«صندوق تثبیت بازار سرمایه» هیچگاه زیان‌ده نبود

به گزارش بورس امروز، صندوق تثبیت بازار با برخورداری از ارکان هیات امنا، هیات عامل و حسابرس-بازرس بر اساس اساسنامه خود، مجاز به سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار ثبت شده نزد سازمان و صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری، اخذ تسهیلات و خرید و فروش دارایی‌‌های مالی و سپرده‌‌گذاری شده است .

هیأت امنای صندوق متشکل از وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، رئیس هیأت عامل صندوق توسعه ملی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار است که ریاست آن بر عهده وزیر امور اقتصادی و دارایی بوده و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار دبیر هیأت امنای صندوق است.

در همین راستا با توجه به پایان دوره فعالیت اولین رئیس هیأت عامل صندوق، به سراغ آقای آقابابایی اولین رئیس هیأت عامل و موسس صندوق رفتیم تا به بررسی عملکرد صندوق و تشریح بیشتر با فعالیت «صندوق تثبیت بازار سرمایه» بپردازیم. او در ابتدا این مصاحبه تاریخچه شکل‌گیری این صندوق را تشریح کرد که در ادامه آن را می‌خوانید:

• جناب آقای آقابابایی به عنوان رئیس هیأت عامل سابق صندوق تثبیت بازار لطفا در ابتدا توضیح مختصری درباره «صندوق تثبیت بازار» بدهید که با چه ماهیتی آغاز به کار کرد؟

صندوق تثبیت بازار سرمایه بر اساس قانون ماده ۲۸ رفع موانع تولید شکل گرفت. به موجب این ماده قانونی برای ایجاد ثبات در زمینه مالی کشور، تشکیل صندوقی پیش‌بینی شد به نام «صندوق تثبیت بازار» تا در صورت ایجاد بی ثباتی و تحقق شوک منفی به بازار سرمایه، این صندوق با منابع موجود خود بتواند از شدت تاثیر آن بر بازار سرمایه بکاهد. با تصویب این قانون در سال ۱۳۹۴ و برگزاری چند جلسه از سوی هئیت امنای آن صندوق، در سی ام بهمن ماه ۱۳۹۵ اولین هئیت عامل صندوق انتخاب شدند. پس از ثبت صندوق در سال ۱۳۹۶، سازمان برنامه و بودجه سرمایه آن را یک میلیارد تومان تعیین و سازمان بورس این سرمایه را تامین کرد.

• منابع مالی این صندوق از چه محل‌هایی تعیین می‌شود؟

منابع پیش بینی شده برای صندوق از ۴ محل است. اولین محل، سرمایه ای است که در بودجه سنواتی دیده شده است که به موجب آن یک میلیارد تومان در نظر گرفته شد. پس از این مبلغ اولیه، منابعی از این محل در بودجه های سنواتی در نظر گرفته نشده است.

محل دوم از محل منابع داخلی سازمان بورس است. محل سومی که برای آن تعیین شده سپرده‌گذاری منابع صندوق توسعه ملی و محل چهارم به عنوان سایر موارد حسب قوانین و مقرارات ذکر شده است.

• اولین تراکنش این صندوق چه زمانی صورت گرفت؟

اولین تراکنش در دهه آخر مهرماه سال ۹۶ در همان مقطع زمانی که ترامپ اعلام کرد قصد خروج از برجام را دارد، انجام شد؛ یعنی زمانی که آقای دکتر مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد بود. در ابتدا منابع ما بسیار محدود بود و همین منوال ادامه پیدا کرد تا سال ۱۳۹۹. در آبان ماه سال ۹۹ با تغییر شرایط منابع ما نیز تقویت شد.

 آیا اساسنامه این صندوق به مانند صندوق سرمایه‌گذاری در سهام است؟

این صندوق با صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام ماهیت ساختاری کاملا متفاوت دارد. اساسنامه این صندوق ارکان متفاوتی دارد. این صندوق هیات امنا، هئیت عامل، بازرس و حسابرس دارد و رکن متولی ندارد NAV  محور نیست و مانند شرکت ثبت می‌شود و مانند یک شرکت دارای مصارف و منابع است. با این حال، این صندوق هیچ الزامی به سودآوری ندارد. به علاوه، عملیات این صندوق نیز تابع ضوابط مشخص و تحقق ملاک‏های کمی و کیفی است که توسط هیات امنای صندوق تعیین شده و هر روز نمی‌تواند به بازار ورود کند.

