تاریخی بین پالایش و پتروشیمی را قطع کرده اند. اما این کار در آینده تغییر می کند زیرا کاهش فرصت استفاده از مواد اولیه گازی برای شرکتهای شیمیایی باعث می شود تا این شرکت ها مجددا به سمت استفاده از مواد اولیه نفتی روی آورند.

۵/ پذیرش اقتصاد دایره ای (صنایع بازیافت) صنعت پتروشیمی به طور جدایی ناپذیری در بحث اقتصاد دایره ای قرار گرفته است. ۸۰ درصد از واحدهای پتروشیمی برای تولید پلیمرها استفاده می شود؛ آنچه که امروزه اساسا یک زنجیره ارزش یکبار صرف است، انتظار می رود شرکت های پتروشیمی آینده نگر، سهم قابلت وجهی از بودجه های نوآوری، سرمایه گذاری های بنیادی و تفکر استراتژیک خود را به سمت رویکرده ای دایره ای و توسعه صنایع بازیافت مواد اولیه هدایت کنند.

طی دو سال گذشته با شیوع ویروس کرونا، تولید و فروش واحدهای فعال پتروشیمی از چهار بعد تحت تاثیر قرار گرفته اند نخست کاهش شدید قیمت خوراک به تبع سقوط قیمت نفت و دوم افت فروش محصولات به جهت محدودیت های وسیع صادراتی و سوم مشکلات حمل و لجستیک و چهارم قیمت گذاری پرنوسان و بی ثبات مواد اولیه، ناشی از شرایط شیوع ویروس کرونا در بسیاری از کشورهای جهان و به دلیل قرنطینه و اعمال محدودیت های سختگیرانه رفت و آمد و لغو سفرها، در ادامه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، تأثیر کرونا بر صنایع پایین دستی هم به دو دسته تقسیم می شود: نخست صنایعی که محصولات آنها در حوزه مقابله با ویروس کرونا قابل مصرف بوده از جمله صنایع شوینده و بهداشتی، بخشی از صنایع نساجی و صنایع پالستیک که به دلیل افزایش تقاضا شرایط مناسبی دارند و دوم سایر صنایع پایین دستی پتروشیمی از جمله تولیدکنندگان لوله، درب و پنجره، ظروف یکبار مصرف به دلیل تعطیلی رستوران ها و هتل ها، صنعت رنگ و ساختمان، صنعت کفش و چرم مصنوعی که از شیوع کرونا متضرر شده اند.

در حال حاضر ظرفیت تولید در صنعت پتروشیمی ایران به ۵/۸۳ میلیون تن رسیده است. این افزایش ظرفیت به دلیل افتتاح برخی از طرح هایی است که در سال ۱۳۹۹ به بهره برداری رسیده اند. ازجمله سه طرح اولفین ایالم، پتروشیمی هگمتانه و پتروشیمی ارومیه. از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا پایان سال ۱۴۰۰، حدود ۲۷ طرح مورد بهره برداری قرار می گیرند، تا کنون ۶ طرح از آنها افتتاح شده و ۲۱ طرح دیگر به تدریج به سمت بهره برداری حرکت می‌کند.

امید می‌رود تا پایان سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید صنایع پتروشیمی به ۱۰۰ میلیون تن برسد. درآمد بدست آمده از این صنعت نیز از ۱۵ تا ۱۷ میلیارد دلار در سال به ۲۵ میلیارد دلار خواهد رسید. این میزان ظرفیت سازی در صنعت پتروشیمی ثمره طرح های جهش دوم است.

مجموعه طرح های جهش سوم که شامل ۲۱ طرح فعال است، تا سال ۱۴۰۴ به اتمام خواهد رسید. ثمره جهش سوم نیز افزایش ظرفیت تولید به میزان ۱۳۱ میلیون تن است که درآمد حاصل از آن ۳۳ میلیارد دلار برآورد می شود. لذا تا سال ۱۴۰۵ به ظرفیت ۱۵۰ میلیون تن خواهیم رسید که موجب درآمدی بیش از ۴۰ میلیارد دلار در سال خواهد شد.

