واکاوی ابعاد فنی و اجرایی معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه
در گذشته‌ای نه چندان دور شاید استفاده از فن‌آوری‌های نوین به عنوان موجی تازه مطرح می‌شد که از سیاست‌گذاران و بازیگران بازارهای مالی درخواست می‌شد که به آن فکر کنند اما الان دیگر این موج به جریانی عظیم مطرح شده و همان‌قدر که توجه به آن منافع چشم‌گیری را برای نهادهای مالی و ناظر بازار به همراه دارد، عدم توجه به آن نیز آثار زیانباری را به همراه داشته و فعالان بازار را از منافع ناشی از آن محروم می‌کند. در حال حاضر وابستگی بازار سرمایه به فناوری‌های نوین روزبه‌روز بیشتر شده و تصمیمات سازمان در این خصوص طیف وسیعی از سرمایه‌گذاران، فعالان بازار یا نهادهای مالی تحت نظارت را در بر می‌گیرد و تمام تلاش در مجموعه سازمان بورس و اوراق بهادار در نظر گرفتن تمامی ابعاد و اتخاذ تصمیماتی متناسب با نیازهای جدید بازار می‌باشد.
یکی از موضوعاتی که اخیراً توجه بازارها را به خود جلب کرده معاملات الگوریتمی است. تعریفی جامع و جهانشمول برای معاملات الگوریتمی ارائه نشده است اما به صورتی ساده می‌توان آن را به صورت استفاده از الگوریتم‌های رایانه‌ای به منظور مدیریت فرآیندهای معاملاتی در سرعت بالا تعریف نمود. در این سازوکار، رایانه‌ها به صورت مستقیم با سامانه‌های معاملاتی، به منظور ارائه سفارش و بدون مداخله انسان، ارتباط برقرار می‌کنند. رایانه‌ها اطلاعات بازار و سایر اطلاعات مورد نیاز را با سرعتی بالا و بر اساس یک الگوریتم ساخته شده، مشاهده و بررسی نموده و در زمانی کوتاه که معمولاً چند مینی‌ثانیه است دستورالعمل‌های معاملاتی را ارسال می‌کنند. به عنوان مثال، معاملاتی را تعریف می‌کند که با رسیدن قیمت به اعداد خاصی، دستور خرید یا فروش خودکار را انجام می‌دهد. در انجام معاملات الگوریتمی اغلب سیگنال‌دهی، اجرای معاملات، مانیتورینگ (پایش بازار)، بازارگردانی، فریکونسی تریدینگ (پربسامد) و پوزیشن تریدینگ(کم بسامد) هدف گذاری می‌شود.
موضوعی که در این میان وجود دارد این است که لازم است زیرساخت‌های حقوقی و قانونی و مکانیزم‌های نظارتی مورد نیاز برای معاملات الگوریتمی توسط ناظر بازار در نظر گرفته شود. در زمینه اجرایی هم می‌بایست با فراهم‌نمودن زمینه‌های موجود، از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های تخصصی موجود شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی دارای مجوز و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهادهای مالی تخصصی دارای زیرساخت فن‌آوری اطلاعات به عنوان پیش‌ران اجرای این راهکارها کمک گرفته شود. البته سازوکار می‌تواند به نحوی باشد که این شرکت‌ها به عنوان مجری طرح بوده و گروه‌های استارت‌آپی و شرکت‌های دانش‌بنیانی حوزۀ فین‌تک در کنار نهاد مالی پردازش اطلاعات مالی و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار بتوانند بصورتی چابک و متناسب با لبۀ فن‌آوری نسبت به تولید راهکارهای نوین متناسب با دستورالعمل‌های سازمان بورس و اوراق بهادار اقدام و مجوزهای نظارتی را دریافت کنند.
یکی از ریسک‌های این زمینه لزوم مقررات‌گذاری صحیح و توجه به کسب درآمد و کسب و کار شرکت‌های ارائه‌دهندۀ معاملات الگوریتمی است که توجه به این مهم از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار است. از همین‌روست که اجرای آن توسط نهاد مالی پردازش اطلاعات مالی که تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار نیز می‌باشد از ابهامات احتمالی جلوگیری می‌کند. در این میان، ایجاد ممنوعیت‌‌ها در معاملات الگوریتمی می‌تواند ضررهای زیادی را متوجه شرکت‌های ارائه‌دهنده معاملات الگوریتمی بنماید.