• در چه زمان هایی صندوق مجاز به خرید سهم است؟

خریداری سهام، براساس چارچوب و با یک قاعده مشخص تعیین شده است. درحالت عادی این صندوق مجاز به خرید نیست. به عبارتی، خرید این صندوق حتما باید مصادف با اتفاقات کمّی مانند افت درصد مشخصی در شاخص کل، ریزش قیمت های جهانی، وجود تعداد مشخصی سهام در وضعیت صف فروش، وجود یک بحران سیاسی و مواردی از این قبیل در بازار صورت گیرد؛ در این صورت هم باید هئیت عامل تشکیل جلسه دهد و تصمیم بگیرد. نکته قابل ذکر این است که این صندوق بر اساس اساسنامه مجاز به خرید سهام شرکت‌های بازار پایه فرابورس نیست؛ چون به موجب اساسنامه، صندوق صرفا مجاز به خرید اوراق بهادار ثبت شده نزد سازمان است. از سوی دیگر صندوق محدودیتی برای ورود در هیچ صنعت و سهمی ندارد. طبیعی است معدود سهام پروژه شده مورد حمایت این صندوق نیست. البته این موضوع کاملا طبیعی است که به دلیل تعداد بیشتر سهامداران خرد، باید از سهم‌های بزرگ حمایت بیشتری صورت بگیرد و تمام تلاشمان بر این بوده تا از حقوقی‎ها کمترین خرید سهام را داشته باشیم.

• عدم خرید شما از حقوقی ها، آیا اجبار است؟

خیر این یک ترجیح است. اگر این موضوع یک الزام بود باید ابزارهایی از سوی شرکت فناوری بورس فراهم و در اختیار صندوق قرار داده می‌شد. این ابزار در ساختار فعلی سامانه های معاملاتی وجود ندارد و امکان ایجاد تمایز برای صندوق فراهم نیست.

• صندوق تثبیت بازار فعالیت خود را با کدام کارگزاری انجام می دهد؟

صندوق تثبیت یک ایستگاه معاملاتی اختصاصی مشخص دارد. اما در روزهای خیلی بحرانی عمدتا از کارگزاری‌های بزرگ بانکی (ملی-سپه-صادرات-تجارت و ملت) نیز کمک می‌گیرد. فروش های صندوق به صورت تدریجی و در بازار دوم و عمدتا با ایستگاه اختصاصی صندوق انجام می شد، اما در خریدها از کارگزاری های بانکی نیز کمک گرفته می شد.

• در این ۵ سال چه میزان منابع به این صندوق تزریق شده است؟

تا پایان ۲۰ آبان ماه ۱۳۹۹ در مجموع سازمان بورس ۲۰۰ میلیارد تومان از منابع داخلی خود را به این صندوق اختصاص داده بود. به موجب مصوبه‌ شورای عالی بورس، از سوی سازمان بورس از ۲۱ آبان ماه تا پایان سال ۱۳۹۹ سازمان بورس ۱۵۰۰ میلیارد تومان دیگر در این صندوق سپرده گذاری کرد. طی ۸ ماه ( از مرداد تا اسفند۹۹) حدود ۳۰۰ میلیارد تومان هم از محل ۳۰ درصد کارمزد سازمان بورس و رایان بورس دریافت شد که مجموع منابع دریافتی صندوق را از ابتدای شکل گیری تا پایان سال ۱۳۹۹ از سازمان بورس به ۲هزار میلیارد تومان رساند. در اوایل آذرماه ۱۳۹۹ نیز هزار میلیارد تومان توسط صندوق توسعه ملی به این صندوق پرداخت شد. این رقم بخش اندکی از مصوبه قانونی بود که به موجب آن قرار بود یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی در این صندوق سپرده گذاری می شد. در ادیبهشت ماه ۱۴۰۰نیز صندوق توسعه ملی یک هزار و ۳۴ میلیارد تومان دیگر در این صندوق با نرخ سود ثابت ۱۱ درصد پرداخت کرد.