ناگفته نماند که در آینده توسعه مبتنی بر نیازهای متعالی و با ارزش افزوده بالا، رفتاری هوشمندانه است. همانطور که بازارهای مصرف از فضای سنتی خود فاصله گرفته‌اند، تولید در صنعت پتروشیمی نیز باید با توجه به شرایط جدید در محصولات تولیدی خود بازنگری نماید به بیان دیگر ضروریست توسعه کمی تولید، در این صنعت جای خود را به توسعه کیفی و هوشمندانه بدهد. این موضوع بدان معنی است که باید به جای گسترش عرضی محصولات و تکرار ساخت واحدهایی مثل اوره، متانول و پلی الفین ها به سمت توسعه عمودی محصولات حرکت می کنیم و بر مبنای اطلاعات دقیق از رقبا، مشتریان و بازارهای بین‌المللی، فضای توسعه‌ای این صنعت را تعریف نماییم، روشن است که تولید هوشمندانه و عمودی موجب ارزآوری بیش‌تر و رونق داخلی و رشد اقتصاد کشور می گردد.

روند سرمایه گذاری صنعت پتروشیمی در آینده موسسه ICIS پیش بینی نموده تا سال ۲۰۴۰ میانگین رشد تقاضای محصولات پتروشیمیایی جهان در حدود ۲/۳ درصد در سال )کمی بالاتر از میانگین رشد GDP جهان) باشد. بر این اساس طی دوره زمانی ۲۰۳۰-۲۰۱۸تقاضای محصولات پتروشیمی مجموعا۱۹۳ میلیون تن افزایش می‌یابد و در ۱۰ سال بعد نیز ۱۶۲ میلیون تن تقاضای جدید به این مقدار افزوده خواهد شد. سهم پلی الفین ها و پلی استرها در این میان بیش از سایر محصولات خواهد بود.

با توجه به مشکل تامین نقدینگی برای پروژه ها در کشور، می باید از سود حاصل از فروش محصولات خود صنعت در مسیر توسعه های آن بهره برد. یعنی تلاش شود که بخشی از فروش هر هلدینگ به خود صنعت بازگردانده و صرف توسعه محصولات جدید گردد  در سال های اوایل دوره ۲۰۰۰ نیمی از سرمایه گذاری های صورت گرفته در صنعت پتروشیمی بر روی بهره برداری از مزیت خوراک ارزان و برای احداث واحدهای زنجیره های متان و اتان انجام می شد.

اما پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که فرصت‌های سرمایه گذاری برای استفاده از مزیت‌های خوراک ارزان کم خواهد شد و تمرکز سرمایه گذاری های آتی بر احداث واحدهایی با خوراک مایع (نفتا و گازوئیل و خوراکهای سنگین تر) خواهد بود. از آنجا که تغییرات قیمت مواد پتروشیمی با محوریت خوراک های غیرگازی به قیمت نفت خام وابستگی کاملی دارد؛ پیش بینی می شود که رشد درآمدهای پتروشیمی در سال های آتی، بیش تر به دلیل افزایش حجم تولید و تولیدات خاص باشد تا تغییرات قیمت نفت.

با توجه به تغییرات قیمت نفت و تأثیر آن بر سودآوری تولید مواد پایه پتروشیمی، می بایست در راستای ارتقاء فناوری این صنعت و توسعه یکپارچه و متوازن زنجیره ارزش آن، تلاش هایی دوراندیشانه صورت گیرد تا ریسک کاهش حاشیه سود در صنعت پتروشیمی دفع گردد. از همین رو توجه به کیفیت در زنجیره ارزش و توسعه تولیدات Specialty در کنار تولید انبوه مواد Commodity می تواند علاوه بر خودکفایی، بازارهای جدیدی علاوه بر بازارهای فعلی را به روی ایران بگشاید.