در همین راستا بود که مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار با انتشار اطلاعیه‌ای در سی ام فروردین سال ۱۴۰۰ آخرین شرایط جدید ارائه خدمات معاملات الگوریتمی در بورس تهران و فرابورس را اعلام کرد. در این اطلاعیه آمده است ارائه خدمات معاملات الگوریتمی توسط مؤسسات دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار به شرط رعایت تمامی موارد زیر بلامانع است:
- ارائه زیرساخت نظارتی سامانه مورد استفاده، به سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار تهران و شرکت فرابورس ایران
- عدم استفاده از الگوریتم‌های ناقض قوانین و مقررات بازار سرمایه و دستورالعمل انضباطی کارگزاران
- اخذ تاییده قابلیت‌های عملیاتی کسب‌وکار سامانه معاملات الگوریتمی از شرکت بورس و اوراق بهادار تهران
- اخذ تاییده قابلیت‌های عملیاتی کسب‌وکار سامانه معاملات الگوریتمی از شرکت فرابورس ایران
- اخذ تأییدیه الزامات فنی سامانه معاملات الگوریتمی از شرکت مدیریت فناوری بورس تهران
- اخذ تأییدیه الزامات امنیتی در سطح زیرساخت و سامانه الگوریتمی از مرکز نظارت بر امنیت اطلاعات بازار سرمایه
- ارائه لاگ‌ها و گزارشات دوره‌ای از عملکرد سیستم به مرکز نظارت بر امنیت اطلاعات بازار سرمایه
در این زمینه می‌توان با همکاری مشترک بین نهادهای مالی بازار سرمایه از جمله شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی با پارک‌های علم و فناوری کشور و مراکز نوآوری مستقر در این پارک‌ها کار را آغاز نمود. در این مرحله، با معرفی و انتخاب ایده‌های برتر در حضور سرمایه‌گذاران می‌توان شاهد جذب منابع مورد نیاز برای اجرای آن‌ها نیز بود. البته آن دسته از سامانه‌های معاملات الگوریتمی که توسط همکاری مشترک نهادهای مالی و شرکت‌های نوپا و استارت‌آپی انجام شده و الزامات سازمان بورس و اوراق بهادار در آن لحاظ شده می‌تواند جامۀ عمل به خود بپوشاند. البته این خدمات از درگاه شرکت پردازش اطلاعات مالی به عنوان نهاد مالی تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ارائه می‌شود و مجوزهای مربوطه و تست‌های مشخصات ذکر شده در ابلاغیۀ سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در قالب تفاهم‌نامه مشترک دو مجموعه در زمینۀ سامانۀ نهایی شده انجام می‌شود. البته اجرای این طرح‌ها در ابتدای مسیر می‌تواند سختی‌هایی را به همراه داشته باشد اما به تدریج با فرهنگسازی موجود و افزایش تجارب در این زمینه می‌توان شاهد آثار مفیدی بود. نمونۀ این تجارب را در زمینه ارائه سامانه‌های احراز هویت غیرحضوری مبتنی بر هوش مصنوعی شاهد بودیم که در ابتدای مسیر مشکلاتی موجود داشت اما در ادامه مجوزهای لازم توسط بازار سرمایه به متقاضیان داده شد و نیازهای بازار سرمایه در این زمینه در ایام شیوع بیماری کرونا برآورده شد. البته اجرای این طرح نیز همانند هر طرحی نو، عاری از اشکالات نخواهد بود که می‌تواند در تجارب بعدی اهداف اصلی را برآورده نماید.
فعال بازار سرمایه در حوزۀ فن‌آوری اطلاعات افزود: یکی دیگر از کاربردهای معاملات الگوریتمی در شرکت‌های سبدگردانی می‌باشد. در شرکت‌های سبدگردانی برای مدیریت بهتر و عادلانه‌تر و رعایت عدالت سبد‌ها می‌توان از سبدگردانی الگوریتمی استفاده کرد تا فرآیند معاملات سبد‌ها چابک‌تر و با دقت بالاتری صورت پذیرد. البته موفقیت در این زمینه نیز نیازمند بسترهای زیرساختی فنی و اجرایی است که حضور شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی در این زمینه می‌تواند این موضوع را تسریع کند. در صورت اجرای صحیح، صرفه جویی در زمان، کنترل احساسات در مدیریت معاملات، کاهش هزینه، کاهش تخلفات معاملاتی، اجرای استراتژی‌های معاملاتی پیچیده اشاره کرد.
وی در پایان سخنان خود ابزار امیدواری کرد با استفادۀ مناسب از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های نهادهای مالی بازار سرمایه و متخصصان موجود در این حوزه‌ها در سطح بازار سرمایه شاهد استفاده مناسب و ارائه محصولات مناسب مبتنی بر فن‌آوری‌های نوین در بازارهای مالی کشور باشیم.