• آیا احتمال پرداخت باقی مبالغ آن یک درصد الزام صندوق توسعه ملی از سوی دولت سیزدهم وجود دارد؟

پرداخت یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار مبتنی بر قانون مصوب و همچنین مصوبه شورای امنیت ملی و سران قوا است. البته دولت می تواند در نحوه سیاستگذاری در این زمینه بازنگری کند.

• با توجه به مبالغی که به صندوق تثبیت بازار تزریق شده است، عملیات صندوق در بازار سرمایه چگونه بوده است؟ معطوف به زیان است یا سود؟

به خاطر شرایط بازار از سال ۹۶ تا ۹۹ این صندوق در پایان هیچ سال مالی زیان‌ده نبوده است، هر چند که هدف این صندوق سودآوری نبوده ولی صندوق محکوم به زیان هم نیست.

• علت ورود صندوق تثبیت بازار به صندوق‏های درآمد ثابت چه بوده است؟

این موضوع مورد سوال دستگاه‌های نظارتی هم بود که به آن پاسخ قانع کننده داده شد. این صندوق برای استفاده بهینه منابع خود از ابزارهای مختلف استفاده کرده و کارکرد صندوق های درآمد ثابت برای این صندوق، جایگزینی برای حساب جاری بانک بوده است. در مواقعی که صندوق تثبیت سهام پرتفوی خود را می‏فروخت، دو راه برای انتخاب دارد. راه اول این است که منابع نقد ایجاد شده در بانک سپرده شود و در زمان نیاز از بانک خارج شود که به دلیل ماه شمار بودن سود و تعلق سود به حداقل مانده طی ماه، سودی عاید صندوق نمی شد و فقط بانک استفاده آن را می‌برد. راه دوم این است که با منابع نقد حاصل از فروش سهام طی ماه واحد صندوق درآمد ثابت خریداری شده و در زمان نیاز به خرید سهام، این واحدها به فروش رسانیده شود. هیات عامل صندوق برای رعایت صرفه و صلاح صندوق، راه دوم را انتخاب کرد. البته در هیات عامل قاعده ای گذاشتیم که به موجب آن مقرر شد خرید واحد صندوق‌های درآمد ثابت بزرگ و شفاف و البته برخوردار از بازارگردان در اولویت قرار بگیرد. در راستای این کار، زمانی که بازار خوب بود سهم می‌فروختیم و به جای اینکه پول به حساب بانکی صندوق واریز شود، روز بعد به همان اندازه واحدهای صندوق با درآمد ثابت را خریداری می کردیم. البته برای آن نیز حدی تعریف کردیم که ریسک نقدشوندگی نداشته باشد.

• امکان ورود به اوراق منتشره در بازار را دارید؟

در صورت وجود بازار متعادل که خرید و فروش نداشته باشیم، در صندوق‌های بادرآمد ثابت هم ورود نمی کنیم. اما درصورتی که بازار خوب باشد و اقدام به فروش سهم کنیم، منابع حاصل از فروش را برای اینکه بلااستفاده نماند تا زمان ورود بعدی، صرف خرید واحدهای صندوق های با درآمد ثابت می کنیم. آن هم با شرایطی مانند برخورداری از تضمین نقدشوندگی و ترجیحا سود نقدی بدهد. برای ا.راق منتشره مثل اخزا و عمده اوراق دیگر، چون این اوراق ثبت شده نزد سازمان نیستند، خرید این اوراق مطابق اساسنامه مجاز نبوده و صندوق در هیچ مقطعی اوراق مورد اشاره را معامله نکرده است.

• چرا اطلاعات صندوق منتشر نمی‌شود؟

بنده بسیار آدم شفافی هستم و تشویق کننده شفافیت‌ام؛ اما در سال‌های ۱۳۹۶ تا اواسط ۱۳۹۹ منابعی که در اختیار این صندوق قرار گرفته بود، حدود ۲۰۰ میلیارد تومان بود که برای تثبیت بازار اصلا رقمی محسوب نمی شد. به نظر شما در آن شرایط شفافیت و اعلام این موضوع، بازار چه واکنشی به نشان می داد؟ درخواستی که به رییس وقت سازمان بورس مطرح شد این بود که تا زمانی که این صندوق تقویت نشده، اطلاعات صندوق افشا نشود. به نظرم در حال حاضر شرایط صندوق برای افشا مناسب است.

• فرق صندوق تثبیت بازار با صندوق توسعه بازار چیست؟ و تا چه میزان عملیات این دو صندوق در بازار باهم هماهنگی دارد؟

دارندان واحدهای صندوق توسعه بازار را نهادهای مالی و عمدتا کارگزارهای بورس، بانکها و البته ارکان بازار تشکیل می دهند که از این منظر تفاوت وجود دارد. به علاوه، صندوق توسعه بازار بر خلاف صندوق تثبیت بازار، در عملیات روزانه بازار فعالانه حضور دارد و به نوعی به بازارگردانی همه سهمها و البته در شرایط بحرانی به حمایت از بازار می پردازد. برای هماهنگی صندوق تثبیت بازار و صندوق توسعه بازار، هر سه عضو هیات مدیره صندوق توسعه بازار در مقطعی به عنوان اعضای هیات عامل در صندوق تثبیت بازار انتخاب شدند.

• آیا تیم کارگزاران انتقادی به ورود صندوق توسعه بازار برای حمایت از بازار در شرایط حضور صندوق تثبیت ندارد؟

این سوال را مدیران صندوق توسعه بازار بهتر جواب خواهند داد اما اساسنامه توسعه بازار سرمایه به تازگی ثبت شده و تاریخ برگزاری مجمع آن نیز ۲۷ مهرماه است. در هیات مدیره صندوق توسعه بازار یک نماینده از بانک، یک نماینده از نهادهای مالی و یک نماینده از ارکان حضور خواهند داشت. با حضور نماینده کارگزاران در آن صندوق، هم نقطه نظرات کارگزاران مورد توجه قرار خواهد گرفت و هم شرایط محدودیتهای پیش روی آن صندوق هم برای کارگزاران و البته سایر اعضا مشخص و واضح خواهد شد.

• در آخرین روز کاری شما در صندوق تثبیت سرمایه بودید ارزش آن صندوق چقدر بود؟

تا روز ۲۴ خردادماه که بنده از صندوق خارج شدم، حدود ۵ هزار میلیارد تومان ارزش دارایی‌های صندوق بود . سود صندوق در سال ۱۳۹۹ نیز نزدیک به ۵۰۰ میلیارد تومان بود.

• چرا صندوق هیچ دارایی برای خودش ندارد؟

این موضوع به اساسنامه شرکت برمی‌گردد، در اساسنامه و بعدا مصوبات هیات مدیره سازمان و هیات امنای صندوق، آورده ذینفعان (به جز دولت) به عنوان بدهی صندوق به هر یک از ذینفعان ثبت می شود. سرمایه این صندوق هم توسط دولت تامین شده است.

مشکل اساسی این صندوق به این موضوع باز می گردد که منابع صندوق باید درون‌زا باشد. برای این موضوع نیز چند پیشنهاد مطرح شد که هنوز به نتیجه نرسیده. اولین پیشنهاد این بود که سرفصل مجزایی برای کارمزد تعریف شود به گونه ای که مجموع کارمزدها ثابت بماند و این کارمزد به صورت مستقیم به حساب صندوق تثبیت واریز شود. طبیعتا در صورت انحلال صندوق نیز این منابع به دولت تعلق می گیرد. پیشنهاد بعدی این بود که نهادهای عمومی و نیمه عمومی که در این بازار منفعت دارند به نسبت سهامی که در بازار سرمایه دارند، یک قسمت از سهام خود را به صندوق تثبیت منتقل کنند. صندوق نیز در شرایط مناسب با فروش این سهام، از منابع آن برای ایجاد ثبات در بازار استفاده ‌کند.